Een Scandinavische Boekdrukker en Handelaar te Kampen


EEN SCANDINAVISCHE BOEKDRUKKER EN

-HANDELAAR TE KAMPEN.

SEVERIN GRÖN, LATER GROEN, 1670-1714.

DOOR

C. J. WELCKER.

_______

     In de verzameling Volksboeken uit de nalatenschap van den heer Dr. G. Boekenoogen, thans eigendom van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden bevindt zich een exemplaar van:
     Een schoone ende wonderlyke Historie van Valentijn en Oursson …… Tot Campen, By Severein Gron, z.j. kl. 4°.
     Daar het ondergedeelte van het titelblad beschadigd is, ontbreekt het jaar van uitgave, hoewel het natuurlijk eveneens mogelijk is, dat de druk ongedateerd geweest is. In verband met bewerkingen van dit volksboek in het IJslandsch, waarvan een handschrift van 1688 bestaat, heeft Dr. A. A. van Rijnbach, Bibliothecaris van bovengenoemde Maatschappij, om inlichtingen over den Kamper uitgever gevraagd, om het jaar van uitgave te kunnen benaderen. Naar het uiterlijk te oordeelen, zou het boekje inderdaad uit de tweede helft der XVIIe eeuw kunnen zijn.
     De naam van Severein Gron ontbreekt in de bekende alphabetische Lijst van Drukkers, Uitgevers, enz. door Ledeboer.
Andere uitgaven van hem zijn in de bibliotheek der gemeente Kampen niet voorhanden, noch zijn zij tot dusverre van elders bekend. Er is dus geen andere weg open gebleven dan in de archieven zelve een onderzoek naar dezen uitgever in te stellen en de zeer verrassende resultaten van deze navorschingen mogen hier volgen, opdat de naam aan de vergetelheid ontrukt worde.

|pag. 72|

     Het eerste spoor van Severin Gron te Kampen is zijn ondertrouwacte d.d. 3 Juni 1670, welke luidt:
          Severinus Andreas Groen van Niburgh in Funen,

j(ong) g(ezel)

                    Agnies Klaas van Grevenbroek, wed(uwe}.
     De geboden zijn eveneens in de Luthersche kerk te Kampen afgekondigd, daar het doop- en trouwregister dezer gemeente op 5 Juni 1670 vermeldt:
     Severin Grunn van Fühnen en
     Agnees Claessen, weduwe van sal(iger)……
     Uit de inschrijvingen is vooral in de eerste decennia van het bestaan der Luthersche kerk moeilijk op te maken, of de acte de ondertrouw of het huwelijk der genoemde personen aanduidt. Het is niet buitengesloten, dat de huwelijksinzegening elders heeft plaats gehad. Daar de bruidegom anno 1674 de kerkenverordening als diaken der Luthersche gemeente met Severin Grön onderteekent, lijdt het echter geen twijfel of beiden zijn lidmaten dezer kerk geweest.
     Hij heeft getracht het Grootburgerrecht van Kampen met weiderechten voor zich te verwerven, hetgeen hem niet gelukt is. Op fol. 11 van het Grootburgerboek komt onder degenen, die de Meente niet (met vee) mogen beslaan voor:
     Severijn Andresen Groon van Nieuwenburgh in Denemarcken, 9 Augustus 1675.
     Na den dood van zijn eerste vrouw, wier begraven niet gevonden werd, kiest hij een jonge dochter uit zijn geboortestad tot tweede levensgezellin.
     Den 25en December 1691 vermeldt het Gebodenboek:
     Severijn Groen, weduwenaar,
     Wybrechien Claes van Nieuborg, j. d., welke inschrijving 27 December 1691 in de Luthersche kerk geschiedt als
     Severin Grün van ……………… en
     Wibrecht Claessen, j. d. van Niwborg in Fuinen.
     Er zijn twee testamenten van Severijn Groen en Wybrechje Klaas bekend, n.l. van 31 December 1698 en 17 October

|pag. 73|

1714. Uit den inhoud van beide beschikkingen blijkt wel, dat de twee huwelijken kinderloos gebleven zijn. Het laatste testament is tijdens een ziekte van hem gemaakt, die met zijn dood geëindigd is. Den 4en December 1714 is hij in de Bovenkerk te Kampen begraven, tenminste is op dien datum de kerkengerechtigheid ad f 7-14-, dus eerste klasse, voor hem voldaan.
     Zijn weduwe heeft in 1719 een tweede huwelijk gesloten en is 19 November van dat jaar in de Luthersche kerk ingeschreven als weduwe van Nieuwborg in Dennemarck met Joachim Walther van Sacszen-Gotha in Türingen, die in de acte van 17 November in het Gebodenboek als jonge man te boek staat.
     Ook van deze echtgenooten is een testament van 4 Januari 1720 bewaard gebleven, waaruit blijkt, dat hij behoudens de legitime portie aan zijne ouders Nicolaus Walter en Barbara Swerdin alles aan haar en zij aan hem vermaakt. Onder haar erfdeel is o.a. de gantsche boekwinkel met al het geene daar in is en daartoe behoort, begrepen.
     Zij vermaakt aan ieder van de drie kinderen van Christiaan Stromberg(en), te weten Barbara, Pieter en Claes, 10 Caroli gulden. Deze kinderen zijn alle in de Luthersche kerk te Kampen gedoopt 1 [1. Barbara, gedoopt 1 Januari 1711; Petrus 7 Januari 1714; Claas 11 December 1718] uit het huwelijk, dat den 24en Juni 1707 ingeschreven werd van
     Christian Peters Stroomberg van Nieuenboorg in Dennemarck j. m. met
     Gerritgen Hertogs (Harttoogs), j. d.
     Voorts ondertrouwden nog in de Luthersche kerk te Kampen 5 Juni 1728:
     Christiaen Andres Stromberg van Swensborg uit Dennemarck, j. m., met
     Margaretha Schermers, j. d. van Campen.

|pag. 74|

     Nadat den 7en April 1722 „Jogem Wolters vrou – f. 7-14-,” in de Bovenkerk ter aarde besteld is, hertrouwt hij, vermoedelijk van bediende of knecht via het huwelijksbootje eigenaar van den boekwinkel geworden, reeds einde Auqustus 1722 of kort daarna met Hendrikjen Jans of Hendrickje Lemmings, j(onge) d(ochter) van Groningen, waarvan de geboden 9 Augustus en 14 Augustus 1722 respectivelîjk in het Luthersche doop- en trouwboek en het Gebodenboek geregistreerd staan. Uit dezen echt worden tusschen 1724-1730 vier kinderen in de Lutherschekerk te Kampen gedoopt, te weten:

1. Christina, 13 Februari 1724;
2. Barbara, 23 December 1725, vermoedelijk jong overleden;
3. Barbara, 8 December 1726;
4. Johannes, 29 Januari 1730.
     Dat wij inderdaad met een kleine Deensche kolonie in de Luthersche kerk en binnen de muren der stad Kampen te doen hebben, blijkt in verband met Severin Gron nog uit andere gegevens. Zijn broeder Paul Gron heeft met zijn eerste vrouw Anna Dorthi n.l. eveneens te Kampen gewoond, bij wie twee kinderen, Andries en Trijne, over wie bij acte van 17 October 1684 tot voogden Severijn Groen en Evert Evertsen aangesteld werden, nadat Pauwel Andriesz. Groen uit Denemarck, wedr. met Lucke Maas (?) van Bremen, weduwe, den 10en October 1684 in ondertrouw opgenomen was.
     Uit dit tweede huwelijk twee dochters: Anna Catharina en Geesje.2 [2. Anna Catharina gedoopt in de Lutherse kerk 15 April 1686 en Geesje idem 11 Maart 1688.] Van Pouwel Groens dochters vonden twee in de Bovenkerk te Kampen haar laatste rustplaats, te weten den 7en November 1710 een dochter (= Trijne) f. 3-3-, tweede klasse, en den 25en Mei 1717 een (= Anna Catharina).
     Geesje is 6 April 1715 in de Luthersche kerk ondertrouwd

|pag. 75|

met Joannes Rüll, j. m. van Tannen in Hesse(n)landt. Deze naam wordt later Rill of Ril; zij hadden verscheidene kinderen.
     Het testament van 31 December 1698 laat besluiten, dat de gebroeders Severin en Paul Gron industriëelen waren. Uit den inhoud blijkt, dat hij zijn broeder Paul Groen „belijfftuchtiget”, d.i. het vruchtgebruik geeft van een huis, hof, erve en where benevens de pannen en kuipen tot de passementmakerije buiten de Veenepoort behoorende. In het testament van 1714 wordt intusschen noch over Paul en de passementfabriek, noch over een boekwinkel gesproken. Geesje wordt universeele erfgename van haar oom, Andries en Anna Catharina, die dus ná 1714 overleden is, krijgen ieder 6 Caroli gulden.
     Het echtpaar Gron-Claessen heeft Dorothea Maria en Christiaan Andriesen (11 jaar in 1714) in huis gehad, een derde kind – „Severien Groens nichte – f 3-3-” was 15 December 1712 in de Bovenkerk begraven, mag mede behoord hebben tot de kinderen van Wybrechjens zuster Ellen Claes. Zij had drie zusters: Anna, genoemde Ellen en Elisabeth Catharina Carstens. De inwonende neef en nicht zouden van haar erven, de gezusters ieder slechts 6 Caroli gulden ontvangen. Door haar tweede huwelijk zijn haar vorige beschikkingen vervallen.
     Helaas zijn over koop en verkoop van den boekwinkel in de bewerkte transportacten van huizen 1700-1811, geen nadere gegevens te vinden. Overname door Gron, Walter, Stromberg werd niet gevonden en toch rijst het vermoeden, dat ook Christian Stromberg, „van Nueborg uyt Dennemarck, anno 1707 in festo paschatos aangenomen naar voorgaande onderwysingh” tot lidmaat der Luthersche kerk te Kampen het trio boekhandelaren, eventueel -drukkers, volmaakt heeft.
     In de Bijdragen tot de Geschiedenis van Overijssel. deel B, p. 47-66, komt van de hand van Mr. J. Nanninga Uitterdijk een artikel voor, getiteld: Het St. Lucas-Gilde te Kampen, waartoe de boekdrukkers en -handelaren behoorden. Onder

|pag. 76|

de Gildemeesters van het St. Lucasgilde worden genoemd:

1697, 30 October Severijn Hoorn sic. (Gron?) |
1704, 28 October Severijn Groen. | 3x
1707, 21 October Severijn Groen. |
1720, 18 October Jochem Walter. |
1723, 22 October ,,     ,, | 3x
1732, 20 October ,,     ,, |
1712, 18 October Christian Stromberg |
1715, 18 October ,,     ,, |
1724, 19 October ,,     ,, | 6x
1727. 18 October ,,     ,, |
1730, 24 October ,,     ,, |
1733, 21 October ,,     ,, |

     Aardsche schatten hebben zij intusschen niet vergaderd.
Het begraafregister houdt in, dat
     „Jogem Walters uyt gasthuis f. 0-0-0”, dus pro Deo in de Bovenkerk begraven is, terwijl de Strombergs en Rils, afstammelingen Groen, in de IIIe klasse of uit het gasthuis pro Deo ten grave gedragen worden.
     Ten slotte nog de opmerking, dat aan het einde der XVIIe en begin XVIIIe eeuw een vrij talrijke Deensche aanwas in Kampen te bespeuren valt, daar behalve de genoemde gezinnen niet minder dan 12 huwelijken, waarvan een of beide echtgenooten uit Denemarken geboortig waren, tusschen 1693-1721 afgekondigd werden, alle in de Luthersche kerk.
Hierbij waren twee Deensche ruiters, dus militairen.
     Waar in ons vaderland op het oogenblik een oplevende belangstelling in Scandinavische geschiedenis en letterkunde te bespeuren valt, is het wellicht van eenig belang ook deze gegevens door den druk wat meer bekendheid te geven.

_______

__________
– Welcker, C.J. (1932) Een scandinavische boekdrukker en -handelaar te Kampen: Severin Grön, later Groen, 1670-1714. Versln. en medn. VORG, 49, 71-76.

Category(s): Kampen
Tags: , , ,

Comments are closed.