Een baggermachine van ’t jaar 1562

EEN BAGGERMACHINE VAN ’T JAAR 1562.

________

     Bekend is het dat het Camper diep in de 16e eeuw zeer begon te verzanden en daardoor voor een goed deel zijn vroeger gewicht als vaarwater begon te verliezen, zeer ten nadeele van het in die dagen toch reeds beproefde Kämpen.
     Geen wonder dan ook, dat de stads regeering voortdurend zon op middelen, om dat vaarwater te verbeteren.
     Bij een maatregel die in 1562 te dezen opzichte werd genomen, wensch ik hier even stil te staan.
     Het schijnt dat men in dat jaar de wetenschap erlangde dat er te Antwerpen een persoon woonde, die de kunst verstond om het vaarwater weer in ’t reine te brengen, een Italiaan.
     Aan het raadslid Otto Tengnagel werd dan opgedragen met dezen te spreken over de verbetering van het Kamper diep, en in de stadsrekening van dat jaar vinden we nà 6 Juli en vóór 18 Juli deze aanteekening: „Item noch betaelt den seluen (Otto Tengnagel) vier carelsguldens, die hy to Antwerpen verteerdt hefft om mit den Italiaanschen diepmaecker to spreken ende van der stadt wegen zyn goede meeninge vant diep tbeteren to vernemen, als geschiet v h. q x st.”
     Het schijnt dat er inderdaad ook haast met de zaak te maken was, omdat schepen daar voortdurend strandden, ja juist toen nog verscheidene schepen aan den grond zaten, zooals ons de stadsrekening leert:

_______________↓_______________


|pag. 67|

     „Item opten x Septembris synnen die Eersame Geryt Crachtsen ende Lodowich Voorne, vuth beuel des Raedes, mit een dienaer in een pyloeten schute opt diep geuaren om den schipperen die daer an den grond saeten, an to seggen dat sie lichten ende tdiep ghien schaede doen en solden, gecost mit schutenhuer ende pensien ij h. q v st. ix pl.”
     De Italiaansche diepmaker kwam dan ook naar Kämpen over en nam met 15 leden van den Raad, twee rentmeesters, een secretaris en twee dienaren, benevens den stads timmerman, op 11 September van dat jaar het diep op:
     „Item den xien Septembris synnen xv Raetzpersonen, twe Renthmeisters, eenen Secretarys, ende twe dieners, Mr. Florys der stat tymmerman, item Jacob Claesz ende Jonge Reyner, mit etlicke schippers en den Italianers die ’t diep makenn ende beteren wolden, in vier pyloet schuten op die zee by die Zueder zanden gevaren om tbezichtigen een bequaeme plaetse daer men tselve diep, totter stat ende gemeener burger gedyen ende weluaert, best solde moegen helpen, ende voertz derseluer oersaecken haluen van daer geuaren na die Reue, gecost met schutenhuer, teringe ende pension ende anders xx h. q v st. br”
     Het schijnt dat deze diepmakers het diep wenschten te verbeteren door het uit te baggeren en dat ze daardoor voorsloegen gebruik te maken van een instrument van hunne vinding, zijnde een soort baggermachine, waarvan ons de omschrijving is bewaard gebleven, zooals die door hen aan het stadsbestuur werd gegeven, luidende als volgt:
     „Anno lxii den xiien Septembris hebben meister Thomas Canate ende meister Peter de Zeelander, messemaker, beyde wesende Diepmakers. den Ersamen meister Jasper Schepelar ende Henrick Kystemaecker, in tegenwoerdicheit van

_______________↓_______________


|pag. 68|

Mr. Florys Ekenholt tymmermeister, voergedragen ende to kennen gegeuen dat het instrument offt Back daer ment diep mede helpen ende beteren sal, op navolgender maniere ende wyse sal gemaekt worden, jngelycke hoe tholt daertoe noedich gestalt sall wesen.
     Inden iersten sall dat voirsz. back viercant plat syn, lanck wesende ongeuerlick viertich voeten, wydt in die breete xxvi foethe, in die hoichte voer soeuen voeten, vyff voeth ende drie verendeell, achter Schepessche wyse offt schoyuers off gaende.
     Item totten vloetboene desseluigen Backs soelen syn achte balckens van lenchte nae eissche des werckes, ende sollen gesterckt wesen na die lenchte des backs, holdende eenen voet int viercant.
     Item noch soelen daer to verbesiget worden ses balckens bouen, streckende op dieselue lenchte als voersz. ende noch twee balckens int middel bouen, drie offt vier voeten langer wesende, als die vursz. ses balckens ende soelen wesen dicke vijff vierendeel voetz int viercant.
     Item noch salmen tottet selue back hebben xxiiij balcken, to weten xij beneden mede xij bouen, van lenchte als voer, van dickte negen duemen int viercant.
     Item tottet verbynsell dwaers bax daer ouer liggende, sollen wesen xviij balckens, negen beneden ende negen bouen; beneden in denn boedem xxvi voeten ende die ander negen bouen xxviij voeten lanck wetende.
     Item die plancken vanden boedem mitten ommeloep des Bacx vurgen. sollenn dicke wesenn viere vuyth een voeth.
     Item die inholter sollen wesenn anderhalff voeth van den anderen, oick negen dueme dycke.
     Item die solder offt tverdeck des vurgeruerten bax sall gemaict worden van vueren deelen, drie vinger dicke zijnde.

_______________↓_______________


|pag. 69|

     Item die boedem onder ende bouen sall dwars liggen.
     Item noch sollenn voer int selue back staen twee colummen offt standers, een ider lanck wesende in die hoechte xxvij voeten int viercant een voeth.
     Item noch sal men daer toe moeten hebben vier dergelyke stylen off colummen van x duymen int viercant waervan die twee staen sollen op beyde hoicken ende ouert middel, op elcken zyde eenn.
     Item noch twee balckens die rusten sollen op die vier vursz. stylen ende sollen dycke zynn ix duemen, lanck xxvi voeten.
     Item ouer elcke zydt van die vier stylen sollen wesen twee sterckschaerden, lanck ende dicke na eische des warcks.
     Item noch twee sterckschaerden, dicke wesende ix duemen.
     Item sollen ant selue back verbesiget wordenn twee wyntaesen offt kopstangen van eekenholt gemaeck zynde, mitt een dwaers balcken, enen voeth int viercant, lanck xxviij voethen, geuestet an die achterste stylenn.
     Item noch vier dwaers holten bouen, wesende xxi voeten lanck, holdende int viercant x duemen.
     Item noch een styll xxvij voeth lanck die welcke staen sall voer die voergenante kapstangen ende sall op die vier hoicken met iseren kettenen getoyet worden.
     Item die Belance met die vyse offt schruue sall lanck wesen xxvi voeten, nae eissche des warcks.

Iserwarck.

     Item na vermoeden ende gissinge der meisteren sollen well xim pundt isers tottet vursz. warck vannoeden wesen.

_______________↓_______________


|pag. 70|

     Item dat vursz. warck reede gemaeckt zynde, vermeten sich die meisters sdages daermede to willen warcken iiic ende xl voethen in die lenckte ende brete, to samen tusschen drie ende vier voethen diepe, nae dat die dagen lanck offt kort synnen.
     Item sollen wel soeuen offt achte mans tot dyt warck vannoeden zyn, wthgesonderd die lichters ende affdragers.
     Item noch presenteren dese meisters ter stadt behoeff te willen macken een Instrument, daer men die grafften ende weteringen mede sall reynigen ende opmaecken mogen, twelcke ongeveerlick ic offt anderhalff hondert carelsg. sall costen.”
     Het schijnt dat men zeer ingenomen was met de adviezen van den Italiaan ontvangen, althans de stad gaf hem eene behoorlijke vereeringe: „Item den xiiien Septembris wth beuell des Erss. Raeden geschonken tot een vereerynge den Italianers die welcke dat diep besichtiget hebben, omt selue enichsyns to mögen beteren xviii karelsg. Oeck betaelt hoer oncosten in der herbergen gedaen als iiiij karelsg. behaluen den wyn in den kelder gehaelt fac. xxxij h. q ij st.”
     Nog den 6 October betaalt de stad aan Wynolt Wynolts en Rochus Derricxs van dat ze op 10 September op be-vel van den Raad met hun potten op ’t diep waren gevaren om geladen schepen die aan den grond waren geraakt, een heeren pond en tien stuivers.
     Den 26 October gingen zestien raadspersonen, twee rentmeesters, een secretaris en twee dienaren met drie pilootschuiten en zeven piloten door het Grafhorster diep uit en kwamen in ’t Duivengat, om daar te bezichtigen of men een goed diep zoude kunnen bekomen.
     Hoe onbevaarbaar het vaarwater was bleek ook nog den

_______________↓_______________


|pag. 71|

laatsten October, toen weder eene raadscommissie ging zien naar aan den grond geraakte schepen.
     Den 1 November 1562 werd dan ook een diepmaker aangesteld.

„Diepmacker.

     Vpten eersten Nouembris anno twee ende tsestich is Mr. Hans vander Gouwe diepmaecker wth beuell des Ersamen Raedes dorch die Eers. Otto Tengenaegel, Henryck Kistenmaecker vp naeuolgende vorwarden ende conditien voer der stadt diepmaecker angenoemen, een jaer stede ende vast ten beyden syden duirende.
     Item jnden iersten sal mr. Hans voersz. dit jaer vander stadt to pensie hebben twintich golden gulden van acht ende twintich st. br., tbetaelen in twee verscheyden termijnen, als die ene helffte vp Mey ende die ander helffte vp alle godtz hilligen ende hier to genieten vander stadt een cledinge ende die strype, op vi golden g. gerekent.
     Item hier voer soll Mr. Hans dit jaer lanck geholden wesen der stadt to dienen mit syn arbeit ende werck, voert raeth ende daeth te geuen, syn handtwerck van diepmaker angaende, hetsy vpt diep vp die Yssel voert den Burgell; stadt Grafften ende anders alle waeteren ende stroemen diep tmaecken op der stadt costen, als hem dat geordoniert ende beuoelen sall worden. Ende sall des daeges, winter ende soemer, wanneer he arbeit, vander stadt to loene hebben soeven stuuers b. ende syn knecht den he mede gebracht hefft offt annemen wordt, sall altoes des daeges opt vlot offte anders arbeidende, to loene hebben eenen st. meer als andere arbeiders.
     Item hyr vp soll Mr. Hans lounen ende zweren der stadt van Campen dit jaer lanck in alles mit sijn arbeit raeth

_______________↓_______________


|pag. 72|

ende daeth, truwe ende holt te syn, ende soll trouwelicke dienen ende arbeiden in allen saecken sijn officie angaende, als hem die Raeth beuelen wordt ende gelijck eenen vroemen gesellen to behoert, salt oick bynnen jaers nieth van hyr verreisen offte verbrecken, dan by oirloff vanden Erss. Raede.
     Prestitit juramentum coram Joirgen van Haersolte, Symon Glauwe vpten xxvijen Novembris ut supra.”
     Onder den arbeid die de knecht op het vlot zou verrichten, is zeker te verstaan het werken met de baggermachine.
     Uit de stadsrekening blijkt verder dat men ook inderdaad met de verdieping zich onledig hield, want we lezen:
„Item den iersten Februarij anno lxiij is die samptelicke raet mit een rentmeister ende een secretarys mit iiij dieners ende drie schuiten mit pyloten gevaeren opt diep om tselue te besichtigen van diepte.”
     Omstreeks dezen tijd stelde men ook een bakenmeester op het diep aan. We lezen dienaangaande in den Ordinarius 1 [1.      Ordinarius Antiq. fol. 173.]):

„De baker vant diep.
     „Lubbert Albertsz heefft angenomen alle der stadt diepen, cleyn ende groet die uutte gebaket syndt tot goetduncken van den rade het ganse jair doer te baken. Ende de tollener sall hem alle de baken leueren, oick sall hem de tollener de zeetonnekens int voerjaer leveren die hy ten meesten oirber leggen ende te herfsttijden alst den tollener belieft wederombrengen ende leueren sal. Ende sal oick de bolbake 2 [2.      „De bolbake” was de grensbaak die voor de visscherij in de Zuiderzee gesteld werd.]) steken ende een goet opsien dragen

_______________↓_______________


|pag. 73|

op alle de tonnekens ende baken vorsz. Ende oft hy tot eenigen tyt vername dat enich van den tonnekes oft enich van den baken op getogen wordde, sall hy by synen eede den burgemeesteren van stonds an anbrengen. Ende hiervoir sal hem de tollener jairlicx geuen xij heren q. Dit voirsz. is aldus geschiet tot begeerte ende in bywesen vanden olderluden ende gemeenen karveelschippers.”
     Toen in 1570 een anderen bakenmeester werd aangesteld, werd hem nog speciaal opgedragen toe te zien dat geen schepen op ’t diep aan den grond geraakten, en zoo dit geschiedde, daarvan Burgemeesters of den Tollenaar kennis te geven.
     Ondertusschen verzandde het Camperdiep in later jaren hoe langer hoe meer en werden in 1627 het Zuiderdiep en de Ketel, in 1634 het Noorderdiep afgedamd.
     Terecht mocht Franciscus Martinius in zijn Camper Loff van het Camperdiep in 1641 dan ook zingen:

„Hoe menigh dingh heeft ook een averechtsche naem,
So gaetet ook met mij na ’t seggen van de faem,
Myn suntvloet mocht ik wel myn santvloet laten heten,
En al myn hooge diep in ondiep gaen vergeten,
Nu vlot de schipper eens, dan sit hij weder vast
Na dat het water sinckt, of wederomme wast.”

N. U.
 
– Uitterdijk, J.N. (1888). Een baggermachine van ’t jaar 1562. BtdGvO, 10 (1), 66-73.

Category(s): Kampen
Tags: ,

Comments are closed.