BIJLAGE A: Overzicht van handschriften, incunabelen en drukken

BIJLAGE A     Overzicht van handschriften, incunabelen en drukken

Deze bijlage geeft een overzicht van de handschriften, incunabelen en drukken die vervaardigd zijn in of toebehoord hebben aan de Leidse en Zwolse vrouwenhuizen. Per handschrift of druk wordt informatie verstrekt omtrent de datering, het bezittersmerk, de inhoud en eventueel ook de kopiist en bepaalde bijzonderheden. Bij Latijnse titels betreft het de Latijnse tekst en niet de Middelnederlandse vertaling daarvan. Onder het kopje ‘Literatuur’ wordt verwezen naar studies die een beschrijving van het handschrift of de druk geven. De bijlage is gebaseerd op informatie uit de archieven van de gemeenschappen, de Bibliotheca Neerlandica Manuscripta (BNM¹ [1. De BNM, onderdeel van de Leidse Universiteitsbibliotheek, verzamelt en presenteert gegevens over Middelnederlandse handschriften uit de Nederlanden; Middelnederlandse teksten en hun auteurs; personen die bij de productie van de handschriften betrokken waren en ten slotte over bezitters van de Middeleeuwen tot heden.]) en secundaire literatuur. Een analyse van het materiaal is terug te vinden in paragraaf 3.11.

Leiden

Sint-Agatha

Leiden, GAL, Bibliotheek 65052/9
Datering: 1450-1500.
Bezittersmerk: Liber iste sororibus attinet sancte Agathe (strook perkament op omslag).
Inhoud: Latijns missaal.

Leiden, GAL, Bibliotheek 65052/10
Datering: 1450-1500.
Bezittersmerk: Iste liber pertinet sororibus domus sancte Agathe extra muros oppidi Leydensis(fol. 30 v.).
Inhoud: Latijns missaal.

Sint-Barbara Bethanië

Den Haag, KB 131 H 19
Datering: ca. 1500.
Bezittersmerk: Dit boec hoert toe Katrijn Gherrytsdochter wonende te Leyden tot sinte Barbaren te bethanien int slot (fol. 159 v.).
Inhoud:

• Dicta beati Aegidii Assissiensis (fol. 1-44).
• Pseudo-Augustinus, Domine Deus omnipotens (fol. 44 v.-51 v.).
• Getijden en andere teksten (fol. 52-56 v.).
• Een devoet nuttelic boexken vander officien ofte dienst der missen (fol. 57-159).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 741.

|pag. 369|

_______________↑_______________

Sint-Catharina Rapenburg

Cambridge, University Library, 3360 (druk: Delft, J.J. van der Meer of de drukker met de Eenhoorn)
Datering: 1487.
Bezittersmerk: Item dit booc hoirt toe den besloten confersinnen van s. Katharinen binnen Leyden op Rapenburch.
Inhoud: Middelnederlands psalter met Oefeningen vander missen en devotionele traktaten.
Literatuur: Oates 1954, nr. 3360; Brinkman 1997, 291.

Groningen, UB, 192 (druk: Delft, H.E. van Homberch)
Datering: 1499-1500.
Bezittersmerk: Toe beboerende mij Henryck van Assendelft. Dienend tot behouff van Sint Katrijnen susterhuijs bynnen Leyden (fol. 3).
Inhoud: Middelnederlandse vertaling van de Legenda Aurea van Jacobus de Voragine.
Literatuur: Roos 1912, nr. 192; Brinkman 1997, 291.

Leiden, UB, 1498 B 2 (druk: Haarlem, waarschijnlijk Jacob Bellaert)
Datering: 1484.
Bezittersmerk: Item dit booc hoirt toe den besloten confersinnen van sinte Katherinen binnen Leiden op Rapenburch. Ende is in bewaringe Lijsbeth Seinnen dochter.
Inhoud: Otto von Passau, Boec des gulden throons.
Literatuur: Brinkman 1997, 291.

München, Bayerische Staatsbibliothek, Cgm. 135 (convoluut in twee delen)
Datering: 1410/1420 of ca. 1460.
Bezittersmerk: Item dit booc hoirt toe den besloten conversynnen van s. Katherinen binnen Leyden op Rapenburch. Ende is in bewaringhe Heyl Ghysbrechts Canter dochter (fol. 95).
Inhoud:

• Middelnederlands psalter met kalender, prozagebed, berijmde gezangen en gebeden (deel I, fol. 1-73 v.).
• De zeven boetpsalmen met litanie (deel II, fol. 74-94 v.).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 731; Brinkman 1997, 291.

Utrecht, HUA, Oud-Katholieke Kerk Nederland inv.nr. 525
Datering: 16^e eeuw.
Bezittersmerk: zie inhoud.
Inhoud: Prekenhandschrift met ‘Sermoen over de maagdom van Marijke Heyndericxdr van Heusden, in het Sint-Catharinaklooster aan het Rapenburg te Leiden’.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 732.

Sint-Catharina Schagen

Den Haag, KB 70 H 34
Datering: 1434.

|pag. 370|

_______________↑_______________

Bezittersmerk: Dit boec hoert toe den susteren van sinte Katherinen convente wonende toe Leyden in jans Vossteghe (derde schutblad).
Inhoud: Jordanus van Quedlinburg, Meditationes de passione Christi.
Kopiist: Jacob filius Johannis (fol. 128).
Bijzonderheden: in 1537 in bezit van het Delftse Sint-Agathaconvent.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 750; Brinkman 1997, 291.

Leiden, UB, Ltk 263
Datering: 1437.
Bezittersmerk: Dit boec hoert toe den susteren van sinte Katherinen convente wonende toe Leyden in jans Vossteghe (schutblad voorin).
Inhoud:

• Middelnederlandse vertaling van Jacobus de Voragine, Legenda Aurea (winter- en zomerstuk) (fol. 1-176).
• Legende van S. Basilia (fol. I-II – toegevoegde folia).
• Leven van S. Loey (fol. 178 v.-179).

Bijzonderheden: het handschrift werd rond 1460 door Willem Heerman aan het convent nagelaten.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 751.

Sint-Cecilia

Brussel, KB 14938-39 (convoluut in twee delen)
Datering: ca. 1450.
Bezittersmerk: Vocatur in actis MS Leidense S. Caeciliae, vide 28 augusti ubi SPN Augustini et XI october (schutblad voorin).
Inhoud: Latijns Martyrologium Usuardi (deel I, fol. 1-67).
Bijzonderheden: het tweede deel van dit convoluut (fol. 68-162) heeft toebehoord aan het klooster Mariënpoel bij Oegstgeest.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 977; Brinkman 1997, 291.

Cambridge, UB 3335 (druk: Delft, J.J. van der Meer en M. Ysemantszoen)
Datering: 1477.
Bezittersmerk: Dit boeck hoort totten regularissen van sinte Cecilien binnen Leyden after onse vrouwe kerck inden Camp. Ende is ons ghegheven van Marigen Aellewijns.
Inhoud: Bijbel.
Literatuur: Brinkman 1997, 291.

Sint-Clara Nazareth

Leiden, UB Ltk. 340
Datering: ca. 1450-1500.
Bezittersmerk: dit boek heeft toebehoort de grauwzusters klooster genaamt Nazareth in Leijden (fol. 1; aantekening uit de tweede helft van de zeventiende of achttiende eeuw).
Inhoud:

• Gedeelten van Hendrik Herp, Die Spieghel der volcomenheit (fol. 1-27 v. en fol. 83 v.-90).

|pag. 371|

_______________↑_______________

• Vander dochtere van Syon (fol. 27 v.-32 v.).
• Een exempel over een non uit de Vitae Patrum (fol. 33-34 v.).
• Gebeden (fol. 34 v.-37, 90 v.-93 v.).
• Van becoringhen (fol. 37-61).
• Van elf punten die een mynnaer begheert (fol. 61 v.-62).
• Een devoot traktaat over de maagdelijke staat, met ingevoegde exempelen (fol. 62-83).
• Die bediedenisse van der missen (fol. 93 v.-116 v.).
• Aanhalingen uit geestelijke schrijvers over zonde, lijden, geduld (fol. 117-118 v.).
• Van nuttigheit des swigens (fol. 119-129).
• Vanden vrede die Gode sijn jongheren gaf (fol. 129-134 v.).
• Een devote te samen spreken Jhesu Christi ende des sondaers (fol. 134 v.-139 v.).
• Een prekel der sondaren (fol. 140-149).
• Bonaventura, Vitis mystica (fol. 149-279 v.).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 743.

Leiden, UB, Ltk. 1341
Datering: is 15^e eeuw.
Bezittersmerk: volgens de BNM heeft dit handschrift toebehoord aan Sint-Clara Nazareth.
Inhoud:

• Gerard Zerbolt van Zutphen, De spiritualibus ascensionibus (fol. 1-118 v.).
• Over drienhande manieren van oefeninge (fol. 119).
• Pseudo-Thomas van Aquino, Concede mihi, misericors Deus (fol. 119 v.-120 v.).

Literatuur: Axters 1970, 269; Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 744.

Elfduizend Maagden te Warmond

Leiden, GAL, Huisarchief Warmond inv.nr. 482
Datering: is 15^e eeuw.
Bezittersmerk: ontbreekt, omdat er slechts twee losse velletjes bewaard zijn gebleven.
Inhoud: Fragmenten gebedenboek.

Leiden, GAL, Huisarchief Warmond inv.nr. 479 fol. 61 v. en fol. 105
Datering: 1459-1479.² [2. Brinkman 1997, 287-288.]
Bezittersmerk: ontbreekt, op fol. 1 echter: Der susteren van Warmond copien van haeren landen en renten.
Inhoud: Boekenlijst van het Elfduizend-Maagdenconvent:
Dese na bestreven boeken behoren den cloester³ [3. De aanduiding tussen haken betreft een mogelijke identificatie van de genoemde titel.]

• Item die hele bibel in iiii stucken; eerst Moyses boeken, die Rechteren boeken, Josue Rut ende Peralipomenom; dat anderde der propheten boeken; dat derde der Wysscheyts boeken ende Job, Thobias, Hester ende Judith ende Neemias; dat vierde dat Nieuwe Testament [Bijbelvertaling]
• Item der Vader collacien in papier ende in hout [Middelnederlandse vertaling van de Collationes patrum van Johannes Cassianus]
• Item Pysanus sum in hout [Rainerius de Pisis, Pantheologia, sive Summa universae theologiae]

|pag. 372|

_______________↑_______________

• Item die text der questien des boecs vanden hogen sin in perkament
• Item die questien sinte Thomas dair op in perkament ende in hout [Thomas van Aquino, Quaestiones]
• Item compendium theologie in perkament [Hugo van Straatsburg (Pseudo-Albertus Magnus), Compendium theologicae veritatis]
• Item breviloquium Boneventure in pergament [Bonaventura, Breviloquium]
• Item Summa Raymundi in pergament [Raymundus de Penaforte, Summa de poenitentia et matrimonio]
• Item summa virtutum in pergament [Guilelmus Peraldus, Summa virtutum]
• Item summa viciorum in pergament [Guilelmus Peraldus, Summa vitiorum]
• Item Hugo De arra anime in pergament [Hugo van Sint Victor, De arrha animae]
• Item summa de matrimonio in pergament
• Item pastorale Gregorii ende Gregorius op cantica in fransyn [Gregorius de Grote, Expositiones in Canticum canticorum, samen met Gregorius de Grote, Liber pastoralis curae, of: Regula Pastoralis]
• Item dialogus Gregorii in fransyn [Gregorius de Grote, Dialogi]
• Item een boec ghehieten Flecto Genua mit ander epistolen
• Item regula Jeronimi ende Ambrosius de officys in papier [De Regula monachorum ad Eustochium van Pseudo-Hieronymus, samen met Ambrosius, De officiis libri tres]
• Item Ysydorus de summo bono, Historia Griseldis [Isidorus van Sevilla, De summo bono; Petrarca, Historia Griseldis]
• Item Barnardus de precepto dispensacione [Bernardus van Clairvaux, De praecepto et dispensatione libellus]
• Item Crisostomus de laude Pauli [Johannes Chrisostomos, Homiliae IX de laudibus Pauli]
• Item aurea verba Egidii in papier [Egidius van Assisi, Aurea verba]
• Item sermones Bernaerdi hestivales et hyemales in papier [Bernard van Clairvaux, Sermones Bernaerdi hestivales et hyemales]
• Item sermones Bernaerdi de vite vera [Preken van Bernard van Clairvaux]
• Item tractatus magistri Johannis Gerson de pollucionibus nocturneis et diurnis [Jean Gerson, De pollutione nocturna; De cognitione castitatis et pollutionibus diurnis]
• Item liber de doctrina cordis [Hugo van Saint-Cher, De doctrina cordis]
• Item postille Jordani estivalis [Het winterstuk van Jordanus van Quedlinburg, Opus postillarum et sermonum de tempore]
• Item li[v]ra op dat Nyewe Testament [Nicolaas van Lyra, Postillae super Biblia (Nieuwe Testament)]
• Item li[v]ra op sinte Pouwels epistoli met [volgens Brinkman ‘niet’] al uut [Nicolaas van Lyra, Postillae super Biblia (Brieven van Paulus)]
• Item dat passionael in drie stucken ‘van heer Pieter Burgertssoen’ [Jacobus de Voragine, Legenda aurea (Middelnederlandse vertaling)]
• Item noch van heer Pieter een scoon souter in die kerc gelegen [Psalter]
• Item noch sommige scolasticalia
• Item een souter mit die gloos in papier [Psalter]
• Item een missael in die kerck [Missaal]
• Item noch een missael hoert heer Reyner toe [Missaal]
• Item noch een missael ons besproken van meester Jan Boudynz mit een kelc ende or-
  
  |pag. 373|
  _______________↑_______________
   
  nament also vorde alser niement en resediert op syn cappelri of van syn broeders kindren niement priester en is [Missaal]
• Item noch een somerstuc ende winterstuc brevier, een out boec leyt int coer, ghecoft bi mi heer Reyer [Brevier]

Leiden, UB, Ltk 306 (convoluut in twee delen)
Datering: ca. 1450 (tweede deel), eerste helft 16^e eeuw (eerste deel).
Bezittersmerk: Dit boeck hoort marb[?]ijnt vichtor dochter (fol. 175 v.).
Inhoud:

• Evangelielessen voor het kerkelijk jaar (fol. 1-132), onderbroken door Ave Maria’s, met een collatie van biechtvader ‘heer Pieter Cant’ op fol. 113 v.-119.
• Gebeden op naam van Sint-Hieronymus en andere teksten (fol. 132 v.-135 v.).
• Mechtild van Hackeborn, Liber specialis gratiae (fol. 137-143).
• Pseudo-Thomas van Aquino, Gratias tibi ago, Domine sancte (fol. 138 v.).
• Communiegebeden (fol. 139-140 v.).
• Voorbereiding tot de communie (fol. 141-142 v.).

Kopiiste: Dit boeck heeft ghescreven Margriete Jheronimus dochter ter eeren gods ende sijn liever moeder bidt voer haer om Gods wil een ave maria (fol. 119).
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1260.

Sint-Hieronymus Roma

Leiden, GAL, Kloosters inv.nr. 492
Datering: 1461.
Bezittersmerk: Dit boeck hoert toe den susteren regularissen tot sinte iheronimus in Romen op Rapenburch binnen Leyden.
Inhoud: Richard van Sint-Victor, Hoogliedcommentaar (Dit sijn Richardus woerden seer merckelic ende stichtich op Cantica Canticorum).
Kopiist: Dit boeck screef een arme mensche int jaer ons Heren MCCCCLXI. Bidter doch voer.

Olim Den Haag, AC: Olim Katwijk, Sint-Willibrordusgymnasium 4 (verloren in W.O. II)
Datering: 1479 (fol. 1-239); na 1480 (fol. 239-254); na 1507 (fol. 254-261 v.).
Bezittersmerk: Dit booc hoert toe den besloten susteren van sinte Jheronimus huus in Roma binnen Leyden op Rapenburch ende is in bewaringhe Geertruut Heynrics dochter (fol. 229 v.).
Inhoud:

• Middelnederlandse Marialegenden, waaronder: Gebed van die name der glorioser maghet Maria; Maria-exempelen en mirakelen, voornamelijk uit de tweede Middelnederlandse vertaling van Caesarius van Heisterbach, Dialogus miraculorum (fol. 2-261 v.).
• Andere exempelen en teksten, onder andere uit Thomas van Cantimpré, Bonum universale de apibus (fol. 3 v.-11) en Alanus de Rupe, Psalterium Virginis Mariae (fol. 91-92).

Kopiiste: Geertruid Hendriksdr: per manus ghertrudis filie heynrici donate (fol. 229 v.).
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 738.

Weimar, ZK, Qu. 19
Datering: 1470.
Bezittersmerk: Dit boec hoort toe den regularissen tot sinte Jheronimus in Romen op Rapenburch te Leyden (fol. 1 v.).

|pag. 374|

_______________↑_______________

Inhoud:

• Middelnederlandse vertaling van Bonaventura, Legenda major (fol. 3-121 v.).
• Middelnederlandse vertaling van Frater Leo, Speculum perfectionis (fol. 131-167 v.).
• Middelnederlandse vertaling van Actus beati francisci et sociorum eius (fol. 168-188 v.).
• Verba admonitionis S. Francisci (fol. 188 v.-195).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 739.

Sint-Margaretha

Bremen, Staats- und Universitätsbibliothek, C 55
Datering: midden 15^e eeuw.
Bezittersmerk: Item dit boec heeft laten scriven Katrijn Dirc Pietersz Cely Dircs dochter moeder en- de heeftet ghegeven ende besproken den convent der sustern tsinte Margrieten op Rodenburch ewich ende erffelic in den convente te bliven ende men sels niet vercopen noch versetten (fol. 1).
Inhoud: Middelnederlands getijdenboek.

Den Haag, KB 70 H 30
Datering: 1470.
Bezittersmerk: Dit boeck hoert toe den besloten susteren sinte Margrieten buten Leyden op Rodenburch (fol. 179).
Inhoud: Gedeelte van het winterstuk van Dirc van Delft, Tafel vanden kerstenre ghelove.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 745.

Den Haag, KB 128 G19
Datering: 1480.
Bezittersmerk: Dit boeck behoert toe Katrijn Claes Vranckendr op Roemburch (schutblad voorin).⁴ [4. Stooker en Verbeij 19971, 141 noot 44; Axters 1971, 47.]
Inhoud:

• Thomas a Kempis, De imitatione Christi (fol. 1-55).
• Boecxken vander edelre doghet der vervuldicheit (fol. 55-91).
• Een goede leringe (fol. 91-96 v.).
• Excerpt Dicta beati Aegidii Assisiensis (fol. 96 v.-114 v.).
• Gerard Zerbolt van Zutphen, De spiritualibus ascensionibus (fol. 114 v.-140).
• Noch een oerbaerlicke leringhe van verduldigen lyden (fol. 140-145).
• Teksten over het H. Sacrament (fol. 145-172 v.).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 746.

Leiden, UB, BPL 2260
Datering: ca. 1465.
Bezittersmerk: Dit boeck behoert tot Katrijn Claes Vrancken dochter op Roemburch (fol. 2 v.).
Inhoud: Sterfboek van Sint-Hieronymus (Van den Dode des gloriosen confessoers ende leeraars sinte Jheronimi).
Bijzonderheden: stadssecretaris Jan Philipsz legateerde dit handschrift rond 1509 aan het Sint-Margarethaconvent, waar het in bezit kwam van zijn nichtje Katrijn Claes Vranckenzdr.⁵ [5. Brinkman 1997, 295,300; Stooker en Verbeij 19971, 179 noot 153.]
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 747.

|pag. 375|

_______________↑_______________

Utrecht, Rijksmuseum Catharijneconvent, BMH 94
Datering: ca. 1475-1500.
Bezittersmerk: Dit boeck behoert toe Katrijn Claes Vrancken dochter op Roemburch (fol. 3).
Inhoud: Vertroosting van de gelaten mensen (Vertroostinghe der ghelatenre menschen, mit andere dochdelicke leringhe).
Bijzonderheden: Volgens Van Heel werd het als legger gebruikt bij de druk van 1502 door Hugo Jansz van Woerden.⁶ [6. Van Heel 1939, 337.] Volgens De Bont werd het handschrift overgeschreven uit een ander boekje dat op zijn beurt gecompileerd was uit teksten van de kerkvaders.⁷ [7. De Bont 1903, 265.]
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 748.

[Signatuur onbekend]
Datering: ?
Bezittersmerk: Afkomstig van zuster Katrijn Claes Vranckendr.
Inhoud: Twaalf kapittels van inwendige levenswandel (Hier beghinnen die XII capittelen van die inwendighe wanderinghe).
Literatuur: gesignaleerd in Van Heel 1939, 337, zonder verdere bronverwijzing.

Olim Warschau, Olim St. Petersburg, BSS, Gollandskaja O.v. I, nr. 2 (verloren in W.O. II)
Datering: ca. 1480.
Bezittersmerk: Dit boeck hoert toe [tekst uitgekrast en doorgehaald] [wonen]de op Roden burch requiescant pace deo gracias (fol. 296 v.).
Inhoud:

• Utrechtse kalender (fol. 4-13).
• Lof der psalmen van Sint-Augustinus (fol. 13 v.-17 v.).
• Psalmen en cantica in de vertaling van Geert Grote en Johan Scutken, met de Litanie van alle heiligen (fol. 18-208 v.).
• Getijden (fol. 209-296 v.).

Literatuur: Biemans 1984, 142 nr. 115; Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 749.

Sint-Maria Abcoude

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal nr. 160
Datering: 1490-1495.
Bezittersmerk: Anno domini millesimo quadringentesimo nonagesimo sexto, nona die octobris, obiit venerabilis magister Jacobus Wilhelmi Vos, presbiter canonicus ecclesie sancti Pancratii Leydensis et confessor beghinarum in Leydis, qui legavit istud missale ecclesie sive conventui sororum in Leydis, dicta de Abcouda, ad perpetue ibidem permanendum (fol. Av).
Inhoud: Latijns missaal.

Sint-Maria Magdalena

Den Haag, KB 133 F 15
Datering: ca. 1450-1500.
Bezittersmerk: Dit boeck hoert tot sinte Maria Magdalena te Leyden buten die Reynsburgher poert (fol. II v.).

Inhoud:

|pag. 376|

_______________↑_______________

• Middelnederlandse vertaling van boek II en III van de Profectus religiosorum van David van Augsburg (fol. 1-129).
• Hendrik Suso, gebed uit Büchlein der ewigen Weisheit (fol. 92 v.-97 v.).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 733.

Sint-Michiel

Oegstgeest, Stichting Duivenvoorde, 1
Datering: ca. 1480.
Bezittersmerk: tot 1507 toebehorend aan Aleid Hendriksdr van Pfaffenrode, zuster in het Sint-Michielsconvent.
Inhoud:

• Middelnederlandse Utrechtse kalender (fol. 10-21 v.).
• Getijden van de H. Maagd, Korte getijden van het H. Kruis, Getijden van de H. Geest, Getijden van de eeuwige wijsheid, Zeven boetpsalmen, Litanie en Vigilie (fol. 25-173 v.).
• Gebeden (waaronder aflaatgebeden, sacramentsgebeden en Pseudo-Anselmus van Canterbury, O Intemerata) (fol. 175-186).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 752.

Witte Nonnen

Den Haag, KB 133 E 15
Datering: tweede kwart 15^e eeuw.
Bezittersmerk: soror Agatha Francisci van Leyden (voorin).
Inhoud: Horarium ordinis Praedicatorum.

Gent, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, 469 (convoluut).⁸ [8. Zie voor een afschrift van ff. 3-68 en 401-452 door Obreen: Bibliotheek GAL, cat.nr. 65080 (p).]
Datering: ca. 1522, met aanvullingen tot ca. 1531.
Bezittersmerk: ontbreekt; uit het handschrift zelf blijkt dat het afkomstig was van het Leidse Witte-Nonnenklooster. Catalogus bibliotheek: Nécrologe des religieuses ou pénitentes du convent de l’ordre de St. Dominique à Leyde.
Inhoud:

• Obituarium van de zusters, periode 1457- ca. 1530 (fol. 3-9).⁹ [9. Uitgegeven door Van Lommel 1878.]
• Chronologische lijst van de in het klooster gevierde anniversaria (fol. 11-68).
• Martyrologium Usuardi uit 1521 (fol. 69-356, gedrukt).
• De evangelies voor de zon- en feestdagen (fol. 357-399).
• De constituties van de dominicanessen (fol. 401-439).
• Kloosterregel van de H. Augustinus (fol. 440-452).

Leiden, UB Ltk. 336
Datering: 1533-1534.
Bezittersmerk: Dit boec hoert toe den Witte Nonnen precarissen after sinte Pieters kerke (fol. 141 v.).
Inhoud:

• Homiliarium (van de vigilie van Pasen tot Kerstmis, gevolgd door de homilieën voor
  
  |pag. 377|
  _______________↑_______________
   
  de heiligendagen, met preken op naam van onder anderen Sint-Augustinus, Beda, Johannes Chrysostomus, Ambrosius en Anselmus van Canterbury) (fol. 1-230).
• Matheo Vorsterman, Een corte uutsettinghe van bewaringhe der maechdeliker reynicheit (fol. 230 v.-239).
• Dirc van Herxen, Eerste collatieboek, excerpten (passim).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 737.

Vermeldingen van Leidse handschriften in andere bronnen

De volgende handschriften en drukken zijn inmiddels verloren gegaan. We weten van hun bestaan omdat ze vermeld worden in andere bronnen.

• In de tweede helft van de vijftiende eeuw liet biechtvader Jan Boudijnsz een missaal na aan het Elfduizend-Maagdenconvent.¹⁰ [10. Brinkman 1997, 295.]
• In 1459 liet provenier Pieter Burgaertsz, priester, een psalter na aan de Elfduizend Maagden. Uit het register van akten van dit convent blijkt dat hij dit scoen souter zelf geschreven had.¹¹ [11. Ibidem; GAL, HW inv.nr. 479 fol. 58 en 65.]
• In 1516 legateerde biechtvader Bartholomeus Laurensz van Alphen zijn boeken, behoudens een aantal met name genoemde, aan Sint-Hieronymus Roma.¹² [12. GAL, Kl inv.nr. 478; Brinkman 1997, 292, 302.] De aan het klooster nagelaten werken worden helaas niet gespecificeerd.
• In 1526 liet pater Jan Jansz al zijn brieven en boeken na aan het Sint-Michielsconvent, behalve zijn Summa Astaxana (die laat hij na aan Joest Heynricxz).¹³ [13. Brinkman 1997, 292, 303; GAL, Kl inv.nr. 341.] De aan het convent te legateren werken worden helaas niet gespecificeerd.
• In 1544 schafte het Elfduizend-Maagdenconvent twee Bijbels aan (een Keulse en een Leuvense) voor 5 Rijnse guldens.¹⁴ [14. Nolet 1927, 56.]

Handschriften, mogelijk afkomstig uit Leidse gemeenschappen

• Leiden, GAL, Bibliotheek 65052/11: Vijftiende-eeuws getijdenboek in het Latijn dat in de zeventiende eeuw toebehoorde aan de stad Leiden. Het is onduidelijk van welke religieuze gemeenschap het afkomstig was.
• Leiden, UB, Ltk. 218 (convoluut in drie delen): Twee sermoenen voor de feestdag van de Heilige Barbara, uit de eerste helft van de zestiende eeuw. Bezittersmerk: Dit hoert toe Marigen Remen diet vint die brent hoer tuus om gods wyl (fol. 65 v.). Volgens Maximilianus is dit handschrift afkomstig uit het westen van de Noordelijke Nederlanden en werd het waarschijnlijk geschreven door een zuster uit het tertiarissenconvent te Leiden of Amsterdam. Hij geeft hier echter geen argumenten voor. Waarschijnlijk kende Maximilianus slechts deze Sint-Barbaraconventen; dat in Delft noemt hij bijvoorbeeld niet.¹⁵ [15. Maximilianus 1948, 175.] Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 742.
• Leiden, UB Ltk. 347: Handschrift uit de tweede helft van de vijftiende eeuw dat de Regula monachorum bevat. Volgens de BNM afkomstig uit het Sint-Ceciliaconvent te Amsterdam of Leiden.
• Utrecht, UB, X.20.77 (incunabel). Inhoud: Apuleius, Lucius Opera; Hermes Trismegistus, Dialogus; Alcinous, Epitome disciplinarum Platonis. Het dateert uit 1493.¹⁶ [16. Van Heel 1939, 335; Brinkman 1997, 291.] Het behoorde toe aan het convent van Sint-Catharina Schagen of Sint-Catharina Rapenburg.

|pag. 378|

_______________↑_______________

Handschriften, ten onrechte toegeschreven aan Leidse gemeenschappen

• Leiden, UB, Ltk 263: Brinkman schrijft dit handschrift ten onrechte toe aan het klooster van Sint-Catharina op het Rapenburg.¹⁷ [17. Brinkman 1997, 291.] Het behoorde echter aan Sint-Catharina Schagen, dat door Brinkman niet vermeld wordt.
• Den Haag, KB 70 H 34: Brinkman vermeldt ten onrechte dat dit handschrift toebehoorde aan het Sint-Catharinaklooster aan het Rapenburg.¹⁸ [18. Ibidem.] Het behoorde echter aan Sint-Catharina Schagen, gezien de vermelding van de locatie van het convent in het eigendomsmerk.
• Volgens de inleiding op de kloosterinventaris van Overvoorde bezat het Leidse klooster van Sint-Maria Magdalena een handschrift van de Profectus van Bonaventura, dat op 1 april 1890 werd geveild en later door de KB te Den Haag werd aangekocht.¹⁹ [19. Overvoorde 1917 I, 43.] Het gaat hier echter om de Profectus van David van Augsburg (Bonaventura schreef geen Profectus).²⁰ [20. Zie hierboven, Den Haag, KB 133 F 15.]

Zwolle

De meeste Zwolse handschriften zijn bewaard gebleven in de zogenaamde Collectie Emmanuelshuizen, die bestaat uit 35 boeken (19 handschriften en 16 incunabelen en oude drukken), beelden en andere historische voorwerpen, voornamelijk afkomstig uit de omgeving van Zwolle.²¹ [21. Hermans en Lem 1989, 3, 5.] Emmanuelshuizen was de naam van een hofje voor twaalf rooms-katholieken, vernoemd naar de stichter Emmanuel van Tweenhuisen.

Kinderhuis

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 26 (druk: Straatsburg, Johan Prüss)
Datering: 1487.
Bezittersmerk: Liber sancta Cecilia alias Kijnderhuijs (tweemaal); Liber domus puerorum alias Kijnderhuis.
Inhoud: Viola Sanctorum (verzameling Latijnse teksten over heiligen).
Literatuur: Hermans en Lem 1989, 55.

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 29 (druk: Bazel, Nicolaas Kesler)
Datering: 1510.
Bezittersmerk: Pertinet ad domum sororum in Zwollis ter Kinderhuijs.
Inhoud: Textus sententiarum van de Keulse hoogleraar Hendrik van Gorinchem.
Literatuur: Hermans en Lem 1989, 59.

Maatklooster

Utrecht, UB 1044
Datering: ca. 1475-1500.
Bezittersmerk: klooster Bethlehem buiten Hoorn.²² [22. Zie voor de toeschrijving aan het Zwolse Maatklooster: Van Dijk 1986 I, 164, 166-167.]
Inhoud: Constitutiones monialium capituli Windeshemensis.
Kopiist: waarschijnlijk broeder Herman van Doesborch.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 686.

|pag. 379|

_______________↑_______________

Oldeconvent

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 4
Datering: 1425-1450.
Bezittersmerk: Dit boec hoert den susteren int Olde convent.²³ [23. Het is niet geheel duidelijk of het hier om het Zwolse Oldeconvent gaat; op basis van het penwerk wordt dit wel waarschijnlijk geacht: Hermans en Lem 1989, 11.]
Inhoud:

• Die passie ons heren, de Middelnederlandse vertaling van Jordanus van Quedlinburg, Meditationes de passione Christi (fol. 3-136).
• Psalm 21 t/m 30 vers 6 (Tien psalmen die Cristus anden cruse overlas) (fol. 137-142).

Literatuur: Hermans en Lem 1989, 28; Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1349.

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 8
Datering: 1425-1450.
Bezittersmerk: Dit boec hoert Lieven toe inden Oelden convent to Zwol.
Inhoud:

• Middelnederlandse vertaling van de eerste brief aan Eemstein van Jan van Schoonhoven (Epistola prima in Eemsteyn) (fol. 1-56 v.).
• Het aan Jan van Ruusbroec toegeschreven traktaat Fili accedens (fol. 57-94 v.).

Literatuur: Hermans en Lem 1989, 35-36; Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1350.

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 11
Datering: 1425-1450.
Bezittersmerk: Dyt boec hoert den susteren int Oelde convent.²⁴ [24. Het is niet geheel duidelijk of het hier om het Zwolse Oldeconvent gaat; op basis van het penwerk wordt dit wel waarschijnlijk geacht: Hermans en Lem 1989, 11.]
Inhoud: Middelnederlandse vertaling van een gedeelte van de Collationes patrum van Johannes Cassianus.
Literatuur: Hermans en Lem 1989, 37; Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1351.

Wytenhuis

Antwerpen, RG, Neerl. 79 (convoluut in twee delen)
Datering: ca. 1430-1440 (eerste deel, fol. 3-56) en ca. 1460-1500 (tweede deel, fol. 1-2 en 57- 83).
Bezittersmerk: Dit boec hoert den susteren toe toe Witen huys buten Voerster poerten pater noster (fol. 2); Item dyt boeck hoert den susteren van Wijtten huijs (fol. 56).
Inhoud:

• Pseudo-Bernardus van Clairvaux, Meditationes piissimae de cognitione humanae conditionis (fol. 4-44 v.).
• Bernardus Silvestris of Martinus van Braga, Formula honestae vitae (fol. 44 v.-49 v.).
• Bernardus van Clairvaux, Ex persona Eliae monachi ad parentes suos (Epistola CXI) (fol. 49 v.-52 v.).
• Sunte Bernardus seit: Het is dat alre meeste dinc […] (fol. 52 v.-54 v.).
• Sunte Ysidorus seit: Vanden ghebede […] (fol. 54 v.-55 v.).
• Exempel To Benonien woende een clerc […] (fol. 55 v.-56).
• Exempel Een clerc overtreckede […] (fol. 56).
• Dirc van Herxen, Eerste collatieboek (Latijn, fol. 57-83 v.).

Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1352.

|pag. 380|

_______________↑_______________

Brussel, KB II 2055
Datering: ca. 1460.
Bezittersmerk: Dit boec hoert den susteren buten Vorster poerten te Witenhuys (derde schutblad voorin).
Inhoud: Cap. 1-80 van Jan van Ruusbroec, Vanden gheesteliken tabernakel.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1353.

Den Haag, KB 75 G 12
Datering: ca. 1450.
Bezittersmerk: Dit boec hoert den susteren buten Vorster poerten te Witen huys (fol. 1).
Inhoud: Cap. 22-54 van het Pseudo-Bonaventura-Ludolfiaanse leven van Jezus.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1354.

Den Haag, KB 133 F 6
Datering: ca. 1500-1562.
Bezittersmerk: D[…] hoert toe sunte […] ghelegen binnen Zwolle. Ende is onder die bewaringhe susters […] Buerbancks. Ende het is ghescreven van oeren leven broder wonnende toe Albergen in die Twente, van Sunte Augustinus oerden (eerste schutblad voorin); Dyt boeck hort Yance. Dyet boeck hort tho Yancken Heermens woende toee Wyettenhuus (fol. 179 v.).
Inhoud: Middelnederlands gebedenboek.
Kopiist: waarschijnlijk Zweder Buerbanck.
Bijzonderheden: Het handschrift werd gekopieerd in het regulierenklooster Sint-Anthoniusberge te Albergen, voor de zusters van het Wytenhuis.
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1355.

Tilburg, UB KHS 11
Datering: ca. 1475-1500.
Bezittersmerk: dochter van Johan Geriges: Doe men screef M CCCCC ende vii is ghestorven mijn lieve vader Johan Geriges op onser vrouwen botscap des dages daer nae (fol. 287 v.). Mogelijk afkomstig uit het Wytenhuis, daar het in en voor een vrouwengemeenschap geschreven is en Sint-Agatha op fol. 271 als patroon genoemd wordt.
Inhoud:

• Medicinaal recept voor balsemolie (fol. 2-4).
• Recept teghens ene gheherten epidymie (fol. 61-62).
• Gebeden, meditaties, exempelen en Dicta (citaten uit Heilige Schrift of van kerkvaders) met betrekking tot Christus, Maria, Sint-Anna en Sint-Agatha (fol. 5-287).

Kopiiste: zuster Bele van Groesbeek (fol. 61 v.-62).
Literatuur: Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1356.

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 9
Datering: tweede helft 15^e eeuw.²⁵ [25. Hermans en Lem 1989, 36. Volgens Lievens dateert het van 1482; Lievens 1958, 33.]
Bezittersmerk: Dit boec hoert toe den susteren toe Witen huys bi Zwolle buten Vorster poerten (fol. III).
Inhoud: Deel IIIb en IV van de Middelnederlandse vertaling van de sermoenen van Jordanus van Quedlinburg, Opus postillarum et sermonum de tempore en preken op naam van Jordanus.

|pag. 381|

_______________↑_______________

Kopiiste: onbekende vrouw: Biddet voer oer dit ghescreven hevet om godes willen een ave marie God si gheloeft (fol. 133 v.).
Literatuur: Hermans en Lem 1989, 36; Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1358.

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 13
Datering: ca. 1500.
Bezittersmerk: bevat bezittersmerk van het Wytenhuis te Zwolle.²⁶ [26. Hermans en Lem 1989, 40.]
Inhoud: Rapiarium, een soort notitieboekje waarin uitspraken van kerkvaders, gebeden, exempla, korte stichtelijke teksten over lijden en dood werden opgeschreven.²⁷ [27. Zie voor een uitgave van blz. 312a-316b: Van Maren 1990.]
Bijzonderheden: Het handschriftje telt 321 bladen, geschreven door drie, waarschijnlijk zelfs vier handen die door elkaar voorkomen (en niet achter elkaar).²⁸ [28. Lem 1990, 31.] Het was bestemd voor persoonlijk gebruik.
Literatuur: Hermans en Lem 1989, 39-40.

Handschriften, mogelijk afkomstig uit Zwolse gemeenschappen

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 3
Datering: 1482.²⁹ [29. Lievens 1958, 320.]
Bezittersmerk: geen.³⁰ [30. Volgens Schoengen zou het afkomstig zijn uit het Wytenhuis, hetgeen bij gebrek aan bronverwijzingen echter niet meer is na te gaan. Zowel Lievens als Stooker en Verbeij twijfelen aan deze toeschrijving: Lievens 1958, 325; Stooker en Verbeij 1997 II, nr. 1357.]
Inhoud:

• Middelnederlandse vertaling van Jordanus van Quedlinburg, Opus postillarum et sermonum de tempore (fol. 1-135).
• Excerpten uit de Zuid-Nederlandse Middelnederlandse vertaling van Jacobus de Voragine, Sermones de tempore et de sanctis (fol. 135-143 v.).
• Leven van Sint-Tecla (fol. 143 v.-151).

Literatuur: Hermans en Lem 1989, 27; Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 1357.

Handschriften, ten onrechte toegeschreven aan Zwolse gemeenschappen

Zwolle, HCO, Emmanuelshuizen 7
Volgens Hermans behoorde dit handschrift toe aan het Zwolse Oldeconvent, gezien het aanwezige penwerk.³¹ [31. Hermans en Lem 1989, 11.] Hermans bedoelt hier echter hs. Emmanuelshuizen nr. 4. Later schrijft hij hs. Emmanuelshuizen nr. 7, dat werken Jan van Ruusbroec bevat, toe aan het vrouwenklooster van Johannes de Doper te Brunnepe bij Kampen.³² [32. Hermans en Lem 1989, 34. Deze toeschrijving ook bij Stooker en Verbeij 1997 II, hs. 199.]

Noten

Noten op pag. 382-383 zijn in de tekst opgenomen als zijnoten.

|pag. 382|

_______________↑_______________
 
– Luijk, M.D. van (2003). Bruiden van Christus: De tweede religieuze vrouwenbeweging in Leiden en Zwolle, 1380-1580. (proefschrift). Vrije Universiteit Amsterdam: Amsterdam.