Appendix betreffende bedrijfslokaties in de binnenstad van Kampen in verband met mogelijke bodemverontreiniging, 1875-1940

APPENDIX

[ ]
[Blanco]
[ ]

Appendix betreffende bedrijfslokaties in de binnenstad van Kampen in verband met mogelijke bodemverontreiniging, 1875-1940.

behorende bij de
doctoraalscriptie
‘hinderwet en leefklimaat
in kampen, 1875-1940’
rijksuniversiteit utrecht
r.e.j. prins
kampen, april 1991

[ ]

[Blanco]

[ ]

1. Inleiding

Al eerder werd door historici onderzoek gedaan naar bodemverontreiniging als gevolg van industriële activiteiten aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.
Zo kwam in Leiden een samenwerkingsverband tot stand tussen sociaal-economische historici en de Directie Milieu van de Gemeente Leiden. Men stelde zich tot doel om aan de hand van archiefmateriaal een bestand aan te leggen van bedrijfslokaties in de gemeente Leiden over de periode 1850-1988.
In plaats van het selecteren van potentieel bodemverontreinigende bedrijven heeft men in Leiden een lijst aangelegd van vrijwel alle bedrijfsvestigingen die men in de loop van het onderzoek tegenkwam. Volgens de onderzoekers had dit drie voordelen:

1. men hoefde zich niet bezig te houden met de vraag wat precies onder bodemverontreinigende produktievormen moest worden verstaan;
2. men kon snel een overzicht presenteren van bedrijfslokaties waarvan het voor de Directie Milieu duidelijk zou zijn welke bedrijven nader onderzocht moesten worden;
3. uit wetenschappelijk oogpunt zou het interessant zijn over een overzicht te beschikken van bedrijven en lokaties over een periode van meer dan 130 jaar.¹ [1. Jeurgens, Ch., H.A. Diederiks en P.K. Doorn, Historische bedrijfslokaties en bodemvervuiling in de gemeente Leiden. Onderzoeksverslag over de periode 1850-1880 (Leiden 1988).])

In Hilversum werd door Pelgrim een soortgelijk onderzoek verricht. De vraagstelling van Pelgrim was tweeledig:

1. Waar hebben in Hilversum in de negentiende en het begin van de twintigste eeuw fabrieken gestaan, wat voor fabrieken waren dat, hoe groot, hoe lang zijn ze in werking geweest, etc.?
2. Welke produktieprocessen, en vanaf wanneer, geven aanleiding om te vermoeden dat er industriële bodemverontreiniging heeft plaatsgehad?

De beantwoording van de eerste vraag leverde geen grote problemen op, alhoewel het onderzoek moeizaam verliep omdat belangrijk bronnenmateriaal verloren was gegaan. Minder eenvoudig bleek de beantwoording van de tweede vraag, aangezien de gegevens over de bedrijfsvoering van bepaalde bedrijven ontbraken. Toch werd een lijst samengesteld van fabrieken die ‘met grote waarschijnlijkheid’ bodemvervuilend gefunctioneerd hebben.
Door na te gaan waar deze fabrieken stonden verkreeg Pelgrim een overzicht van mogelijke vervuilde lokaties. Deze lijst vormde een aanvulling op de provinciale lijst met bodemverontreinigings-lokaties.² [2. Pelgrim, Egbert J. ‘Industriële bodemverontreiniging in Hilversum’ in: Historisch-Geografisch Tijdschrift 8 jrg. (1990) nr. 1 blz. 24-33. Pelgrim, E.J. De ontwikkeling van de industrie in Hilversum 1830-1914 (Doctoraalscriptie Hilversum 1987).])

Inmiddels verscheen van de hand van Nieuwkoop een in opdracht van de provincie Noord-Brabant verrichte studie naar potentieel verontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland. Op deze studie volgden ‘Bedrijfsactiviteiten en bodemverontreiniging in het verleden in Noord-Brabant’ en ‘De prioriteitsstelling van potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Noord-Brabant in de periode 1800-1950’.³ [3. Nieuwkoop, J.A.W., Potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland (Eindhoven 1988). Nieuwkoop, J.A.W., Bedrijfsactiviteiten en bodemverontreiniging in het verleden in Noord-Brabant (Eindhoven 1989). Nieuwkoop, J.A.W., De prioriteitsstelling van potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Noord-Brabant in de periode 1800-1950 (Eindhoven 1989).])

|pag. 1|

_______________↑_______________

Door het verschijnen van deze drie studies verkreeg men een beter beeld van verontreinigende produktiemethoden in het verleden. Historisch onderzoek naar bodemverontreiniging in het verleden hoeft daardoor niet te blijven steken bij het aanleggen van bedrijfslijsten, zoals in Leiden het geval was.
Historici kunnen door gebruik te maken van deze studies bij het opsporen van potentieel bodemverontreinigende lokaties veel selectiever te werk gaan. Vergeleken met de aanpak in Leiden kan men efficiënter werken en is er meer tijd om de lokaties ondubbelzinnig duidelijk aan te wijzen.

In het verslag over de bedrijfslokaties in Leiden in de periode 1850-1880 staan vele bedrijven, waarvan de ligging onbekend is.
Van andere bedrijven wist men alleen de wijk en het wijknummer (het oude adressysteem) te achterhalen. In de meeste overige gevallen is alleen de straat, waar de bedrijfslokatie gelegen was bekend, en ontbreekt het huisnummer. Doordat er in 130 jaar veel veranderd is in het stratenpatroon en de huizen voortdurend hernummerd zijn is met spaarzame vermeldingen van straat èn huisnummer nog geen sprake van een duidelijke beschrijving van een lokatie.

Was men in Leiden bij het samenstellen van de lijst selectiever te werk gegaan, dan had men wellicht de potentieel ernstig bodemverontreinigende bedrijven met behulp van kadastrale archieven beter kunnen lokaliseren.

Het onderzoek naar lokaties in de binnenstad van Kampen, waar mogelijk ten gevolge van vroegere industriële activiteiten de bodem is verontreinigd, werd verricht in samenwerking met het Bureau Bodemsanering van de Provincie Overijssel.

2. Probleemstelling

De saneringsprojecten die het Bureau Bodemsanering van de provincie Overijssel leidt, betreffen doorgaans lokaties die bij de provincie worden aangemeld. Er zijn diverse pogingen ondernomen om te komen tot inventarisatie van mogelijk vervuilde bedrijfslokaties op basis van archiefmateriaal.
Eén en ander resulteerde in een aantal inventarisatierapporten.
Om het inzicht in de tot dan gerealiseerde inventarisaties te bevorderen verscheen in 1990 het ‘Evaluatieverslag inventarisatie bodemverontreinigingsgevallen in de provincie Overijssel’. In dit verslag wordt onder anderen aandacht besteed aan de inventarisatie op basis van de archieven van de Kamers van Koophandel. Het bestand bevat alle bedrijven die sinds 1945 in deze archieven voorkomen.
De beschrijving van een lokatie (al dan niet verdacht) bestond onder anderen uit het vermelden van het adres, dat het bedrijf destijds had. Enige zekerheid omtrent de exacte ligging van een

|pag. 2|

_______________↑_______________

lokatie verkreeg men hierdoor niet, aangezien de huisnummering vaak aan verandering onderhevig was.
Een overzicht van bedrijvigheid vóór 1945 heeft het Bureau Bodemsanering nog niet samengesteld. Daarom bestaat bij de Provincie Overijssel, net als in Noord-Brabant, de behoefte om een beter inzicht te krijgen in lokaties die ten gevolge van vroegere bedrijfsactiviteiten vervuild kunnen zijn geraakt.
Een onderzoek op basis van de hinderwetbescheiden naar potentieel verontreinigde lokaties in de binnenstad van Kampen betekent in zekere zin een case-studie. Voor het eerst kon gebruik worden gemaakt van de studies van Nieuwkoop bij een systematisch onderzoek in Overijssel.

Het onderzoek is verricht vanuit de volgende vraagstelling:
Welke inrichtingen in de binnenstad van Kampen, in bedrijf in de periode 1875-1940 kunnen we, op grond van informatie over het Produktieproces dat werd gehanteerd, aanmerken als mogelijke bodemvervuilers en waar waren deze gelegen?

3. Bronnen

In het gemeentearchief van Kampen bevinden zich de hinderwetbescheiden van 1875 tot en met 1954. Ook enkele vergunningen ingevolge het KB van 1824 zijn bewaard gebleven. Daartegenover staat dat de bescheiden van 1901-1904 verloren zijn gegaan.
Men mag van geluk spreken dat zoveel hinderwetbescheiden in Kampen ontsnapt zijn aan vernietiging. Immers, de mogelijkheid om vervallen hinderwetvergunningen te vernietigen wordt door ministeriële besluiten van 1948 en 1983 geboden. De Vereniging Nederlandse Gemeenten raadt aan alleen de vergunningen te bewaren en de correspondentie te vernietigen. Heel wat materiaal kon verloren zijn gegaan.⁴ [4. Geraedts, F.F.J.M., ‘De Hinderwetbescheiden, 1811-1952’ in: Broncommentaren IX (z.pl, z.jr.) blz. 52-79, aldaar 59-60.])
De hinderwetbescheiden van Kampen zijn tot en met 1954 openbaar en goed toegankelijk voor onderzoekers, aangezien ze in dossiervorm werden gearchiveerd. Dit betekent, dat veel zoekwerk om de procedure van een vergunning te achterhalen bespaard kan worden.
In plaats van een chronologische rangschikking van hinderwet-stukken betreffende verschillende vergunningen zijn de bescheiden in Kampen met bijbehorende correspondentie, dan wel afschriften, bewaard gebleven in de originele dossiermappen die chronologisch geordend zijn in archiefdozen.
Veel gemak ondervindt de onderzoeker van twee ingangen op de hinderwetbescheiden, over de periode 1855-1933 en 1934-1954. Registers konden op twee manieren worden aangelegd: alfabetisch op naam van de aanvragers/vergunninghouders of alfabetisch op straatnamen. In de gemeente Kampen is indicering op beide wijzen geschied, wat bij een onderzoek voordelen biedt.
De ingangen vermelden:

1. de naam van de aanvrager/vergunninghouder;
2. het adres van de inrichting (behalve enkele gevallen waarbij een oude wijkindeling en huisnummering werd gehanteerd dan wel
   
   |pag. 3|
   _______________↑_______________

   het kadastrale nummer van het perceel, waarop de inrichting gelegen was);

3. de aard van de inrichting;
4. het jaar waarin de vergunning werd verleend;
5. het volgnummer van de vergunning.

Onderzoeksmethode

Bij de hierna volgende lijst van lokaties in Kampen waar mogelijk ten gevolge van vroegere bedrijfsactiviteiten bodemverontreiniging heeft plaatsgehad, moet een aantal opmerkingen over de samenstelling van deze lijst gemaakt worden:

1. De lijst is samengesteld naar aanleiding van bewaard gebleven hinderwetdossiers. De dossiers van 1901-1905 zijn verloren gegaan.
2. Op de lijst staan alleen inrichtingen die in de binnenstad gelegen waren. Het gebied dat als binnenstad aangemerkt wordt is de oude stad, gelegen tussen de IJssel en de voormalige Stadssingel, aan de noord- en zuidzijde begrensd door de Buitenhaven en Bovenhaven.
3. Alleen inrichtingen worden vermeld waarvoor tussen 1875 en 1940 een hinderwetvergunning voor oprichting, uitbreiding of wijziging werd aangevraagd.
4. Wanneer reeds vaststond dat een inrichting nooit tot stand is gekomen (vergunning geweigerd; van oprichting afgezien) werd vermelding achterwege gelaten.
5. Voor selectie van de potentieel (ernstig) bodemverontreinigende inrichtingen is de lijst die Nieuwkoop hiertoe heeft aangelegd arbitrair gesteld.⁵ [5. Nieuwkoop, J.A.W., Potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland (Eindhoven 1988) blz. 11-15.])
   In overleg met het Bureau Bodemsanering van de provincie Overijssel werd besloten de vermelding van slagerijen achterwege te laten. Gelet op het kleinschalige karakter van deze inrichtingen kan men verwachten dat bodemverontreiniging nauwelijks heeft plaatsgehad. Nieuwkoop stelt overigens uitdrukkelijk dat bij ‘de vertaling naar individuele bedrijven’ zijn lijst met de nodige voorzichtigheid gehanteerd dient te worden.⁶ [6. zie noot 5, blz. 9.])
6. De indeling van de inrichtingen is overeenkomstig de Standaard Bedrijfsindeling (SBI) van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Deze indeling wordt algemeen geaccepteerd en gebruikt.⁷ [7. Centraal Bureau voor de Statistiek, Standaard Bedrijfsindeling (s.b.i. 1974), deel 2: systematische bedrijfsindeling (Voorburg 1974).])
7. De adressen die op de lijst voorkomen zijn de adressen zoals deze toentertijd werden genoteerd. In de meeste gevallen stemmen ze niet overeen met de huidige adressering. Er
   
   |pag. 4|
   _______________↑_______________

   bestaat voor de binnenstad overigens een concordantie op de huisnummering.⁸ [8. Hoven, H.W. van den. Concordantie op de huisnummers van de binnenstad van Kampen (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4672]. Hoven, H.W. van den. Concordantie op de huisnummers van de Oudestraat: (even) (en) (oneven) (Kampen 1985) 2 delen. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1683 – 1684]. Hoven, H.W. van den, 100 jaar wonen in Kampen op de Oudestraat: de oneven zijde, vanaf de Bovenkerk gezien: rechts (Kampen 1985) 3 delen. Deel 1, nummers 1 tot en met 73; Deel 2, nummers 75 I, 75 tot en met 147; Deel 3, nummers 149 tot het eind, bij 241. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1716-1718]. Hoven, H.W. van den. Register van huizenvernummering 1879 (Kampen 1986). Hoven, H.W. van den, Topografische atlas van Kampen 1807-1887 (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4673].])

8. De kadastrale nummers zijn de nummers die in alle hinderwetdossiers, die betrekking hebben op een bepaalde inrichting, werden aangetroffen. Alle percelen liggen in Sektie F, de kadastrale aanduiding van de hele binnenstad.
9. Gegevens over de periode waarin een inrichting werkzaam was, zijn ontleend aan de hinderwetbescheiden zelf. Enkele malen werd ook van andere bronnen gebruik gemaakt (literatuur, kranteberichten, enz.).
10. De lijst is vergeleken met het databestand dat in opdracht van het Bureau Bodemsanering is samengesteld aan de hand van de gegevens van de Kamers van Koophandel na 1945.
    De inrichtingen op de door mij samengestelde lijst die niet in dit bestand voorkomen, zijn door mij aangeduid als zijnde bij Bureau Bodemsanering niet bekend.

|pag. 5|

_______________↑_______________

5. Overzicht van de potentieel bodemverontreiniqende inrichtingen in de binnenstad van Kampen. 1875-1940.
 

Standaard-bedrijfs-indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
?	Oliestook- inrichtlng	Voorstraat 132	1139	1932 014	1933 016		H. Bosch	nee
25.7	Meubelfabriek	Kerksteeg 4 Kerksteeg 4 en 6 Buiten Nieuwstraat 89	6136, 9362, 9363	1921 033	1922 012 1922 041 1924 028 1928 011	J. Biesterbos/ Fa. Biesterbos en Van Dijk/N.V. Kamper Electrische Meubel- fabriek	ja
25.7	Meubelfabriek	Blauwehandsteeg	1623, 4475, 9824	1895 073	1912 011	verdwenen vóór 1928	E.G. Engelen/ N.V. Kamper Stoom- meubelfabriek	nee
25.7	Meubelfabriek	Graafschap	6240, 6241, 6242, 6243, 6244	1908 015			J. Tjemmes	nee
25.7	Meubelmakers- werkplaats	Oudestraat 250	9180	1925 003			A.J. Arends	nee
25.7	Meubelfabriek	Blauwehandsteeg achter perceel Oudestraat 29	11078	1928 027	1929 015		G.J. de Groot	nee
25.7	Meubelfabriek	Marktgang 8 IJsselkade 7	9896	1932 007			Meubelfabriek ‘De Eendracht’/ J.C. Meulenbelt	nee

 

|pag. 6|

_______________↑_______________
 

Standaard-bedrijfs-indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
25.7	Meubelfabriek	Molenstraat 14	11741 (deel)	1935 008		1935-	C. Koopman	ja
27.1	Boek- en steen- drukkerij	Groenestraat 93 Groenestraat 99	6743, 9187	1893 030	1905 008 1913 002 1922 030 1931 015	1893-	G.Ph. Zalsman/ Ph. Zalsman	nee
27.1	Drukkerij	Oudestraat 32 Hofstraat 21	1684, 9935	1921 004	1921 035 1922 018 1923 017 1931 005	1921-	J.H. Kok	ja
27.1	Drukkerij en zetterij	Voorstraat 8 en 10 hoek Vergietensteeg	9507, 9631	1931 026		1931-	J.H. Kok	nee
27.1	Drukkerij	Voorstraat 43 Voorstraat 43-45	10240, 10375	1937 021	1937 024 1938 026	1937-	W.C. de Jong	nee
27.1	Boekdrukkerij	Oudestraat 15	5632	1913 011		1913-	B. Kannegieter	nee
27.1	Boekdrukkerij	Boven Nieuwstraat 101	1183	1914 010			C. de Jong	nee
27.1	Drukkerij		7241	1907 009				nee
27.1	Drukkerij	Hofstraat 97	10803	1920 027			J.F. van Hanswijk Penning	nee
27.1	Boek-, courant en handelsdrukkerij	Morrensteeg 2	8706	1917 002	1922 039	1917-	C. de Jong	nee
27.1	Drukkerij	Boven Nieuwstraat 110	7389	1923 011 (uitbreiding)			Fa. L. Boerman en Co	ja
27.1	Drukkerij	Burgwalstraat 20	4228	1920 013			L. Boerman	nee
27.1	Drukkerij	Oudestraat 9	6692	1926 001		voorheen loodgieterij	J. Bouwes	nee
27.1	Boekdrukkerij	Oudestraat 151	1214, 11243	1929 016	1935 010	1929-	J. Bouwes	ja
27.1	Drukkerij	Buiten Nieuwstraat 74	6150	1933 009			Fa. Bos en Borrias	nee

 

|pag. 7|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
27.1	Drukkerij	Oudestraat 32		1936 015			C. de Jong	nee
27.1	Stads- Boek- en Courantdrukkerij	Sint Jacobsteeg 4	5759	1881 111 (uitbreiding)	1895 066	reeds vóór 1881	L. van Hulst	nee
29.4	Magnesiumfabriek Produktie van magnesia carbonica magnesia usta carbonas natricas en gegolfd karton	IJsselkade 68 IJsselkade 84 IJsselkade 108	9328, 9329, 9791	1905 005	1905 030 1906 015 1909 008 1911 006 1915 002 1916 001 1930 010 1937 011	1905-1956	B.J. Roelofsz/ N.V. Chemische Fabriek ‘Kampen’	nee
29.5	Verfmalerij	Oudestraat 136	5759	1930 031			Fa. B.W. Poortenaar	ja
29.71	Zeepziederij (ook azijnmakerij en bergplaats gedistilleerd)	Bovenhavenstraat	7149, 7357	1887 042	1904 013 1923 060	in 1923 op- richting in voormalige ijzergieterij	Fa. Walkate en Rodenberg	nee
29.9	Vetsmelterij	Olieslagersteeg	6439	1905 028			H. Holtrust	nee
32.2	Porceleinbeschil- deringswerkplaats	Botervatsteeg 18	715	1898 020			J. Tjemmes	nee
32.2	Porceleinfabriek Produktie van porcelein en faience	Weversteeg 2 Voorstraat 124	8369, 9384	1904 004	1905 007 1905 019 1907 008	1904-	J. Waiman/ Waiman en Scholtz	nee
34.1	Smederij en constructie- werkplaats	Bovenhavenstraat 8 Bovenhavenstraat 10	9576	1915 012 (uitbreiding)	1921 011 1928 015	1894- (na 1932)	J.B. Hammers/ Fa. Hammers en Co.	ja
34.1	Smederij met felsmachine	Burgwa1 36	11081	1922 043	1923 004 1924 011 1924 043		F.R.P. Verdoorn	nee
34.1	Smederij en ijzerperserij met ondergrondse benzinetank (in de bodem op de open ruimte voor het perceel Bovenhavenstraat 14)	Bovenhavenstraat 18 Bovenhavenstraat 14	10029	1929 007	1932 018 1932 026		K. Vos/N.V. Texas Company	ja

 

|pag. 8|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
34.5	Orgelfabriek voortgezet als smederij	Hofstraat 25 en 26	10000	1911 013	1920 001 1921 007		Fa. Proper en Van de Wal/A.B. Looman	nee
34.7	Bakkerijgereed- schapswerkplaats	Buiten Nieuwstraat 66	11650	1939 028			C. Veldman	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat 256/ Karpersteeg	7233	1909 004			W.J. Bruins	nee
34.8	Blikslagerij	Boven Nieuwstraat 107	10843	1914 008	1920 002		E.J. Rook	nee
34.8	Koper-, lood-, zink- en blik- slagerij, smederij	Buiten Nieuwstraat 53	5675, 10769	1918 007	1923 051	1918- na 1945	H.J. Schreuder/ A.B. Looman	ja
34.8	Koper-, lood-, zink- en blik- slagerij	Voorstraat 6	3867	1923 024			T. Smit	nee
34.8	Koper-, lood-, zink- en blik- slagerij	Olieslagersteeg 5		1923 028			A. van den Berg	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Boven Nieuwstraat 78	5979	1928 008		1928-	W. Schinkel	nee
34.8	Loodgieterij, koper- en zink- werkerij	Kerksteeg 7	560	1929 009		vóór 1929 kuiperij	H. Booy	nee
34.8	Zinkwerkerij, moffel- en ver- nikkelinrichting	Oudestraat 169	11234	1934 001			A. Zwanepol-Brijder	nee
34.8	Blikslagerij	Marktsteeg 1	6699	1934 002			J. Kolleman	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Burgwal W. 4 nr. 210	445	1880 076			G. Beks	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat W. 4 nr. 690	598	1878 056			P.L. Jansen	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Buiten Nieuwstraat 30	775	1806 030		1886- (in 1905 aanwezig)	J.J. Bruins	ja

 

|pag. 9|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat W.4 nr. 511	873	1877 046			H.J. Groen	nee
34.8	Blikslagerij	Hofstraat 108	9474	1919 006			E.J. Rook	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Broederstraat W.3 nr. 150	1003	1889 066			H.J. Groen	nee
34.8	Blikslagerij	Voorstraat W. 3 nr. 13a	1036	1879 063			G. Mol	nee
34.8	Blikslagerij	Oudestraat 131	1122	1893 039	1894 049	op achter- kamer le verdieping	G. van Aalderink	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat 84	1499	1883 128		1883- (in 1905 aanwezig)	A. van den Berg	nee
34.8	Loodgieterij, petroleum- bewaarplaats	Bredesteeg 1 Bredesteeg 3	1636	1896 077	1922 015	na 1921 petroleum- bewaarplaats	H. Boer/ Mij. Petrolifère	ja
34.8	Loodgieterij	Hofstraat W. 2 nr. 301	1722	1886 025			W.J. van Osch	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Speldemakerssteeg W. 2 nr. 295	1724	1878 051		1878- (in 1905 aanwezig)	W. van der Kamp	nee
34.8	Loodgieterij	Boven Nieuwstraat W. 2 nr. 80	1944	1889 064			N. Westerhof	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Hofstraat W. 1 nr. 228	1964	1888 052			K.M. Bremer	nee
34.8	Loodgieterij	Oudestraat 11	1995	1892 011		1892- (in 1905 aanwezig)	H. van Olst	nee
34.8	Loodgieterij	Geerstraat W. 1 nr. 203	2007	1885 013			H. van Olst	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat 100	2022	1881 099		na 1888 bakkerij	J.H. van Grafhorst	nee

 

|pag. 10|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat 3 Oudestraat W. 1 nr. 158 Oudestraat W. 1 nr. 186	2064, 2071, 2072	1879 064	1883 132 1895 068	1879- (in 1905 aanwezig)	G. van Aalderink	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Venestraat W. 1 nr. 332	2992	1877 048		reeds vóór 1877	D. Buisman	nee
34.8	Loodgieterij	Boven Nieuwstraat 115	3958	1892 013			H. Berghuys	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Muntplein W. 1 nr. 270	4120	1882 118			P.L. Jansen	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat W. 4 nr. 812	5790	1880 094			P.L. Jansen	nee
34.8	Loodgieterij	Buiten Nieuwstraat 63	5797	1897 005		1897- (in 1905 aanwezig)	H. Boer	nee
34.8	Blikslagerij	Hofstraat W. 2 nr. 317	5836	1878 059			A. v.d. Berg	nee
34.8	Loodgieterij	Burgwal W. 4 nr. 239	6007	1886 034			W.J. van Osch	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Buiten Nieuwstraat 76	6149	1894 057			G. van Aalderink	nee
34.8	Loodgieterij, koper- en blik- slagerij	Kerksteeg 1	6550	1897 008			J.M.C. Baars	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Oudestraat 68	6803	1899 039		1899- (in 1905 aanwezig)	H. Jansen	nee
34.8	Loodgieterij	Oudestraat 11	6892	1894 045		1894- (in 1905 aanwezig) na 1926 drukkerij	H. van Olst	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Boven Nieuwstraat W. 2 nr. 219	7035	1880 089			S. Jansen	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij	Hofstraat 148	7320	1892 008	1897 001	1892- (in 1905 aanwezig)	E.J. Rook	nee

 

|pag. 11|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
34.8	Loodgieterij	IJsselkade 11	8529	1894 048			H. Boer	nee
34.8	Loodgieterij	Oudestraat 97	?	1901 –		1901- (in 1905 aanwezig)	A. Bruins	nee
34.8	Koper- en blik- slagerij met veldsmidse	Hofstraat 79	1173	1926 005			M. van Stratum	nee
34.9	Emai1lefabriek	Boven Nieuwstraat W. 3 nr. 236	1257	1880 087 (uitbreiding)	1881 103	1851-1914	J. Berk	nee
34.9	Smederij	Burgwalstraat 22	8347	1922 024			A. Landa	ja
34.9	Smederij	Kerksteeg 14	9845	1923 036			J. Sneeloper	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 101	9722	1909 010	1920 029		H. Karel	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 16	9630	1914 001 (uitbreiding)	1921 039 1922 008		D. Wensink	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 83	9555	1920 004	1922 031		G. Aalderink JWzn	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 99	9725	1924 009	1928 021		D. van den Noort/ Fa. Wed. Van den Noort	nee
34.9	Smederij	Oudestraat 224	639	1925 024			G. Wzn. Modders	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 98	4052	1926 015	1929 024		J.J. de Velde Harsen- horst	nee
34.9	Smederij	Buiten Nieuwstraat 126	5628	1935 009			J.R. Figge	ja
34.9	Smederij	Voorstraat 15	9709	1938 025			Fa. C. en L. Veldman	nee
34.9	Smederij en blikslagerij	Sint Jacobsteeg lb	9472, 10804 (deel)	1918 006	1922 025 1939 030		A. Landa/L. Veldman	nee
34.9	Smederij	Oudestraat W. 4 nr. 781	384	1887 044			J. Wielink	nee

 

|pag. 12|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
34.9	Smederij	Koornmarkt W. 1 nr. 100	2074	1876 036			A.E.W. de Rooy	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 18	2093	1890 079			H.J.H. Figge	nee
34.9	Smederij	Hofstraat 2	2221	1892 024			H.J. Reurslag	nee
34.9	Smederij	Oudestraat W. 4 nr. 711	2930	1877 043			J. Wielink	nee
34.9	Smederij	Burgwal W. 4 nr. 285	3166	1880 081		reeds vóór 1880	J.W. van den Noort	nee
34.9	Smederij	Graafschap 17	4012	1899 031			G. Rietberg	nee
34.9	Smederij	Koldenhovensteeg 6	4051	1893 026			H.M. Meulenbroek	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 49	4117	1895 064			A.W. Tuimelaar	nee
34.9	Hoef- en rijtuigsmederij	Koornmarkt 18	5488	1899 036			A. Hansma	nee
34.9	Smederij	Oudestraat 54 (50) Hofstraat 36 (39)	5818, 6869	1895 062	1898 021 1898 025	1895- (in 1905 aanwezig)	G. Telder	ja
34.9	Smederij	Oudestraat 100	5915	1899 033		1899- (in 1905 aanwezig)	F.C.D. Weiters	nee
34.9	Smederij en spijkermakerij	Bregittensteeg 2 (164) IJsselkade	6903, 6904, 6905	1884 011	1897 011	1884- (in 1905 aanwezig)	H. v.d. Berg en J.J. Chollier/ H. Eikelboom	nee
34.9	Smederij	Buiten Nieuwstraat 100	5947	1887 036			G. Bosch	nee
34.9	Smederij	Keizerstraat 4	6549	1890 075		1890- (in 1905 aanwezig)	H. Binnekamp	nee
34.9	Smederij	Buiten Hofstraat 61		1885 016		1885- (in 1905 aanwezig)	J.W. van den Noord	nee
34.9	Smederij	Buiten Nieuwstraat W. 4 nr. 460		1885 017			G. Meester	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 153	8538	1897 003			J. Westenberg	nee

 

|pag. 13|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
34.9	Smederij	Oudestraat 304	406	1891 002	1926 016	1891- (in 1905 aanwezig)	G. Bosch	nee
34.9	Grof- en kachelsmederij	Oudestraat	1046	1876 038			J. Westenberg	nee
34.9	Smederij	Hofstraat 83	9322	1912 006			J. Stuurop	nee
34.9	Smederij	Oudestraat 197	8677	1920 017 (uitbreiding)			M. Modders	nee
34.9	Smederij	Buiten Hofstraat 15	2927	1921 014		vóór 1921 chemische ververij	H. Eikelboom	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 123	1093	1893 028		reeds vóór 1893 (in 1905 aanwezig)	D. van den Noort	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 128	1119	1900 045	1900 047	1900- (in 1905 aanwezig)	H. de Lange	nee
34.9	Smederij	Boven Nieuwstraat 112	1256	1894 052	1895 070	1894- (in 1905 aanwezig)	H. Verdam	nee
34.9	Messensmederij	Hofstraat	1493	1891 003			J.J. Belle	nee
34.9	Smederij	Hofstraat 63	1501	1894 053			H. Held	nee
34.9	Messensmederij	Geerstraat W. 1 nr. 841	1694	1886 024			J.J. Belle	nee
34.9	Smederij	Boven Nieuwstraat W. 1 nr. 278	1897	1884 010			J.J. Belle	nee
34.9	Smederij	Geerstraat W. 1 nr. 832	1934	1886 028			R.H. van der Meulen	nee
34.9	Smederij	Boven Nieuwstraat 9 Boven Nieuwstraat W. 1 nr. 255	1968, 1971	1887 038	1894 054		A. Bosch	nee

 

|pag. 14|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
34.9	Hoefsmidswerk– plaats		9269	1905 003			Departement van Oorlog	nee
34.9	Smederij	Plantage 1	?	1902 –		1902- (in 1905 aanwezig)	J.P. van den Berg	nee
34.9	Smederij	Voorstraat 32	?	1902 –		1902- (in 1905 aanwezig)	A. Hansma	nee
35.7	Machinefabriek en ijzergieterij	Bovenhavenstraat 2	10255 10256	1885 –	1910 009 1911 009 1913 003 1917 008 1922 026 1923 010		Fa. W.E. Penning/ Machinefabriek ‘De IJssel’/Fa. Snoep	nee
	Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan de Bovenhavenstraat waarop de scheepswerf annex metaal- gieterij gelegen is verontreinigd is met metalen (cadmium en lood) aromatische verbindingen en polycyclische koolwaterstoffen.
37.4	Scheepswerf met scheeps (dwars)- helling en smederij	Buitenkade 8 Buitenkade 3 IJsselkade	6299, 6300, 6301, 6302, 9060, 10487	1904 018 (uitbreiding)	1905 004 1908 003 1915 017 1916 009 1921 010		E. van Goor/ W. van Goor/ N.V. IJsselwerf	ja
40.2	Watergasfabriek	De la Sablonièrekade		—- —		1874-	Gemeente Kampen	–
	Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan De La Sablonièrekade waarop de gasfabriek gelegen was verontreinigd is met polycyclische koolwaterstoffen, aromatische verbindingen (benzeen en andere aromaten) en minerale oliën.
40.2	Watergasfabriek	Bolwerk		1906 013	1927 005	1906-	Gemeente Kampen	–
	(kadaster: 5218, 5219, 5400, 5402, 5651 5652, 5653, 6416, 6415, 7251, 7253, 7254, 8636, 9884, 15399) Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan het Bolwerk waarop de gasfabriek gelegen was verontreinigd is met minerale oliën, polycyclische koolwaterstoffen en cyanide.

 

|pag. 15|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
66.3	Ondergrondse benzinetank	Hofstraat 40-42	9386	1931 013 (uitbreiding)			American Petrol Company	nee
66.3	Petro1eumbewaar- plaats	Voorstraat 77	9557	1910 001			P.H. Werff	nee
66.3	Petroleum- en benzinebewaar- plaats	Buiten Nieuwstraat 78	5889	1915 003	1921 022		Mij. De Automaat	ja
66.3	Petro1eumbewaar- plaats	Boven Nieuwstraat 26	9102	1922 032			Mij. Petrolifère	nee
66.3	Ondergrondse benzinetank (in trottoir)	Oudestraat 64	11074	1924 022			American Petrol Company	nee
66.3	Ondergrondse petroleumtank	Boven Nieuwstraat 128		1925 009			Mij. De Automaat	nee
66.3	Ondergrondse petroleumtank	Graafschap 40	2226	1925 009	1929 019 1929 032		Mij. De Automaat	nee
66.3	Ondergrondse petroleumtank	IJsselkade 049		1925 009			Mij. De Automaat	nee
66.3	Ondergrondse benzinetank (in de bodem onder de voer van de open plaats)	Burgwalstraat 34	7523	1925 021			Bataafse Import Mij.	nee
66.3	Ondergrondse benzinetank	Plantage 7	11267	1925 026			Bataafse Import Mij.	nee
66.3	Ondergrondse benzinetank (in de bodem voor het perceel)	Oudestraat 152	11250	1928 018			American Petrol Company	ja
66.3	Ondergrondse benzinetank	IJsselkade/Van Heutzplein voor Oudestraat 228	11495 11950	1930 013	1931 019 1937 020 1939 028		American Petrol Company	nee

 

|pag. 16|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
66.3	Benzinepomp (tank in de bodem onder de straat aan de IJsselkade)	IJsseIkade/tegenover Karpersteeg	4038, 11245	1930 015	1932 017		Bataafse Import Mij.	nee
66.3	Ondergrondse benzinetank en petroleumbewaar- plaats (tank in de bodem onder het perceel)	Burgwa1 94	6683	1932 016	1936 014 1938 027 1939 027		American Petrol Company/M.J. Selles/ N.V. Ver. Petroleum- Mijen ‘Sinfina’	nee
66.3	Ondergrondse benzinetank (in de bodem onder het perceel)	Graafschap 39	11152	1936 019			American Petrol Company	nee
68.2	Autogarage en rijwielherstel- plaats met ondergrondse benzinetank	Oudestraat 33 hoek Blauwehandsteeg	1621, 6884, 9388, 10356	1923 045	1923 053 1930 006		J.H.R. van den Noort	nee
68.2	Rijwiel en motor- handel met benzinepomp	Oudestraat 42	11080, 11662	1923 058	1926 008 1927 026 1937 022		J.W. Wolters/ Bataafse Import Mij.	nee
68.2	Autogarage met ondergrondse benzinetank (in de bodem onder de vloer van de garage)	Boven Nieuwstraat 66	1407, 1416	1930 005		1930-	Bataafse Import Mij.	nee
68.2	Autogarage met ondergrondse benzinetank (tank in de bodem onder de stoep)	Koornmarkt 22	9702	1931 025	1932 027		N.V. Texas Company	nee
68.2	Autogarage met ondergrondse benzinetank	Hofstraat 41 Hofstraat 43	10834, 11300	1921 023	1923 047 1935 008		N.F. Jonkers/ N.V. Texas Company	nee
68.2	Autogarage met ondergrondse benzinetank (tank onder de garage)	Hofstraat 46	9495, 9496	1930 007				nee

 

|pag. 17|

_______________↑_______________
 

Standaard- bedrijfs- indeling	Soort inrichting	Adres destijds	Kadaster	vergunning verleend	uitbreiding/ wijziging	operationele periode	naam aanvrager	lokatie bekend
72.1	Autobusonderneming metaalbewerking, smederij en veld- smidse met ondergrondse benzinetank	Graafschap 22 Graafschap 24-26	7663, 7664, 11329	1905 013 (uitbreiding)	1926 018 1928 006 1930 001 1933 013 1933 026	voorheen smederij Rietberg	Fa. Stutvoet en Van Dooren/ Goudsche Olie- handel/Ov. Benzine- en Oliehandel	ja
	(onder de stoep voor het perceel) Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan de Graafschap waarop de garage gelegen was verontreinigd is met lood, zwavelsulfiden en minerale oliën.
98.3	Chemische stoffen- ververij, kunst- wasserij en moiré-inrichting	Buiten Nieuwstraat 13	2926, 2927	1882 122		1882-1921 (na 1921 smederij)	S.B. Kannegieter	nee
	Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel waarop de textielfabriek aan de Buiten Nieuwstraat gelegen was verontreinigd is met cadmium en kwik.
98.3	Stoffenververij	Boven Nieuwstraat 111	8488	1900 054		1900- (in 1905 aanwezig)	O. Akkerman	nee

 

|pag. 18|

_______________↑_______________

6. Samenvatting en conclusie

Ten aanzien van de resultaten van het onderzoek was ik aanvankelijk wat sceptisch gestemd. De vele sigarenindustrieën die Kampen in de onderzoeksperiode kende en de belangrijkste industriële activiteit vormden, doen niet vermoeden dat de bodem van de Kamper binnenstad sterk vervuild is geraakt. Bovendien leek de binnenstad, doordat ze zo was volgebouwd, niet een plek waar veel bodemverontreiniging kon plaatshebben. Er was eenvoudig nauwelijks een omgeving die men kon vervuilen.
Bedrijfsactiviteiten hadden vooral plaats in voormalige woningen, die een gemetselde vloer hadden. Industrieel afval zal hierdoor niet direct in de bodem zijn terechtgekomen, maar veel eerder via het riool het oppervlaktewater hebben verontreinigd. Het afvalwater van de stad werd namelijk via een rioleringsgemaal aan het Bolwerk rechtstreeks geloosd in de IJssel.

De lijst van potentieel bodemverontreinigende inrichtingen in de binnenstad in de periode 1875-1940 telt 153 lokaties die voor nader onderzoek in aanmerking komen. Dit aantal is groter dan aanvankelijk werd verwacht.
De meeste geselecteerde lokaties betreffen de metaalprodukten-industrie die voornamelijk gevormd werd door smederijen en koperen blikslagerijen. Eveneens sterk vertegenwoordigd zijn de grafische industrie (drukkerijen) en de detailhandel (petroleum- en benzinebewaarplaatsen).
 

Bedrijfsgroep	aantal	percentage
Hout- en meubelindustrie	7	4,6%
Grafische Industrie, papierwaren	16	10,5%
Chemische Industrie	4	2,6%
Bouwmaterialen-, aardewerk- en glasindustrie	2	0,7%
Metaalproduktenindustrie	95	62,1%
Machineindustrie	1	0,7%
Transportmiddelenindustrie	1	0,7%
Openbare Nutsbedrijven	2	0,7%
Detailhandel	15	9,8%
Reparatiebedrijven voor gebruiksgoederen	6	3,9%
Transport-, opslag- en communicatiebedrijven	1	0,7%
Overige dienstverlening	2	0,7%
Niet geklassificeerd	1	0,7%
Totaal	153	100,0%

 
Overzicht van de potentieel bodemverontreinigende inrichtingen in de binnenstad van Kampen in de periode 1875-1940, volgens de indeling van Nieuwkoop naar bedrijfsgroepen.⁹ [9. zie noot 5.])

|pag. 19|

_______________↑_______________

Bij het Bureau Bodemsanering van de Provincie Overijssel waren slechts 18 door mij geselecteerde inrichtingen bekend. De inrichtingen die bij het Bureau Bodemsanering nog niet bekend waren verdienen een nader onderzoek.
Ik verwacht dat deze inventarisatie daarbij nuttig zal blijken te zijn, terwijl ik hoop dat bewezen kan worden dat de Kamper bodem niet ernstig verontreinigd is geraakt.

|pag. 20|

_______________↑_______________

7. Noten

Noten op pag. 21 zijn in de tekst opgenomen als zijnoten.

|pag. 21|

_______________↑_______________

8. Bronnen
 

Nieuw Archief Gemeente Kampen, Archief van het stadsbestuur 1813-1933:
	Hinderwetvergunningen 1855-1933. (index: geklapperd op persoonsnaam en adres)
2861	1855-1883;
2862	1884-1890;
2863	1891-1896;
2864	1897-1904;
2865	1905-1906;
2866	1907-1909;
2867	1910-1911;
2868	1912-1913;
2869	1914-1e halfjaar 1915;
2870	2e halfjaar 1915-1917;
2871	1918-1e halfjaar 1920;
2872	2e halfjaar 1920;
2873	1921;
2874	1922;
2875	1923;
2876	1924-1925;
2877	1926-1927;
2878	1928;
2879	1929-1e halfjaar 1930;
2880	2e halfjaar 1930-1931;
2881	1932-1933.
Archief van het Gemeentesecretarie. 1934-1945:
1.777.51	Verleende Hinderwetsvergunningen (146).
(ds 24-26)	1934-1944.
	(index: geklapperd op persoonsnaam en adres)

 

|pag. 22|

_______________↑_______________

9. Literatuurlijst

• Centraal Bureau voor de Statistiek, Standaard Bedrijfsindeling (s.b.i. 1974), deel 2: systematische bedrijfsindeling (Voorburg 1974).
• Hoven, H.W. van den, Concordantie op de huisnummers van de binnenstad van Kampen (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4672].
• Hoven, H.W. van den, Concordantie op de huisnummers van de Oudestraat; (even) (en) (oneven) (Kampen 1985) 2 delen. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1683 – 1684].
• Hoven, H.W. van den, 100 jaar wonen in Kampen op de Oudestraat; de oneven zijde, vanaf de Bovenkerk gezien: rechts (Kampen 1985) 3 delen. Deel 1, nummers 1 tot en met 73; Deel 2, nummers 75 I, 75 tot en met 147; Deel 3, nummers 149 tot het eind, bij 241. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1716 – 1718].
• Hoven, H.W. van den, Register van huizenvernummering 1879 (Kampen 1986).
• Hoven, H.W. van den, Topografische atlas van Kampen 1807-1887 (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4673].
• Jeurgens, Ch., H.A. Diederiks en P.K. Doorn, Historische bedrijfslokaties en bodemvervuiling in de gemeente Leiden. Onderzoeksverslag over de periode 1850-1880 (Leiden 1988).
• Nieuwkoop, J.A.W., Bedrijfsactiviteiten en bodemverontreiniging in het verleden in Noord-Brabant (Eindhoven 1989).
• Nieuwkoop, J.A.W., De prioriteitsstelling van potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Noord-Brabant in de periode 1800-1950 (Eindhoven 1989).
• Nieuwkoop, J.A.W., Potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland (Eindhoven 1988).
• Pelgrim, Egbert J. ‘Industriële bodemverontreiniging in Hilversum’ in: Historisch-Geografisch Tijdschrift 8 jrg. (1990) nr. 1 blz. 24-33.
• Pelgrim, E.J. De ontwikkeling van de industrie in Hilversum 1830-1914 (Doctoraalscriptie Hilversum 1987).

|pag. 23|

_______________↑_______________
 
– Prins, R.E.J. (1991). Appendix betreffende bedrijfslokaties in de binnenstad van Kampen in verband met mogelijke bodemverontreiniging, 1875-1940 behorende bij de doctoraalscriptie: Hinderwet en leefklimaat in Kampen, 1875-1940. (Doctoraalscriptie). Sociale en Economische Geschiedenis, Rijksuniversiteit Utrecht, Utrecht.