|pag. 104|
Conclusie.
De vragen in de inleiding opgeworpen met betrekking tot het ontstaan van Nijverdal kunnen niet simpelweg worden beantwoord met een positieve of negatieve uitspraak. In het bijzonder de vraag, hoe spontaan Nijverdal is ontstaan, vraagt om een genuanceerd antwoord.
Het is duidelijk dat de keuze van de Nederlandsche Handel-Maatschappij voor de plaats van het Agentschap van grote betekenis is geweest voor het ontstaan van het dorp Nijverdal. Weliswaar heeft de maatschappij in de periode 1830-1836 nogal wat tijd nodig gehad voor de vestiging van de grond te krijgen, maar het Agentschap kwam er.
Van invloed op de keuze waren de volgende factoren:
- de aanwezigheid van goede transport mogelijkheden in de vorm van de rivier de Regge en een nieuw aangelegde straatweg;
- de aanwezigheid van goedkope grond, met name de moeilijk rendabel te maken marginale zandgronden die voor een groot deel nog uit niet gescheiden marken bestonden;
- de aanwezigheid van een bevolking die gewend was aan hard werken.
Aan de kant van de Handelmaatschappij kan de wil om het oosten van het land te ontsluiten worden geconstateerd. De afscheiding van België maakte dit noodzakelijk.
In deze scriptie is niet alleen de gescheidenis van het agentschap beschreven, tevens is aangetoond dat de medewerkers van het Agentschap zonder uitzondering veel betekend hebben voor de lokale gemeenschap. Als in deze conclusie in dit verband namen mochten vallen ligt het voor de hand in het bijzonder die van Robert Campbell en van Hendrik Wormser te noemen. De eerste zette zich in als burgemeester, de tweede vormde de spil van de actieve Afgescheiden gemeente en werd de promotor van het Christelijk onderwijs.
Nijverdal heeft deze medewerkers van het Agentschap terecht in de naamgeving van openbare gebouwen en scholen geëerd. De gemeente heeft veel aan hen te danken.
|pag. 105|
Bijlage I
Geraadpleegde archieven:
- Gedeponeerd archief van de N.H.M. in het Algemeen Rijksarchief te Den Haag;
- Rijksarchief voor de provincie Overijssel te Zwolle;
- Dienst van het kadaster en de Openbare Registers te Zwolle;
- Gemeente-archief te Den Haag;
- Gemeente-archief te Hellendoorn.
Geraadpleegde periodieken:
- Overijsselsch Dagblad, diverse jaargangen;
- Twentsche Courant, ,, ,, ;
- Deventer Courant, ,, ,, ;
- Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant ,, ,, ;
- Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden met bijvoegsel, periode 1824-1884;
- Provinciaalblad van Overijssel, periode 1835-1884.
|pag. 106|
Bijlage II
Geraadpleegde literatuur:
- Baudet, H. en H. van der Meulen, Kernproblemen der economische geschiedenis. Groningen, 1978.
- Behrens, H.H., De ontwikkeling in het economische denken. Utrecht-Amsterdam, 1969.
- Boom, H., Mijne reisportefeuille of omzwervingen door Overijssel in het najaar van 1846, ernstig en luimig. Zwolle, 1932.
- Boot, J.A.P.G., De Twentsche katoennijverheid 1830-1873. Amsterdam, 1935.
- Boot, J.A.P.G. en Blonk, A., Van smiet tot snelspoel; opkomst van de Twentsche-
Gelderse textielindustrie in het begin van de negentiende eeuw. Enschede, 1956. - Brugmans, I.J., Paardenkracht en mensenmacht, sociaal-economische geschiedenis van Nederland, 1795-1940. Den Haag, 1976.
- Brugmans, I.J., De arbeidende klasse in Nederland in de negentiende eeuw, 1813-1870. Utrecht, 1971.
|pag. 107|
Vervolg Bijlage II
- Burgers, R.A., 100 jaar G. en H. Salomonson, koopliedenentrepreneurs, fabrikanten en directeuren van de koninklijke stoomweverij te Nijverdal. Leiden, 1954.
- Buter, A., Een “nuttig” man. Goor, 1957.
- Christmeijer, J.B., Willem de Clerq en Thomas Ainsworth in Hengelo in 1832. Amsterdam, 1845.
- Coeverden F.W.W.H. van e.a., Goor en Thomas Ainsworth. Goor, 1983.
- Coronel, S. Sr., De gezondheidsleer toegepast op de fabrieksnijverheid. Haarlem, 1861.
- Dillen, J.G. van, Mensen en Achtergronden. Groningen, 1964.
- Domela Nieuwenhuis, F., Vergeten hoofdstuk, Blanke slaven. Amsterdam, 1898.
- Fischer, E.J., Fabriqueurs en Fabrikanten, de Twentse katoennijverheid en de onderneming S.J. Spanjaard, te Borne tussen circa 1800 en 1930. Utrecht, 1983.
- Halbertsma, J.H., De weefschool te Goor. Overijsselsche Almanak, 1837.
|pag. 108|
Vervolg Bijlage II
- Hobsbawn, E.J., De tijd van het kapitaal, 1848-1878. Amsterdam, 1979.
- Jonge, J.A. de, De industrialisatie in Nederland tussen 1850 en 1914. Amsterdam, 1968.
- Kastelein, T.J., Groei naar een industriële samenleving. Groningen, 1984.
- Kuile Sr, G.J. ter, De opkomst van Almelo en omgeving. Zwolle, 1947.
- Linde, A. van der, Geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te dorp Hellendoorn in de jaren 1836-1847. Hellendoorn, 1969 2 delen.
- Lintem, C.E. ten, Willem de Clerq, de Mens en zijn strijd. Utrecht, 1938.
- Mansvelt, W.M.F., Geschiedenis van de Nederlandsche Handel-Maatschappij. Haarlem, 1924/26 2 delen.
- Pierson, A., Willem de Clerq, naar zijn dagboek. Haarlem 1889 2 delen.
- Ponsteen, A., Van Noetsele tot Nijverdal. Enschede, 1973.
- Presser, J., Gewiekte wielen. Arnhem, 1951.
- Smissaert, H., Bijdragen tot de Twentsche katoennijverheid. Den Haag, 1906.
|pag. 109|
Vervolg Bijlage II
- Sneller, Z.W., Economische en sociale denkbeelden in Nederland in den aanvang der 19e eeuw. Haarlem, 1922.
- Sneller, Z.W., De Twentsche weefnijverheid omstreeks het jaar 1800. T.v.G. XLI, 1926.
- Sneller, Z.W., De opkomst der Nederlandsche katoenindustrie. B.v.V.G. en O.V I, 1926/27.
- Sneller, Z.W., Een mechanische katoenspinnerij in Nederland in het laatst der 18e eeuw. B.v.V.G. en O.V. II, 1931.
- Sneller, Z.W., Bijdragen tot de economische geschiedenis. Utrecht/Antwerpen, 1969.
- Stellingwerff, J., Amsterdamse emigranten. Amsterdam, 1975.
- Stork, C.T., De Twentsche Katoennijverheid. Hare vestiging en uitbreiding. Herinneringen en werken. Enschede, 1888.
- Stroink, L.A., Stad en Land van Twente. Enschede, 1962.
- Westra, B., Geschiedenis van Nijverdal. Nijverdal, 1935.
- B.v.V.G. en O., Bijdragen van Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheden.
- T.v.G., Tijdschrift voor Geschiedenis.
– Spijker, G.B. (1989). De vestiging van het ‘Agentschap van de Nederlandsche Handel-Maatschappij’ van 1836 tot 1883 te Nijverdal: De opkomst van de textielnijverheid in het Reggedal. (Scriptie M.O. II.). Geschiedenis, Noordelijke Leergangen, Zwolle/Leeuwarden.