HOOFDSTUK I: Beknopte geschiedenis van het territorium der gemeente

HOOFDSTUK I

Beknopte geschiedenis van het territorium der gemeente

     Vóór in 1811 onder Frans bestuur de gemeente Staphorst ontstond, ressorteerden Staphorst, Rouveen en IJhorst benevens de zogenaamde Buitenkwartieren Hesselingen en Hamingen tezamen als het schoutambt Hasselter Ambt onder het hoogschoutambt van Hasselt en Hasselter Ambt. Nog in 1748 bestonden schoutambten voor Staphorst èn Rouveen 1 [1. Rijksarchief Zwolle, Statenarchief, inventaris no. 877.]), doch vóór het einde der 18de eeuw waren deze beide schoutambten verenigd tot één 2 [2. F.A. Ebbinge Wubben, Plaatsbeschrijving der gemeente Staphorst, 1835, bl. 9.]). Dat de onderschouten van Staphorst en Rouveen zich schout gingen noemen, was voor de schout van Hasselt aanleiding de titel van hoogschout te gaan voeren 3 [3. R. Schuiling in verzamelwerk „Overijssel”, onder redactie van mr. G.A.J. van Engelen van der Veen, mr. G.J. ter Kuile en R. Schuiling (1931), bl. 95. Op de kaart van Nic. ten Have van 1652 vindt men ook wel de grenzen van schout- en richterambten, doch het (hoog)-schoutambt Hasselt is niet onderverdeeld. F.A. Ebbinge Wubben schrijft op bl. 8, dat het hoogschoutambt van Hasselt het laagste in rang was onder de hoge ambten, die stem hadden in de souvereine vergadering van Ridderschap en Steden der Staten van Overijssel. Juister is het te zeggen, dat de hoogschout naar het oordeel der genoemde vergadering in rang volgde op de drosten. Uitgemaakt was dit echter niet. Het was bijv. de vraag, wie het voorzitterschap behoorde te bekleden bij afwezigheid van alle drosten (zie hierover „Tegenwoordige Staat van Overijssel” 1781, Deel I bl. 287—288).]). Men verkijke zich daarom niet op het woord „hoogschoutambt”. Staphorst — d.w.z. het tegenwoordige

|pag. 13|

_______________↑_______________

gemeentelijke gebied — vormde, aldus de oud-burgemeester Ebbinge Wubben in 1835, een ondergeschikt kwartier der provincie 4 [4. F.A. Ebbinge Wubben, bl. 7.]). Men kan deze mededeling in verband brengen met de ontwikkeling, die het „recht van opstrek” in de verkaveling heeft kunnen verkrijgen. Immers, wil dit „recht van opstrek” zich kunnen ontwikkelen, dan moeten zich geen invloeden van buiten doen gevoelen. Er moet niet getornd worden aan dit recht. Waar zich een stevig gezag vestigde of deed gevoelen, zoals in Holland, werden de particulieren in hun eigendomsrecht geknot en beschikte de Landsheer over de woeste grond 5 [5. Men zie hiervoor dr. E.W. Hofstee „Het Oldambt” I 1937, bl. 156.]).
     De gemeente Staphorst is niet ontstaan uit een marke of een aantal marken, zoals Hasselt opkwam in de marke van Streukel. Staphorst en Rouveen zijn jonge nederzettingen en, wat wellicht meer zegt in dit verband, veenkoloniën, die andere eigendomsverhoudingen en een andere verkaveling kenden dan de oudere esdorpen. Het territorium der huidige gemeente Staphorst is niet een oud markegebied, doch eenvoudig het bestuurs- en rechtsgebied van de schout van Hasselter Ambt, onder een andere naam.
     Tot het hoogschoutambt van Hasselt en Hasselter Ambt behoorde ook Hasselterkerspel of Nieuwesluis. Dit kerspel was gelegen vlak ten Oosten van het Zwartewater en het Meppelerdiep. Met de „nieuwe sluis” wordt bedoeld de (Grote) Staphorstersluis in het Meppelerdiep, die in 1619, toen zij door de ingelanden werd verkocht aan Roelof van Echten en Hendrik Bentinck c.s. nog slechts een verbeterde uitgave van een houten duiker was. De „Participanten van de grote Staphorster schutsluis” evenwel, die de afvoer van turf uit de bij Hoogeveen gelegen (Echtener) venen op het oog hadden, verbreedden de sluis en maakten haar voor de scheepvaart geschikt, met het gevolg, dat nering en welvaart bij de nieuwe sluis, naderhand Zwartsluis genoemd, zeer toenamen 6 [6. Zie F.A. Ebbinge Wubben, Plaatsbeschrijving, bl. 10—11.]). In de 19de eeuw werd ten Westen van deze sluis een tweede sluis aangelegd, die wederom „nieuwe sluis” werd genoemd.

|pag. 14|

_______________↑_______________

Op de topografische kaart ziet men ten Oosten van de Staphorster sluis, de eerste nieuwe sluis dus, de Nieuwsluizer landen, die aan dit kunstwerk hun naam hebben ontleend.
     Het territorium van de in 1811 geconstitueerde gemeente Staphorst omvat — men zou het al kunnen afleiden uit het bovenstaande — het gebied van het hoogschoutambt van Hasselt en Hasselter Ambt, verminderd met het stadsgebied van Hasselt èn met het gebied van Hasselterkerspel of Nieuwesluis. Dit laatste kwam te ressorteren onder de gemeente Zwartsluis, wat, daar zich aan het einde van het Meppelerdiep een flinke nederzetting had ontwikkeld, ook wel voor de hand lag. Het gemeentelijk territorium van Staphorst reikt aldus niet tot het Zwartewater. In het Noorden, Zuiden en Oosten strekt het zich evenwel evenver uit als het voormalige hoogschoutambt 7 [7. Men zie de kaart van Nic. ten Have, waarop de grenzen van schout- en richterambten zijn aangegeven.])

|pag. 15|

_______________↑_______________

 
– Groenman, Sj. (1947). Staphorst; sociografie van een gesloten gemeenschap. (Proefschrift Universiteit van Amsterdam, Amsterdam). Meppel: Stevert & Zoon.

Category(s): Staphorst
Tags:

Comments are closed.