De klokgieter François Hemony vervaardigt het klokkenspel te Kampen

|pag. 1|

DE KLOKGIETER FRANÇOIS HEMONY

VERVAARDIGT HET KLOKKENSPEL TE KAMPEN.

     Nadat een brand in 1646 de kerk en toren van het H. Geest gasthuis te Kampen had verteerd, besloten Schepenen en Raden der stad die niet weer op te bouwen, maar op de plaats, waar deze gebouwen hadden gestaan, een toren op te richten.
     In 1649 werd met den bouw daarvan aangevangen naar de plannen van den beroemden architect Philip Vingboom, en daar in den toren der H. Geest kerk een klokkenspel was geweest, verlangde het stadsbestuur, toen de bouw in 1657 zooverre was gevorderd, ook een klokkenspel in den Nieuwen Toren.
     Wie zou men daarover eerder en beter kunnen raadplegen dan den beroemden klokkengieter van Amsterdam : François Hemony, die den roem van zijn kunst, weleer door den wijdbefaamden Kamper burger Geert van Wou tot zulk een volkomenheid gebracht, thans ophield.
     Den 26en November van dat jaar bevond zich Hemony te Kampen : „den 26 Novembris hebben Gedeputeerden mit François Hemony, clockghieter, in de cruyt tooren geweest om syn E. de spijse van de clocken te laeten besien. Den 27en dito hebben Gedeputeerden voorsz. met Mr. Hemony in de Bouenkercke geweest om toe hooren off de groote clocke wel mede int speelwerck solde connen gebracht worden.” Zoo leert ons de stadsrekening van dat jaar.
     Na deze voorloopige besprekingen werden er den volgenden dag door de stadsregeering een contract met den meester gesloten, ons in afschrift bewaard.

|pag. 2|

Copia

     Van seecker opgestelt proiect door Mr. François Hemony, clockgieter der stadt Amsterdam, waernaer het accoort groote clocken deser stadt soude werden volgemaeckt tot het getall van 34 clocken, gelijck daer op met hem voorts is overeengecomen ut in contextu sequitur.
     Specificatie van de groote oude clocken, die de heeren binnen de stadt Campen hebben, hoe veel dieselve omtrent wegen ende voort hoe veel nieuwe daer bij moeten gegoten worden, om tot een volcomen accoort ofte clocken speelwerck te dienen, alsmede wat dieselve nieuwe sullen wegen, oude en nieuwe tsaemen in ’t getal van 34 als volgt:

34 a . . . . . 28
33 g∟ . . . . . 33
32 g . . . . . 37
31 Γ2 1 [1. Dit is geen 2 in den text, maar een figuurtje ongeveer als een z dat boven of op de midden tegen de letter of figuur is geplaatst; op de drukkerij waren voor die oude notenteekens natuurlijk geen typen.]) . . . . . 42
30 F . . . . . 46
29 E . . . . . 51
28 d . . . . . 55
27 D . . . . . 65
26 |2 . . . . . 75
25 Γ . . . . . 85
24 H . . . . . 98
23 B . . . . . 110
22 A . . . . . 130
21 g2 . . . . . 154


|pag. 3|

20 G . . . . . 178
19 Γz . . . . . 210
18 F . . . . . 238
17 E . . . . . 278
16 d2 . . . . . 314
15 D . . . . . 388
14 |2 . . . . . 446
13 Γ . . . . . 504
12 H . . . . . 602
11 B . . . . . 692
10 A . . . . . 846
9 I . . . . . 1160
8 Γz . . . . . 1300
7 F . . . . . 1670
|
6 F . . . . . 2300
|
5 D . . . . . 3100
|
4 Γ . . . . . 4100
|
3 H . . . . . 4950
|
2 A . . . . . 6600
|
1 | G . . . . . 9500
________
Halve toonen Heele toonen 40385 q


de 7 oude 31850 q
de 27 nieuwe 8535 q
     Deze bovenverhaelde 27 clocken sal ick onder geschrevene leveren op myn costen tot Campen aen de wel, op malcanderen accorderende en soo melodieus van resonants, als in dese landen en elderts sal konnen gevonden worden, yder pondt tot 19 stuyuers. Ende voort die anderen boven

|pag. 4|

geschreven oude clocken mede in sodaenig accorderen, dat alle onpartydige meesters en musicyns sich des verstaende, die de heeren souden willen daer op roepen, sullen moeten bekennen dat sulcks niet beter en can gedaen worden, voor den prijs als naer gelegentheyt van het werck daer aen te doen redelyck sal worden geoordeelt.
     Alle oude clockenspys alsmede het geene uyt de oude clocken gedraeyt off affgenomen sal worden, en voort alle andere coperen die de Heeren souden mogen hebben, sal dieselve geobligeert syn in betaeling aen te nemen voor de hoogste marckgang ter tyt van de leverantie der boven verhaelde nieuwe clocken.
     Als wanneer het voors. werck voltoeyt sal wesen, soo dat hetselve van de opnemers sal gelaudeert ende geapprobeert sijn, als boven vermelt is, sullen de Heeren naer haere discretie een vereering voor den aennemer syn huysvrou believen te geven, alsmede een drinckpenninck voor syn knechten.
     Daer is in de groote kerck noch 3 oude clocken die in het accoort niet wel connen gebruickt worden, syn oock in de boven geschreven oude clocken niet gereeckent, wegen tsamen omtrent 2500 q en dan noch een op dieselve toorn hangende die geluyt wordt, is oock niet gereeckent.

Onder stont
FRAN. HEMONY.

     Op conditiën voorstaende heeft gemelte Hemony dit accoordt clocken alsoo te maecken van de Magistraet der stadt Campen te leveren binnen Campen ten vyttersten binnen de tyt van derdehalff iaeren off minder, so mogelyck sal wesen, aengenomen. Sonder argelist dese door ordre

|pag. 5|

van de magistraet en my onderteeckent in Campen desen 28 Novembris 1657.

Was geteickent
FRAN. HEMONY.

     Ter ordonnantie van Burgemeesteren,
Schepenen ende Raedt der stadt Campen,
          R. VAN BREDA, Secretarius.
               1657. 2 [2. Raadsresol. fol. 121 vlg.])

     Uit de opgave van de klokken in het contract blijkt, dat de klokken 1—6 en 8 oude klokken waren en de overige nieuw door hem zouden geleverd worden, terwijl de ouden zouden worden uitgedraaid en op toon geleverd.
     Hemony toog zeker spoedig aan den arbeid, althans reeds binnen den bepaalden tijd, op den 3en Maart 1660, was hij met zijn werk gereed en leverde hij dat af blijkens zijne rekening.
     Den 12en Maart 1660 teekende de stadsregeering in ’t resolutieboek aan:

Sabbathi 12en Marty A° 1660.
     In gevolg van het accoort den 28en Novembris 1657 met Mr. François Hemony clockgieter tot Amsterdam opgericht, heeft dieselve geleverd 27 nieuwe clocken hier naer volgende:
          Wegende ponden.

F 1609 E 273 |2 74
G 1135 F 235 D 62
A 830 Fy 201 Dy 55
B 681 G 171 E 50
H 592 Gy 152 F 43
C 495 A 126 Fy 40
Cy 437 B 105 G 36
D 374 H 96 Gy 32
Dy 308 C 82 A 28
_____ _____ ____
6471 1441 420


|pag. 6|

Monterende ter somma van 8332 q, het q genomen tegen
     19 st. f 7915- 8-
Noch gelevert 27 clepelen swaer 382 q
     a 7½ stuyver bedraegt. ,, 143- 5-
De 17 tumelaers met de rooster en
     schrouven swaer 159 q a 5 stuyver. ,, 39- 15
Het clavier. ,, 36- ,,-
_____ ______
f 8134- 8- 3 [3. Raadsresolutie fol. 200.])



     Den 28en Maart 1660 besloot de stadsregeering om tot betaling van Hemony provisioneel voor eenige maanden 3000 car. gl. te negotieeren, en denzelfden dag werd hem op rekening 3000 gl. in contanten en 2065.17 aan klokspijs betaald.
     De klokken werden voorloopig, zoolang de Nieuwe toren niet gereed was, opgehangen in den toren van ’t Raadhuis en daar bekwaam gemaakt om bespeeld te worden. Aan Mr. Henrick van Benthem, organist, werd den 1en April 1660 opgedragen om ’t klokkenspel te bespelen iederen morgen van half negen tot negen, van twaalf tot halfeen ’s middags, behalve des Zondags, wanneer hij ’t zou bespelen even na ’t aflezen der publicatiën, ten 12 uur ’8 middags, terwijl op de marktdagen een half uur langer als ordinair zou worden gespeeld en bij mooi weer tot zijn discretie. Hij zou een tractement van 150 car. gl. daarvoor ontvangen 4 [4. Raadsresolutie fol. 203 en 204.]) De speelton, die noodig was voor het spelen op ’t heele en have uur, werd ook door Hemony gegoten en den 3en Maart 1661 gezonden; ze woog 3287 q à 16 st. ’t pond en kostte dus 2589.12.
     Den 9en Februari van dat jaar had reeds de stad met haren stadsuurwerkmaker, Michel Hansen, omtrent het

|pag. 7|

prepareeren van dezen ton de navolgende overeenkomst gesloten:
     „Naer gehoort rapport van de Gecommitteerde soo met Michiel Hanssen, ordinaris uirwecker deser stadt, syn in conferentie geweest, over het praepareren van de ton, welcke in de nieuwen tooren tot dryvinge van de clockenslach sal worden ingebracht en verder bij Michel Hansen daerop naeder in de vergaederinge van een Achtbaren Raedt synde verstaen, is goetgevonden denselven aen te besteden gelijck hem wordt aenbestedet cracht deses, het opmaecken ende uytdraeyen van de gedachte ton, het invoegen van het cruis en het inbrengen van de gaten tot 54 in de breette en 120 in de ronde, maeckende t’ saemen 6480 gaten, alles net, en naer syn rechte proportie en het yser tot het geene voorsz. te leveren tot synen laste, voor een somma van negenhondert car. gl., de gulden tot 20 st., het welck bij hem ook alsoo is aengenomen: synde hem op syn versoeck tot het prepareren van dit werck toegestaen het gebruick van de logie alhier by de nieuwe
toorn synde. 5 [5. Raadsresolutie fol. 4.]
     Den 23en Maart 1662 zond Hemony nog drie nieuwe klokken van ’t speelwerk, wegende 3875, 1995 en 1008 q, zeker in de plaats van oude klokken, die onbruikbaar waren bevonden.
     De hamers en vier klepels en al het ander benoodigd ijzerwerk werd door Michel Hansen geleverd. Zeven-en-twintig klepels waren door Hemony geleverd en hij had ook een houten model voor de hamers overgezonden.
     Het verdeelen van de gaten op de speelton werd aan Gerrit van Loo opgedragen; Salomon Verbeek, klokspeler

|pag. 8|

te Amsterdam, scheerde de draden en maakte het bespeelbaar; mr. Hendrik, organist van Zwolle, nam het op en „den 2en Januarij 1664 hebben Burgemeesteren, Schepenen ende Raedt, met die daertoe geroepene musicyns uyt de benaebuerde steden en assumtie van het Collegium Musicum deser stadt, opgenomen het heerlijck accoordt clocken alhier op den nieuwen toren hangende.” 6 [6. Raadsresolutie fol. 69 vso.])
     De rekening die Hemony indiende is bewaard en van den volgenden inhoud:

De stad Campen debet.

A°. 1657, den 20 Martij gesonden Mijnheer burgemeester Ram een clock q 182, à 14 st. q. f 127- 8-
A°. 1660, den 8 Martij gesonden aen die Heeren 27 nieuwe clocken, wegen samen q 8332, à 19 st. q ,, 7915- 8-
dito 27 ijser kleepels q 332, à 7½ st. q. ,, 143- 5-
dito 17 ijser tumelaren met de roosteren, schrouuen etc., samen q 159, à 5 st. q. ,, 39- 15
dito het clavier van hout 7 [7. Het schijnt dat Hemony dus ook daarvoor een model leverde.]) ,, 36- 0-
26 dito aan yserdraet gesonden 12 q ,, 3- 12-
A°. 1661, den 3 Martij gesonden dat by my int het giethuys gewogen heeft een cooperton tot het speelwerk, wegende q 3237, à 16 st. q. ,, 2589- 12-
den 10 November een model van hout tot een hamer, kost ,, 2- 10-
___ ________
Samen f 10857- 10-


|pag. 9|

A°. A°. 1662, den 12 September gesonden 3 nieuwe clocken tot het voorn, speelwerk . . 1 q 3875
2 q 1995
3 q 1008
Samen . . q 6878 à 16 st. q ,, 5502- 8-
A°. 1663, den 17 Aug. betaelt voor 6 kleine houtclockies ,, ,,- 8-
___ ________
Somma f 16360- 6-
Hierbij is te noteeren dat A°. 1662, den 21 Maij ben van Amsterdam getrocken met 3 knechten nae Campen en aldaer die oude clocken int nieuwe speelwerck gedrayet ende geaccordeert folgens contract, sijnde den ijen Junij daer aen folgende wederom tot Amsterdam gekomen, stellende sulx tot die Heeren discretie, met hetgeen op het contract
ten lesten is begrepen 8 [8. Dit is door den secretaris der stad ingevuld, gelijk ook de cijfers van ’t totaal; al ’t overige is door Hemony zelf geschreven.])
f 400-,,-
___ ________
f 16760-60-
FRANCOES HEMONY
De stad Campen credit.
A°. 1660, den 18 Martij van de magistraet aen clockspys q 4491 à 46 fact. f 1985-17-
dito aen gelt ,, 3000- ,,-
A°. 1661, den 23 November van Sr. Jacob Erckelens wegens voornoemde
Heeren ontfangen ,, 4000- ,,-
A°. 1662, den 10 Junij tot Campen aen gelt ,, 100- 12-



|pag. 10|

dito aan uytdraysel van oude clocken
q 543
af 5 pct. voor stof q 27
______
Netto . . q 516 à 47 fact. ,, 242- 10-
A°. 1663, den 16 April dat my van Campen toegesonden is. ,, 3000- ,,-
8 Sept van 2 nieuwe clocken uytgedrayt 7 q spys, ieder q à 10 st. ,, 3- 10-
_ ________
Samen f 12332-9-8
(Wat nu volgt is van de hand van den Secretaris der stad.)
’t Geen op de voorstaende 4491 q per abus was te minder gestelt. f 80- ,,-
_ _______
f 12412- 9-
Het debet bedraegt. f 16760- 6-
Het credit. ,, 12412- 9-
_ ________
f 4347- 17



Aldus gesloten den 9en Febr. 1664.
     De secretaris maakte nog het volgende stuk op, dat 8 Juli 1665 door Hemony voor voldaan werd geteekend.
Den 9en Februarij 1664.
     Vyt last van de Magistraet met Mr. Hemony over de geleverde clocken, gedaene uyt draeyinge en andere gepraesteerde officien en saecken aftgereeckent en daerby bevonden dat de ontfangst tegen de uytgave synde geliquideerd de stadt aen syn E., tegenwoordich schuldich blyckt de summa van vier duisent drie hondert zeven en veertich car. gulden 17 st. buyten een gedachtenis van een penninck van hondert gulden, syn E. voor een vereeringe toegestaen.
     Actum Campen anno et die ut supra.
R. VAN BREDA, Secretarius.

|pag. 11|

     Den 8 Julij a°. 1665 beken hiervan voldaen te syn.
FRANCOES HEMONY.
     Of de gouden penning, die aan Hemony vereerd werd, een afzonderlijk gegraveerde of op een daarvoor vervaardigde matrys geslagen penning was, dan wel of ’t een penning van goud was, geslagen op den muntslag van een of ander omloopende munt, blijkt niet.
     Ziedaar eenige bizonderheden omtrent het Kamper klokkenspel en zijn maker Mr. Hemony, wiens roem als klokgieter zijn werk dagelijksch handhaaft. Mogen deze regelen er toe leiden, dat nog meerdere onbekende bronnen omtrent den meester en zijne werken geopend worden.
N. U.

Category(s): Kampen
Tags: , ,

Comments are closed.