De Memorien te Kampen I

[pag. 127]

DE MEMORIËN TE KAMPEN.

_________

DE SCHEPENS-MEMORIE.

Van de weldadige instellingen der voorvade­ren, zijn de stichtingen ter verzorging van wee­zen, ouden, armen, kranken en vreemden tot heden in dankbaar aandenken gebleven. Meer dan vier eeuwen heeft het behoeftige en schame­le gedeelte der inwoners daarvan hulp en onder­stand mogen genieten, en bij een doelmatig be­stuur zullen ook de volgende geslachten daarvan nog de heilzame vruchten kunnen inoogsten.
De gilden der handelaren, schippers, fabrijkanten en handwerkslieden, welke proeven van bekwaamheid vorderden, maar den middelstand, het werkzaamste en bedrijvigste gedeelte der burge­ren, in derzelver handel en bedrijf bescherming verleenden, en waardoor vreemde mededingers geweerd werden, deze zijn in ’t begin dezer eeuw, als onbestaanbaar met de algemeene vrij­heid, afgeschaft geworden; alleen het schippersgild werd in deze stad in stand gehouden, het­welk de onmisbaarheid en het nut dier inrigting heeft bewezen.
De memoriën of broederschappen hadden eene

[pag. 128]

meer zedelijke en godsdienstige strekking. De aanzienlijkste burgers waren leden dezer genootschappen, en volgens daaraan verbondene regels, gehouden onderlinge eensgezindheid en broeder­liefde te onderhouden, aan hulpbehoevenden wel­dadigheid te bewijzen, de overledene memorie­broeders ten grave te geleiden, en derzelver toekomstigen gelukstaat door gebeden en zielmissen zooveel mogelijk bevorderlijk te zijn.
Bij den toenemender bloei en welvaart der Overijsselsche steden, werden aldaar, behalve vele andere stichtingen, ook eenige zoodanige memorien opgerigt. Die te Kampen werden genoemd: de Schepens-Memorie , de Memorie van ’t Heilig Kruis, de Lieve Vrouwen-, St. Cuneren-, St. Jurriens- en H. Sacraments-Memorie. Doch na de veranderde denkwijze van het meerendeel des volks, en de daarop gevolgde omwentelingen in kerk­- en staatsbestuur, zijn dezelve weder verdwenen, en thans bijna vergeten. Daar nogthans onze vrome voorvaderen bij de oprigting en instand­houding derzelve, hunne goede gezindheid en belangstelling zoo duidelijk hebben aan den dag gelegd, verdient de nagedachtenis er van ook bewaard te blijven; te meer daar nog heden de nageblevene vruchten daarvan ongemerkt genoten worden. Het zal den oudheidminnenden lezer dus niet ongevallig zijn, die voormalige Memorien nader te leeren kennen, en wij willen als eene proeve om daartoe iets bij te dragen, een uittreksel hier laten volgen uit de overgeblevene aanteekeningen van de instellingen der Schepens-Memorie te Campen.

[pag. 129]

Dezelve werd opgerigt in het jaar 1316, zijnde het sterfjaar van bisschop GUIJ of GUIDO van Henegouwen, onder wiens bestuur de wel­vaart en het vermogen der Overijsselsche steden aanmerkelijk waren toegenomen, en die zelf vele nuttige verbeteringen in Overijssel had tot stand gebragt: zoo als het verbeteren der Sallandsche dijken en de instelling van het dijkregt in 1308. Aan de stad Kampen had hij in 1309 het hooge-gerigt verleend, de ingezetenen van Kamperveen tegen de afpersingen van den Heer GIJSBERT VAN BUCKHORST beschermd, de Friesen beteugeld en Overijssel van roovers gezui­verd. Het jaar van zijn overlijden en van de oprigting der genoemde Memorie was bovendien merkwaardig wegens den lagen prijs der granen, welke door den grooten aanvoer uit de Oostzee zoodanig was afgeloopen, dat een mudde rogge slechts 5 oude grooten kostte, waarvoor men in ’t vorige jaar, toen er een algemeen misgewas had plaats gehad, 5 schellingen of 60 grooten betaald had, Omtrent de taal, de gebruiken en andere bijzonderheden van dien tijd kan het uit­treksel uit het boek der Schepens-memorie tevens eenig berigt geven; hetzelve begint aldus;

Liber est venerabilis memorie Scabinorum inclite
civitatis Campensis.

 

« In den name der hilliger ende der onghe-
« deilder Drievoldicheit, Amen. Int jaer ons He-
« ren dusent drie hondert ende elve, soe is ghe-
« maeket een broderscap ende memorie van den
« ghelerden ghesellen van den core ende van an-

[pag. 130]

« deren gueden lieden die se daertoe namen.
« Hoere naemen de dese memorie ghesticht heb-
« ben, sijn in desen boeke bescreven. Ende de
« noch te ontfangen sijn sal men hier noch in
« scriuen. Ende dit sijn vorwarden de die bro-
« der der voerscreuenen broderscap ende memo-
« rie, die daer ontfangen sijn off die men hier­in-
« nae ontfangen sal, ewelicken holden sullen.
« Int ierste dat een iewelijk van den broderen
« sal lesen alle daghe een paternoster ende een
« Ave-maria om salicheit ende gheluck der bro-
« dere, ender der vorscreuen memorie, ende om
« der gheenre sielen de ghestorven sijn. Voert-
« meer wannier enich van den brodere van den
« vorscreuen memorie aflijvigh wort in der stat van
« Campen, soe sullen die prouisores der memorien
« de ghemene broderen ontbieden ende te weten
« doene, ende dan sullen sie ghemeinlijc comen
« to sijnre vigilie-misse ende tot sijnre wtvaert,
« onder ene pene van eenre placke. (1 [1. Een Stichtsche stuiver deed 2 plakken, een Hollandsche en Brab. 3 plakken. Dit waren breede plakken; van de gewone plakken deden de 15 een stuiv.]) Ende
« wiese nijet gheven en wil, de sal mense wt-
« penden, tenwaer saeke dat hi sonderlinge noet-
« saeke to done hadde, de hi bewisen mochte.
« Ende over dessen doden sal men hoechlijc sin-
« gen mitten scoelren een vigilie van negen lexen,
« als: Parce mihi dmn. des auents diewile dat
« hi bouen eerden steet in sijn huijs. Ende
« dessen doden sal men ter kercken brenghen
« mit processie der scoelre mit enen cruce voer-

[pag. 131]

« gaende. Ende een iewelijk broder van der
« voirz. memorie de gheleert is, zal lesen seven
« psalme mitten letanien. Ende die ongheleerde
« sullen lesen fijftig paternoster ende fijftig ave-
« marien in salicheit des ghenen de men daer
« begrauen sal. Ende waert saeke dat enich
« broder der broderscap of memorie voirz. afli-
« vigh worde buten landes, naedien dat men si-
« nen doet vernijmt, soo sullen die provisores
« der voirsz. broderscap tegader ropen alle de
« brodere van der voirz. memorie ende sullen
« dat raemte (2 [2. Een verheven raam of roef, ’t welk op de dood­kist geplaatst werd en waarover men het pellen of rouw­kleed uitspreidde.]) setten, ende keersen daerop en-
« de pellen als ghewoenlick is, ende beghaen
« deerghelijc ofte hi daer selven teghenwoerdigh
« waere en binnen Campen gestorven waere, in
« allen vorwerden ende manieren als voersz. is.
« Ende dit voerz. pellen, raemte ende keersen
« en selmen nijemant lehnen, die in der broder-
« schap nijet en is. Voertmeer, de provisores
« van der voirsz. memorie de sullen besorgen
« twéé warff, als paesschen ende midtwinter die
« tortscen (3 [3. Toortsen of waskaarsen.]) des oversten altaers; de sal men
« ontsteken als men dat weerde hillijghe sacra-
« ment consacreert. Voetmeer soe hebben de
« broders van de memorie voirsz. overeenghe-
« dragen dat si sullen vergaderen alle jahre des
« sonnendaghes nae kersdaghe ende doen te ga-
« dere ene bequaeme mijnlicke maeltijt, die ghe-

[pag. 132]

« ne de in Campen sijnt, tenwaer dat si noet-
« saeken bewisen mochten. Ende wie des nijet
« en dede, die solde sine kost twivoldigh ghel-
« den. Einde wie daer nijet en comt, oec wat
« saecken hi to done heft, to desser maeltijt,
« hi sij buten Campen off binnen Campen, die
« sal also vele ghelden als die daer teghen-
« woerdigh is, alsoe langhe als hi in desser
« broderscap wesen wil. Ende dan sal men de
« provisores alle jaer vernijen.
« Voertmeer. Int jaer ons Heren dusent dree-
« hondert sesensestig soe hebben de broders der
« voirsz. memorie overeenghedragen, dat een je-
« welick die de broderscap beghert voersz., en-
« de de men ontfangen sal, de sal gheven enen
« olden franckrijkschen seilt (4 [4. Een oud gouden schild deed in 1357 20 grossi of grooten, in 1530 42 stuiv.]) des daghes
« wanneer hi ontfangen wort. Ende daerme-
« de heft hi sine maeltijt vrij. Tenwaer saeke
« dattet bi den ghemeinen broderen verwandelt
« worde.
« Voertmeer, soe sullen die scoelre in desser
« memorie voirsz. wesen, diewile dat sie ter
« scolen gaen, want sie die doden mit pro-
« cessien to kercken brenghen. Ende wanneer
« sie leke worden, begheren sie der broderscap
« soe sullen sie die winnen mit bede ende mit
« ghelde, als daer op gbesat is.
« Voertmeer, soe hebben sie onder hem ghe-
« wilcoert, dat in desser broderscap nijet meer
« wesen en sullen dan hondert man, ten waer

[pag. 133]

« saeke, dat de provisores ende de ghemene bro-
« deren daer meer in hebben wolden.
« Voertmeer, soe sullen alle jaer de broderen
« verghaderen in de weke voer kersdagh, als
« hem die provisores ontbieden des avonts to vi-
« gilien ende des morghens to missen bi der pe-
« nen voerz. Ende een jewelijk broder sal lesen
« als voersz. is, to hulpe ende to troeste der
« gheenre die in der voerz. broderscap sint ghe-
« bleven.
« Ende desse voersz. vorwerden sijn ghesat
« ende ghevonden bi raede der ghemeinre bro-
« deren van der memorie voerz. ende sullen du-
« ren ende vast bliven ten ewelicken daghen toe,
« hent dat sie bi raede der ghemeinre broderen
« werden vernijet ofte verandert.’’

Hierna volgen de namen der oprigters en ver­der aangekomene leden tot op het jaar 1569, en der overledene broeders tot 1576. De giften, welke ter instandhouding der memorie aan dezel­ve nu en dan geschonken werden, de jaarlijksche uitgaven voor den maaltijd, de gewone pensiën zijn mede daarbij aangeteekend. De laatstgenoem­de vindt men aldus uitgetrokken:

« Item, dit is den onraet van der memorie
« als hiernae bescreven staet.
« Item, int ierste den vicaris des altaers eene
« quarte wijns (5 [5. Eene quarte wijns werd in 1532 betaald met 3 stuiv. Holl. in 1533 met 5½ gosseler.]), voer dat hi die keerssen ende
« ander kleijnode verwaert.

[pag. 134]

« Item, den scoelmeijster ene taeke wijns. (6 [6. Eene take wijns gold in 1529 12 gosseler, in 1530 8 stuiv. Holl. in 1555 11 gosseler.[ref]Eene take wijns gold in 1529 12 gosseler, in 1530 8 stuiv. Holl. in 1555 11 gosseler.])
« Item, den vicaris ene taelse wijns vant bid-
« den en ene quarte wijns voer wijn en broet
« Item, de pipers ene taeke wijns.
« Item, de dragere een half heren p. (7 [7. Een Heeren pond deed 14 stuiv. Brab.])
« Item, den doerwachter anderhalven cromst. (8 [8. In 1545 deed een Goudgl. 36 Cromstert: een Schelling 12 Cromst of 12 grooten.])
« Item, den cappelaen, die de vigilie helpt sin-
« ghen des sonnendaghes voer kersdagh ende des
« manendaghes daernae die homisse op onsen al-
« taer singhet, een minghelen wijns. (9 [9. Eene take wijns had twee quarten, eene quarte twee minghelen.])
« Item, den vicaris enen golden Arnoldsgul-
« den, (10 [10. De bisschoppelijke guldens waren gouden munt­stukken van zeer verschillende waarde, en de Arnoldsguldens wel de geringst. In 1480 werd dezelve gere­kend op 15 cromsterten. In 1490 op 10½ stuiv. De nieuwe guldens van bisschop DAVID VAN BOURGONDIE, in dien tijd gemunt, deden 20 nieuwe stuiv. een nieuwe stuiv. 2 cromsterten of 4 oortgens.]) ene quarte wijns voer wijn en broet,
« daer hi misse mede doet.
« Item, men sent den vicaris tho hues een
« scotel ghebraden ende ene guarte wijns voer
« dat hi die statuten ter tafele leset.’’

In de jaren 1419, 1480, 1505, 1525, 1529 en 1534 zijn in deze statuten eenige veranderin­gen gemaakt en andere daarbij gevoegd, naar mate het aanzien der memorie zulks vorderde.

[pag. 135]

De memorie-broeders schijnen in de 16de eeuw tot de aanzienlijkste ingezetenen der stad behoord te hebben; want In ’t jaar 1535 werd bij sche­penen en raad beliefd en besloten, dat allen, die toen schepenen of raden waren, of in het toe­komende daartoe gekoren zouden worden, het lidmaatschap der memorie zonden moeten aanne­men en gedurende hun leven behouden. Van daar zal ook de memorie den naam van Schepens-memorie of Broederschap ontleend hebben.
De jaarlijksche bijeenkomst en maaltijd werd ook op den Schepen-huse of het raadhuis gehouden, waar het dan aan talrijke geregten van gezoden en gebraden niet ontbrak en stevige kost werd opgedischt. De schuimende rhijnsche wijn, in groote zilveren bekers toegediend, werd daarbij niet gespaard: terwijl de memorie-broeders hun­ne luide geloften van trouw en vriendschap, naar vaderlandsch gebruik, met eenen hartigen dronk bezegelden.

E. M.

____________

 

Category(s): Kampen
Tags: , , ,

Comments are closed.