VAN HET KLOOSTER BETHLEHEM TE ZWOLLE.
______
Het hier medegedeelde Necrologium van het voormalig Bethlehems klooster te Zwolle is een getrouw afschrift van het origineel op perkament, — een groot in-plano — berustend in de bibliotheek der abtdij van Tongerloo. Ongetwijfeld hing voorheen dit geschiedkundig tafereel, ter nagedachtenis der afgestorvene medebroeders, ten toon in eene der conventueele zalen van liet Zwolsch klooster. Hoe het eindelijk te Tongerloo kwam, is moeilijk met zekerheid te bepalen; doch zeer waarschijnlijk behoorde het vroeger aan het museum der Bollandisten, dat, gelijk bekend is, met al wat aan het werk der Acta Sanctorum was verbonden, in 1789 door het. Oostenrijksch bestuur werd verkocht aan de abtdij van Tongerloo, waar dan ook de uitgave der Acta Sanctorum werd voortgezet, tot dat de Fransche omwenteling het Norbertijnsch gesticht vernietigde.
In vier kolommen afgedeeld, bevat het Necrologium, na eene korte inleiding over de stichting des kloosters, de naamlijst der priores en fratres, met het jaar van hun overlijden. De eerste kolom is gewijd aan het
eerste tijdvak der geschiedenis van Bethlehem, van af de stichting in 1308 tot aan het jaar 1430. Gedurende dit tijdperk bleef het klooster, volgens de bepaling van den stichter, Bernardus van Vullenhoe of van Vullenhove, deken van Deventer, onderhoorig aan den proost van Bethlehem, bij Doetichem; maar in het laatstgemelde jaar sloot het Zwolsch Bethlehem zich aan bij die kloosters, welke, met het kapittel van Nuis aan het hoofd, zich in het kapittel van Windesheim lieten opnemen. De priores en fratres van dit tweede tijdvak zijn in de volgende kolommen aangeteekend; de vierde bevat echter slechts de weinige fratres, onder het bestuur van den laatsten prior, Joannes van Zutphen, aangenomen.
Na den historischen titel vertoont, eene waterverfschildering eenen man, naakt ter aarde uitgestrekt en op een doodshoofd leunend; achter hem zweeft een lint met een opschrift, schier ten eenenmale onleesbaar geworden. Wij onderscheiden enkel de woorden: ……INTERIT SERMO …… Beneden die kleurenplaat en onder den titel: Vita humana mortis meditatio, leest men twee koppelverzen:
Ut nudus sum natus humo, sic rursus in illam
Occultor: Vultus deperijt……
Est miserum mortale genus lachrimabile semper
Quod factum ex cinere est vertitur in cinerem.
De kunstenaar oefende nog zijn talent, door de ledige vakken tusschen de namen en de jaartallen met bloemschilderingen enz. aan te vullen.
Hoogstwaarschijnlijk dagteekent het handschrift van het midden der zestiende eeuw. Al de namen zijn blijkbaar van een en dezelfde hand geschreven; slechts eenige jaartallen, vooral die hooger klimmen dan 1559,
zijn door eene andere ingevuld. Bij sommige namen der laatste tijden is die aanvulling niet geschied en vindt men alleen het honderdtal 15 .. aangeteekend.
Dit is echter de eenige oorzaak niet der leemten, die in ons afschrift voorkomen. De tijd ook deed hier en daar de letters verdwijnen en het vuur verteerde ten deele het perkament op de plooi tusschen de tweede en de derde kolom en aan den bovenhoek dor laatste.
In weerwil dezer gapingen achten wij het stuk te belangrijk om het niet in het licht te geven. Dienstig kan het zijn tot verdere kennis van het Zwolsche klooster en van verscheidene andere conventen.
Nog eene opmerking, alvorens deze inleiding te sluiten. Diederik Schiet, doorgaans vermeld als eerste proost van Bethlehem, vinden wij op onze lijst niet aangeteekend; maar Hendrik Stochem komt hier voor onder de benaming van eersten prior. Zou die schijnbare tegenspraak niet gemakkelijk op te lossen zijn, door de veronderstelling dat Diederik bij de eerste inrichting slechts voorloopig het ambt waarnam, dat kort daarna voor goed op Hendrik overging? Voor eenige historische feiten, ter loops in het Necrologium aangehaald, als zijn het interdict van Utrecht, de vereeniging van Nuis, en dientengevolge van Zwolle’s Bethlehem bij Windesheim, en de pest van 1458, kan men het Chronicon Windesemensis, Lib. I, Cap. XXXIV en Cap. XLIV, en het Chronicon Moutis S. Agnetis, Cap. XXVII, door Heribertus Rosweijdus uitgegeven, raadplegen.
FR. WALTM. VAN SPILBEECK,
der abtdij van Tongerloo.
ISSIMI DOMINI CLEMENTIS PAPAE QUINTI
regnante imperatore Alberto duce Austriae cum consensu reverendiss. B. Guidonis de Hannonia Episcopi Trajectensis fundata est haec domus Bethlehemitica per honorabilem dominum Bernardum a Vullenhoe Decanum ecclesiae Daventriensis S. Lebuini qui tandem causa Dei renuntiavit decanatui suo & subjecit se & hanc domum incoeptam cum suis Preposito Bethlemiticae ecclesiae prope Dottichem ut preesset huic domini tam in Prepositis vel Prioribus instituendis quam in personis investiendis, id quod contigit per annos 83 usque ad tempora Joannis Wael Prioris hujus domus.
| NOMINA PRIORUM ET FRATRUM PROFESSORUM HUJUS DOMUS QUI IN DOMINO OBIERUNT. |
|
| Dominus Bernardus a Vullen hoe Decanus Daventriensis fundator in lecto investitus & professus | obijt anno 1309. |
| Henricus Stochem pbr professus. Primus prior | obijt anno 1320, |
| Lubbertus Campis presbiter professus | obijt anno 1327. |
| Gerardus Engerinck presbiter professus. Secundus prior | obijt. anno 1328. |
| Johannes de Rore presbiter professus. Tertius prior | obijt anno 1330. |
| Henricus de Arden presbiter professus. Quartus prior | obijt anno 1333. |
| Johannes Smedeken presbiter professus. Quintus prior | obijt anno 1367, |
| Bartoldus de Zalne presbiter professus | obijt anno 1370. |
| Henricus Mastebroeck presbiter professus | obijt anno 1370. |
| Hermannus Zelle presbiter professus | obijt anno 1370. |
| Henricus Kraijenschaete presbiter professus. Sextus prior | obijt anno 1370. |
| Gerardus Gruter diaconus professus | obijt anno 1370. |
| Theodoricus Wittenhorst pbr. professus. Septimus prior | obijt anno 1380. |
| Egbertus Deberge presbiter professus | obijt anno 1380. |
| Nicolaus Peren presbiter professus | obijt anno 1380. |
| Wilhelmus Twikeloe presbiter professus | obijt anno 1385. |
| Wernerus Ummen presbiter professus. Octavus prior | obijt anno 1388. |
| Lubbertus Gerwini diaconus professus | obijt anno 1391. |
| Johannes de Dordraco presbiter professus | obijt anno 1412. |
| Johannes de Beckem presbiter professus | obijt anno 1418. |
| Ulricus Tijver presbiter professus | obijt anno 1422. |
| Joannes van der Heijne pbr. professus | obijt anno 1423. |
| Joannes ten Water clericus redditus professus sepelltus in Redichem | anno 1430. |
| Everardus Ludenhorst presbiter professus | obijt anno 1432. |
| Johannes Kilverman presbiter professus | Sepultus pro- pe Nussiam. Hij obierunt foris in di- versis locis tempore ge- neralis inter- dicti hujus provinciae. |
| Hermannus ter Bach presbiter professus | |
| Joannes Brabant presbiter professus | |
| Gerardus Horstken presbiter professus | |
| Johannes Gruter presbiter professus | |
| Bertramus presbiter professus | |
| Arnoldus Hunder presbiter professus | |
| Joannes de Molendino presbiter professus | obijt anno 1434. |
| Theodoricus Keppel presbiter professus | obijt anno 1442. |
| Stephanus de Vorden presbiter professus | obijt anno 1412. |
| Theodoricus Goch presbiter professus | obijt anno 1438. |
Joannes Wael presbiter professus reformator hujus domus & plurimorum monasteriorum reformator et fundator.
Hij onmes suprascripti investiti & professi juxta fundationis normam per prepositum Bethlehemiticum.
Joannes Wael presbiter saecularis pastor ecclesiae Swollanae a Capitulo Daventriense institutus A° 1387 primum lapidem pro monasterio fundando jecit in Windesem. Affectus devotione, pastorali curae resignata profectus fuit ad monasterium Bethlehemiticum prope Dottichem A° 1390 ibique religionis sumens habitum post probationis annum ibidem professus est. Cum esset Joannes Wael vir magni ingenii, doctrinae et industriae, prudens et eloquens valde, statura procerus et in omni actione expertus Consilio igitur prepositi Bethlehemitici et conventus electus fuit et ordinatus Prior in Bethlehem Swollis A° 1391 habens in commissis ut pro virili hanc domum reformaret. Id quod factum est tam in spiritualibus quam temporalibus rebus, et invenit tantum sex fratres professos domino hujus domus. Joannes Wael prefuit Prior tam sub preposito Bethlehemitico quam sub Capitulo Windesemensi anuis 42, sc. 39 anuis sub preposito et 3 sub Capitulo.
Anno domini 1430 factum est capitulum
Windesemense et Nusiense unum capitulum.
Et haec domus Cappitulo Windesemsi unita est per Johannem Wael priorem hujus domus. Et per hunc investiti suut aute et post unionem hij sequentes fratres.
Johannes Wael primus Prior sub Capitulo Windosemensi 3° a° obijt 1433 sepultus …. hem.
Joannes Noviomagensis presbiter professus primus Prior in Aquisgrano sepultus Coloniae ad Corpus Xri in itinere. Obijt…..
Joannes Bueninck presbiter professus. Obijt in Zibbekeloe mutato habitu.
Holto de Hecke presbiter professus. Obijt in Zibbekeloe postea mutato habitu.
Hartmannus Conradi pbr. pfess. primus rector in Goch prope Nussiam sepult.
| Johannes de Puteo Venlonensis ultimus prepositus et primus Prior Nussiensis | obijt 143.. |
| Johannes Coloniae presbiter professus in Jnsula sepultus | obijt 1434. |
| Johannes Lusdorp de Colonia presbiter professus | obijt 1435. |
| Henricus Mauritij de Almeloe pbr. professus sepult. in Redichem | obijt 1436. |
| Hermannus Vrees presbiter professus | obijt 1436. |
| Marcilius Bommel presbiter professus | obijt 1448. |
| Henricus Angeren presbiter professus. Sepultus Aquisgrani | obijt 1438. |
| Daniël Danielis de Assendorp quondam Prior in Bodick | obijt 1440. |
| Johannes Danielis quondam Prior in Bodick et in hac domo | obijt 1446. |
Hi fuerunt fratres gemini, simillimi consanguinij Joannis Wael, una die nati, investiti et professi sunt, ac primitias suas una die celebraverunt.
| Theodoricus Croerloep presbiter professus | obijt 1440. |
| Gozewinus Rokkel pbr. professus, quondam Prior hujus domus in insula sep. | obijt 1444. |
| A….. Hunderen pbr. professus quondam Prior in Gaesdonck | obijt 1447. |
| Gozewinus Tricht presbiter professus | obijt 1449. |
| Henricus Vaeck Prior hujus domus et quondam Procurator et primus Rector in Aquisgrano et quondam Prior in Gaesdonck | obijt 1451. |
| Lubbertus de prope Campis pbr. professus | obijt 1453. |
| Henricus Valck presbiter professus | obijt 1455. |
| Joannes Wael Junior pbr. professus | obijt 1453. |
| Joannes Rijssen quondam Prior hujus domus | obijt 1453. |
| Joannes de Eme pbr. professus | obijt 1456. |
| Albertus Dreijer pbr. professus | obijt 1456. |
| Gerardus Monasterij pbr. professus, procurator | obijt 1457. |
| Jacobus Coloniae Swollensis quondam Prior | obijt….. |
| Henricus Holtzwilre pbr. professus procurator | obijt….. |
| Reijnerus Harderwijck pbr. Professus | obijt….. |
| Gisbertus Passert Supprior pbr. professus | obijt….. |
| Henricus Bueninck pbr. professus | obijt….. |
| Henricus Ruijsken conversus | obijt….. |
| Secundus Prior Joannes Danielis de Assendorp electus est A° 1433 obijt….. A° 1446 per huuc investitus est Gisbertus Leijdis pbr. professus Prior | obijt….. |
| Tertius Prior Gosewinus Rokel Arnhemensis. Electus est A° 1435 resignavit ob. | obijt….. |
| Per huuc investiti suut: |
| Bernardus Campis pbr. professus | obijt….. |
| Henricus Cornelij Daventriensis Obijt in | |
| Insula scpultus | ….. |
| Joannes Goch pbr. professus | obijt….. |
| Quartus Prior Henricus Vaeck Bataviensis. Electus est A° 1440 secundo A° resignavit propter imbecillitatem corporis. Fuit procurator, supprior, et prior hujus domus ….. arum plurimum utilis in spiritualibus et temporalibus simul | obijt….. |
| Quintus Prior Joannes Rijsen Daventriensis Electus est anno 1442. Impetravit absolutionem . » . | obijt….. |
| Per huuc investiti suut: | |
| Theodoricus de Busco presbiter professus | obijt 145.. |
| Lubbertus Campis presbiter professus | obijt 145.. |
| Sextus Prior Joannes Kempis Coloniensis pbr. professus, prope Nussiam Electus est A° 1452. Post annum iterum electus est Prior Nussiae & revocatus est ad propriam domum | |
| Septimus Prior Jacobus Coloniae Swollensis. Electus est A° 1453 Absolutus | obijt 14… |
| Per huuc investiti suut: | |
| Jacobus Goch quondam Prior hujus domus. Intghein | obijt 1482. |
| Matthias Henrici pbr. professus | obijt 1482. |
| Henricus ab … pbr. professus procurator | obijt 14… |
| Gerardus Westem pbr. professus | obijt 15… |
| Theodoricus Bilre.ecke subdiaconus professus | obijt 14… |
| Arnoldus Mello secularis sacerdos professus | obijt 14… |
| Lubbertus Werneri presbiter professus | obijt 14… |
| Gozewinus Daventriae pbr. professus | obijt. 14… |
| Octavus Prior Gisbertns Leijdis. Electas est 1458. Eodem anno cum omnibus ferme fratribus et …… in domino peste obijt. Nonus Prior Joannes Wilde Swollensis procurator professus in Vrens ….. Electus est A° 1458. Functus officio prioratus aunis 17 tandem resignavit factus Carthusianus apud Treverim ibique obijt. |
|
| Per huuc investiti suut: | |
| Conradus Henrici secularis sacerdus professus | obijt ….. |
| Nicolaus Stenvorde presbiter professus | obijt ….. |
| obijt ….. | |
| Arnoldus Amstel Supprior pbr. professus | obijt ….. |
| Theodoricus Ummen pbr. professus | obijt ….. |
| Gerardus Roessinck Daventriensis quondam Prior in Zilo & hujus domus | obijt ….. |
| Gerardus Goch Diaconus professus | obijt 151.. |
| Henricus Graes Daventriensis pbr. professus | obijt 1483. |
| Henricus Olijslager Rector in Diepenveen et ibi sepultus | obijt 1502. |
| Thomas de Nova ecclesia pbr. professus | obijt 1503. |
| Martinns Wesop Rector in Dronopia ibique scpultus | obijt 1512. |
| Gerardus Hijrde Prior in Stralen | obijt 1499. |
| Gerardus Brienen Rector in Bethania ibi scpultus | obijt 1504. |
| Decimus Prior Jacobus Goch. Electus est A° 1465 Absolutus foris | obijt 1482. |
| Per liuuc investitus est: | |
| Joannes ten Bussche pbr. professus | obijt 1483. |
| Undecimus Prior Theodoricus Waninck Daventrien- | |
| sis Supprior in Monte professus. Electus est A° 1473. Resignavit officium suum et factus est Rector in Diepenveen et postea Prior in Monte. |
|
| Per huuc investiti suut: | |
| Anthonius Bergis Supprior hujus domus | obijt 15… |
| Wilhelmus Beijlen pbr. professus | obijt 15.9. |
| Duodecimus Prior Gerardus Roessinck Daventriensis. Electus est 1484 prior | obijt ….. |
| Per huuc investiti suut: | |
| Joannes Coppendreijer Daventriensis pbr. professus | obijt ….. |
| Rodolphus Essen Daventriensis pbr. professus | obijt ….. |
| Gerardus ter Kulen pbr. professus | obijt ….. |
| Otto Hasselt presbiter professus | obijt ….. |
| Henricus Covordie presbiter professus | obijt ….. |
| Joannes Goch Prior in Aquisgrano | obijt ….. |
| Seijno de IJterssen quondam Prior hujus domus | obijt ….. |
| Albertus Zelle presbiter professus | obijt ….. |
| Joannes Busch Oldenzelensis quondam Prior in Zilo et hujus domus | obijt. 1539. |
| Gerardus Cockius Daventriensis pbr. professus jubilarius | obijt 155.. |
| Henricus Buren presbiter professus | obijt 1549. |
| Theodoricus Goch pbr. professus, Supprior jubilarius | obijt 1563. |
| Gerardus Demmer Buricensis pbr. professus | obijt 1552. |
| Joannes Spitlof presbiter professus jubilarius | obijt 1547. |
| Hermannus Rasoris presbiter professus | obijt. 1533. |
| Decimus tartius Prior Seijno de IJters- | |
| sen Swollensis. Electus est 1504. Resignavit officium suum | obijt 1537. |
| Per huuc investiti suut: | |
| Arnoldus Wechter diaconus professus | obijt 150.. |
| Henricus Waninck Deldensis pbr. professus | obijt 1532. |
| Otto Joannis Runensis Prior hujus domus | obijt 1554. |
| Theodoricus Wilsem pbr. professus procurator | obijt 1540. |
| …. ertus Daventriensis pbr. professus. | obijt 15… |
| …. ricus Hof Campensis pbr. professus | obijt 15… |
| …. doricus Hattem pbr. professus | obijt 1532. |
| …. erus Rutenberch pbr. professus procurator | obijt 1541. |
| Decimus quartus Prior Joannes Silvius Oldenzelensis Electus 1518 obijt. Prior 1539. | |
| Per huuc. investiti suut: | |
| …. elmi Anthonij pbr. professus | obijt 15… |
| Joannes Gorius Swollensis Prior hujus domus | obijt 1558. |
| Nicolaus Diepenbroick pbr. professus | obijt 15… |
| …. bertus Guse pbr. professus | obijt 15… |
| …. erardus Joannis pbr. professus | obijt 15… |
| …. werus Harten pbr. professus | obijt 15… |
| Decimus quintus Prior Otto Joannis Runensis. Electbs est 1539. Obijt Pripr 1554. | |
| Per huuc investiti suut: | |
| …. mannus Willibrordi pbr. professus | obijt 1587. |
| …. rbertus Gerardi presbiter professus | obijt 15… |
| …. nnes Daventriae pbr. professus | obijt 1571. |
| …. old .. Daventriae pbr. professus | obijt 15… |
| ……… Vacen presbiter professus | obijt 1580. |
| …… us Coloniae subdiaconus professus | obijt 15… |
| …. us Zutphaniae pbr. professus | obijt 1585. |
| …. us Ingen pbr. professus | obijt. 15… |
| …… intor Daventriensis pbr. professus | obijt 1667. |
| Decimus sextus Prior Joannes Gorius Swollensis. Electus est A° 1554. |
|
| Per huuc investiti suut: | |
| Gerardus Daventriensis pbr. professus. | obijt 1582. |
| Henricus Zwollensis novitius | obijt 15… |
| ……s W…..ollensis pbr. professus | obijt 15… |
| …………….. ensis pbr. professus | obijt 1581. |
| ………. ani Zwollensis pbr. professus | obijt 15… |
| ……….. ensis pbr. professus | obijt 15… |
| ……… en Zwollensis novitius | obijt 15… |
| …….. elt clericus | obijt 15… |
| Decimus septimus Prior Johannes Zutphaniae. Electus est 4 die Februarii Anno 1559. | |
| Per huuc investiti suut: | |
| Anthonius Zutphaniensis pbr. professus | obijt ….. |
| Harmannus Zutphaniensis dyaconus professus | obijt ….. |
| Johandes Campensis pbr. professus | obijt ….. |
– Spilbeeck 1, L.F. van (1885). Necrologium van het klooster Bethlehem te Zwolle. Versl. en Meded., VORG, 14, 1-14.