HET DAGBOEK VAN Dr. JOHAN DORRE,
BURGEMEESTER VAN DEVENTER.
Onder de collectanea van Dumbar Sr., die voor eenige jaren door Mr. A.J. Dijckmeester namens de familie aan het Deventersch archief zijn afgestaan, bevindt zich ook een door Dumbar zelf gesehreven copie van het dagboek van Dr. Johan Dorre. Dorre zat blijkens de regeeringslijsten, die in Dumbar’s Kerkelijk en Wereldlijk Deventer zijn uitgegeven (I, biz. 92), van 1579 af in het collegie van Schepenen en Raden, en heeft, zooals hij in zijn dagboek zelf vermeldt, deel genomen o.a. aan de vergadering der Staten-Generaal te Antwerpen in 1579, den vrede-handel te Keulen in hetzelfde jaar, de onderhandelingen over het aannemen van Anjou tusschen Gelderland, Utrecht en Overijssel in 1579 te Harderwijk gevoerd enz. Revius heeft zijne aanteekeningen gekend, en ontleent er onder meer berichten aan betreffende den mislukten aanslag van den Prins van Oranje op Deventer omstreeks Kerstmis 1570 (Dav. Illustr. p. 437). Het stuk schijnt mij belangrijk genoeg toe om hier te worden medegedeeld.
Eenige aantekeningen van Dr. Dorre, geweesen Burgemeester der stad Deventer, zoo thans in originali zijn berustende onder de heer Burgemeester Steenbergen van Campen, die mijn dezelve gecommuniceert heeft 1715.
A° 1569 den 31 Jann. toegen uijt Deventer drie vendelen Duitsche knechten van den overledenen Grave van Aren burgh, als Hopman Mulert, Focx van Hasselt ende
Hopman Splinter: encle quam Monsieur Draegoen of Mondragon daer wedder in met vijff veendelen Waelen.
A° 1570 up s. Andressdach is tho Deventer mith groethe solenniteiten bij sijner vasallen sampt Ridderschap en Stede gedeputijrdt ingefhuret Aegidius de Monte eerste Bischop van Deventer.
A° 70 en 71 in den winter isser ein seer groeten en schwaren schnee gefallen, waer deur het waeter inder Isselen umbtrent den 14 Februarij 71 seer upgeloopen is, en was einen geheelen voet hoger als fur 15 jaeren, hefft mehrendeels die dijcken an die Velouwsche sijde deur gebroken, ende het meeste deel van die Deventer brugge mith sigh hen wech genamen.
In A° 70 tho mith win ter, also sijn Excellentie van Aurangien einen anslach gemaketh hadde up Deventer deur beleijth furnemelich van einen Hendrick Wessels beijtelschipper 1), iss dieselve anschlach avermitz lichtfirdige ohnbedachticheijt van einen Grijsbert (sijn vader hadde up die Santpoerte gewoent) an den dach gekamen.
Die welke bij die Hispanier angegrepen diverse borgeren als dess anslages wetenheidt hebbende besecht heeft gehadt, onder anderen Jacob van Dijckhusen, Berent Voett, schieve Rutger, Henrick Kock, Jan Conningen, Welmer Napschaper, vernam (?) 2) Jacob, Berent, Henrick, Conningen en Rotger voersz. geapprehendijerth lange tijdt in schware gefenckenisse geholden en schandelicken mishandelt, endelick mith ordell van den Have gecondemnierth in die Pinxterhillige dage alss verraderss gerichtet, ende iss Jacob en Rotger onthalset en ter eerden bestadet deur groete furbede van die frunden; Berent Voeth en Rotger, so 3)
in die gefanckeniss doet gepijniget en nu in die vijfte weke begraven weren gewest, wedder upgegraven en hare corporen mit die voeten an die galge gehangen, Henrick eerst sijn harte nth het lijff genamen en darnah mede upgehangen woe die anderen.
Item A° 1570 up Alterhilligen iss ein schreckelijck onweder van donner, blixim en regen uth den noertwesten upgestaen, woenach het water haestelick iss upgelopen en hefft fast alle dijcken an die zeekant geschoreth, ethlicke groete schepe aver en deur dijcken int landt geworpen.
Toe selver tijde sijn van neegen Bargervaeders-schepen, die bij dess Graeffen van der Marckes krijgesfolck onder het beleijt van Bartell Entiss, Ruchauwer en anderen furhen genamen en fur 23000 gls. gerantzounierth waren, op die Wester Eemsse omme gekaemen, alsoo dat het een quaet jaer voer die Deventersche Bargervaerders geweest is.
Ende het sint in Zeelandt en elders etlicke duijsent menschen ende ontallicke voel vehes omgekamen.
A° 1578 tusschen Paesschendach ende den Maendach hebben die Gelderschen deur Wolter Hegeman van Harderwijck op den dijck tegens Deventer opgeworpen een schantse, ende in weijnich daghen volmaeckt, die int selvige jaer die brugge voor Deventer in brant gebracht hebben.
Op Deventer Karckmisse daernae is Hertoch Hans Casmijr Paltsgraef mit heerscracht voor die stadt gekomen, die selve berennet, ende is volgens die belegeringhe bij den Graeff van Rennenborch mit assistentie van de nabuer-provincien gecontinueert. Op den 4 Augusti sijn die wintmoelen meerendeels afgebrant. In die selve maent is die spits van den Noordenbarger toorne, vermits die hoechten halven aver het Rennenbergsche leger domineerde ende voel schaedens dede, afgeschaeten.
In Novembris daeran (als wij daer binnen voel moeijten, swaricheden ende elendes gehadt, ende ick sunderlinghe, als binnen die tijdt twiemael Burgemeester inder tijt geweest hebbende, eerst voor Lambert Berentssen daer nae voor mij selvest mit Henrick van Marckel, oftermaels in groot perijckel mij ns levens was geweesen van wegens het inliggende Ponlwijlersche Hoochduijtsche Regiment) is die stadt bij appoinctement (daer toe ick ende Henrningh neffens den nijtschot van den Guarnisoene twie off driemael uijt te gaen gecommitteert worden) in handen van Rennenberch opgegeven en Staets geworden.
A° 1579 bin ick neffens Eusebio Bentinck, drost van Isselmuijden, nae die vergaederinghe van die Staten-Generael tot Antwerpen gesant, alwaer onder anderen van die vredehandelinghe tho Collen gecommuniciert is in Martio.
In het selvighe jaer bin ick met heer Godert van Rede ende Johan van Steenwijck gecommitteert op den 9 Augusti nae Frieslandt te reysen, aldaer mit die committeerde van die naerder unie neffens sijn Gen. te handelen ende t’ accorderen, oeck omme remedie te soecken, daermede het landt van de ruyteren muchte ontslagen worden, daermeede het landt langen tijt seer beswaert was.
A° 1580 in Februario bin ick met Johan Ripperda ende Johan van Steenwijck op Utrecht an sijn Excell. van Aurangien afgeveerdiget d’ inleegeringe van de ruyter to verbidden.
Den 25 Martii desselvigen jaers mit Johan van Voorst nae Utrecht gesant te verbidden die groete beswaernissen des landes van der ruijter wegen, die men ons opsatelick genoechsaem was op den halsse dringende, vermits wij die naerder Unie niet ingaen wolden.
Op den 19 Septembris A° 80, als die stadt van Zwoll
bij den vijant beronnet was, binnen Jan van Voorst en ick per poste afgeverdicht nae Utrecht, Amsterdam en elders secours te sueken.
Op den 3 November int selve jaer, also men den lande wolde opdringen den Hertocb van Alençon, bin ick met Roberth van Ittersnm gesant op Harderwijck, alwaer die Gedeputierden van die landen van Gelleren ende Utrecht vergadert waren opte anneminghe van den van Alancon, mit einanderen toe spreken ende ons daertegens to verbinden, als geschiet is.
A° 1580 in Majo ende Junio successive mit Johan van Stienwijck als Gecommitteerde des Landes in die Staten- Generael tot Antwerpen geresideert, alwaer onder anderen van de pacificatie, bij des Keijsers brieven voergeslaegen, gehandelt worden, ende van erectie van den Raedt van State.
Int selve jaer in December ende daernae int folgende in Jannuario bin ick met Roberth van Ittersum gesant in die vergaderinghe van de Generale Staten tot Delft, alwaer voernementlijck van den hertoch van Alancon gehandelt worde, daertegen sich die van Geller, Utrecht ende Averijssel stedes hebben geopposeert, item van die erectie van den Raedt an dese sijde van de Schelde ende Maze.
A° 81 in Majo sijn Johan van Voorst en ick als Gedeputijrden gesant op die vergaderinghe van de Staten-Generael tot Amsterdam, te excuseren mede die anneminge onses eijgenen crijchsvolks, ende an toe hoeren het rapport van de gesanten in Franckrijck geweest hebbende, ende opt stuck van contributie to accordieren, als oock mede op die regieringhe ende authoriteit van den Landtraet, ende die resignatie bij den Ertshertoch Matthias gedaen.
Op desse vergaederinge worden onder anderen oock met gemeinen stemmen verclaert, dat den Coninck was ver-
vallen van die souverainiteit desser landen solis Transysalanis renitentibus.
A° 1581 op Allerheiligendach omtrent den middach heeft het binnen Deventer bloet geregent gelijck ’t 14 dagen te voren meede gedaen hadde. Ende hebben die goeten van de Broerenkarck, Buskes- ende Brants-Cloosteren starck geloopen, ende liepen 4) de groepen off de luiden op de rijge geslachtet hadden.
A° 1582 int voorjaer bin ik bij die Landschap gecommitteert in den Landtraedt toe sitten an desse sijde van Schelde en Maze, daerin ick bin gecontinueert tot in Septembri.
A° 1583 in Aprili mit Gerhardt van Warmelo gecommitteert toe resideren in die vergaderinge van de Staten an dese sijde binnen Utrecht, als den Hertoch van Alancon gealteriert was, opt stuck van die naerder unie principalijck te handelen, ende van contributie ende verdingen.
Item van alliantie met de Duitsche Fursten vorgeslagen, geduert tot den 3 Meij.
A° 1584 in Junio als sijn Excel, van Aurangien binnen Delft doer einen Balthazar Gierarth deurschoeten was, bin ick alleene gecommittiert in die vergaderinghe van de Staten to reisen binnen Delft, alwaer van de alliantie mit Engelandt gehandelt worden, ende van einen vasten voet van regironge; op den 15 Augusti wedder to huijs gekamen.
Int selvige jaer in Octobri einmael mit Voorst, Tengenagel en Bastert op Arnhem gereijset, omme te verbidden die resolutie so bij die Staten genaemen was aengaende die verwoestinge van die platte landen, daer dese Landtschap voele moeijten mede gehat, ende ick voele ende diverse reijsen herwaerts en derwaerts umme gedaen heb.
Als ick oock gedaen heb alleine en neffens anderen umme die Umblanders mit die van Groeningen to vergelijcken, blijkende bij mijne memorien daer van sijnde, en sal bij der steden Reijseboeken gevonden worden.
A° 1586 den 12 October praesentibus Kildegrey, Aesewijn et Leonino Daventriae Dndleio juramentum praestitum.
A° 1586 den 20 October heb ick in den Raedt to Deventer afgedanckt, also ick bij den Graven van Liecester Gouverneur-Generael, mit gevolgh van die Staten-Generael, volgens desser Landtschaps gedaene presentatie in den Raedt van State neffens hem, mit absolute macht in politischen ende krijges-saeken, genomineert ende verkoeren was neffens den Cantzeler Leoninus, den Heren van Brederode, Adolph van Meetkercken, president van Flanderen, Henrick van Kildegreij, Engelsche Ambassadeur, mr. Willem Bardesius, doctor Sebastiaen Loze, Joost van Teijlingen en mr. Jacob Valck.
Int selve jaer in Octobri, alsoo die afgetreden Churfurst van Collen Truxes mit bevel van sijn Excellentie ten overstaen van graeff Maurits en die reste van den Raet van State (mij absent zijnde) Raet en Meinte toe Deventer verkaeren hadden, is die stadt mit 1200 Irsche soldaten bij den van Lijcester nae Engeland vertreckende (alle mijne remonstrantien ter contrarien gedaen ongeagt) beset geworden, onder het commandement van eenen Willem Stanleij Engelsman.
1587 op den 30 Jannuari heft Willem Stanleij, genoegsaem meister van die stadt sijnde, door inductie van eenen Jorck dieselve stadt bij nachte gelevert in handen van Jan Baptista Taxis Spannischen aversten, die nie magistraten gestellet, ende den tijt van ombtrent vier jaeren mit sijn volck schendelicken daerin hebben huijs geholden,
en die stadt deerlicken geruineert Ab hoc anno exulavi Campis ad mortem usque.
A° 1591 op den 18 Meij, als graeff Maurits weijnich dagen to bevoren die stadt van Zutphen eravert hadde, is die selve sijne Excel, met alle gewelt voer Deventer gerucket, op den lesten Meij die stadt mit 29 dubbel cortouwen oever ’t gat van de haevene beschaeten. Der schoten bij voelen getellet geschegen op den selven dach 3695, was Assumptionis Domini van den morgen tot op den avont, doen hebben die onsen aver seeckere schipbrugge eenen anloep gedaen, sijn al op die bresse geweest, dan overmits die brugge niet toe rechte was angebracht ende dat die reste niet volgen en konde sijn sie affgeslagen, mit verlies van omtrent 100 mannen, meest Engelschen, die den voortocht hadden. Des volgenden daechs smorgens tijtlick heeft graeff Herman van den Berge, in plaetze van Taxis bij Verdugo statholder gestelt gouverneur, einen trommeslager uytgesant en begeert te parlamenteren, ende is met krijgesvolck 14 vendelen sterck wesende op den 2 Junij uijtgetagen, ende die stadt in handen van sijn voorsz. Excel, ende Staten gelevert.
A° 1592 in Junio sijn Excellence ende Staten geruckt voer Steinwijck, die selve stadt sterck beschoeten, entlick alsoe ondergraven dat men onse veendeliens tot drie toe op der stadt bolwerken heeft sien vliegen, waernae die van binnen ondert commandement van Cockell die stadt opgeven opten 24 Junij, daer worden meer dan 6000 mael mit cortouwen op geschoten, end een groot getal van den wal, doch niet sonder schaden van den onsen, ten hemele gesonden ende gesprenget geworden. Waernae sijn Excel. en Staten voor Coeverden geruckt, dieselve veste begraven ende beschaten, durende welke belegeringe sijn Excellentie
voor Ootmarsen getagen, die stadt aengeloepen en veravert, als hij daernae ook op den 2 Septembris de veste van Coverden, (spijt den viant) die sich met aller macht daeromtrent praesentierden, bij compositie ingekregen, ende Graeff Frederick van den Berghe, daerop liggende met sijn volck, mit vliegenden veendeliens (twelck sijn Excell. sachte sijnen vedderen ter eheren to doen) daer aff trecken laten.
A° 1593 op ten 14 Decembris, als het den gantschen dach heel starck uyt den suyden geweijet hadde, erhoeff sich des avonds tuschen 6 en 7 ueren eenen geweldigen storm uijt den west snijtwesten, die duijrden tot umb 8 ueren so geweldich, dat ik niet anders en wuste offte het huis solde mij bevallen hebben, gelijck der huijser meer binnen Campen doenmaels sint omme gevallen.
A° 1594 op den 22 April is sijn Excellence van Nassouw van Swolle met 82 vendelen soldaten en 21 cornet ruyteren opgetogen, en eenen dach en nacht an die Berckemer brugge stil gelegen, daerna voortgeruckt ende leger gestagen tho 0mmen, alwaer noch vijf vendelen Engelschen sint bij hem gekamen en op den 25 oock averste Vehr mit noch omtrent 500 Engelschen, omme het huijs to Coverden, twelck Verdugo Spans averste den gantschen winter aver belegert hadde, t’ ontsetten, die welcke d’ancomste des krijgsvolks vernamen hebbende op den 26 April die belegeringe verlaten.
A° 1595 des Sondaechs toe vastelavent is de Iselstroom so verbolgen geworden ende soo haest ende hoog geloopen, dat alle dijcken in groote gefaer geweest en an diversse oorden, bijsunder te Wijhe, toe Herckeloo, tegens den Elshagen, bij den slachboom in Mastebroeck, en tegens Veecaten beneden Costverloren, oeck beneden die Klinkenbargs waede twie off drier wegen, vermits die wint oock
soo starck daer toe weijden, dan uijt den suiden, dan uit den westen, dan uit den noorden, dan uit den oosten, meerendeels afgesloegen, ende mit luter gewelt geholden sint; ende hadde men niet voeler wegen nije dijcken van binnen daeran gelecht, solden sie hebben doergaen moeten gelijck die dijck an die Gellersche sijt, mit namen toe Veesen ende beneden Salck, oock boven die Coeburg doergegaen sint, ende met bestortinge van landen groten schaden gedaen. Dit water heft bijna acht dagen lanck in eener hoechten stille gestaen, daerna beginnen te vallen t’elckens mit een vingerbreet, telken 2 vinger breet, altoemet heeft het oock wedder stille gestaen, altemet wedder een halven vinger breet gewassen, en dit geduerende in alles den tijt van drie weken ende daeraver dat het weder binnen boorts is gekaemen. Het heft toe Deventer het nije bolwerck ant gat van de haven ende die bresse bij den nijen kraenen, oock een stuck van den Borggraven tegens de Brinkpoorte nedergeworpen en heft gestaen tot voor Gerrit ten Holtens huijs. To Amersfort sijn twie poorten geheel wegh gedreven, die Aver- en Neder-Betuwe geheel ingeloepen, voele volcks verdroncken; en heeft daernae mit den val des waters die wint continuelick altemet stormswijse uijt den noorden en noortwesten geweijt tot den 6 Aprilis toe. Wat dijcken beneden Wilssem staende sijn gebleeven, sint daernae mit het vallen van het water naegevallen, so datter onverwinnelicken schaeden allenthalven geschiet is. Ter cause van die voorsz. winden is het water so kleijn geworden, datter niet een sehuijte toe Campen uijt en mochte en datter opt diep niet aver een en een half voet water ten hoechsten was. Sus is die eene onnemaete gevolget op d’andere.
DE HULLU.
– Hullu, J. de (1896). Het dagboek van dr. Johan Dorre, burgemeester van Deventer. BVGO, 115, 337-346.