De oude poorten van Kampen
De plaats, waar thans Kampen ligt, hebben de eerste bewoners vermoedelijk uit veiligheidsoogpunt uitverkoren. Zij voelden zich tusschen de IJssel-armen tegen onverhoedsche aanvallen van buiten beschermd, omdat zij als het ware op een eiland woonden. De oudste huizen waren van hout opgetrokken, hadden cén verdieping en waren met riet en stroo gedekt. Zij lagen te Kampen in den beginne verspreid.
Na het ontvangen van stadsrecht, dus vóór 1230, werd het uit de kleine nederzetting gegroeide dorp met houten vesten van paalwerk en planken voorzien.
In 1313 komt in het Boek van Rechten der stad Kampen de oudste bepaling omtrent het bouwen van steenen huizen voor. Zwolle was na den overval en brand in 1324 met steenen torens en muren herbouwd; in datzelfde jaar komt in den Oudsten Foliant van Kampen een lijst van personen voor, die een geldelijke tegemoetkoming van het stadsbestuur van Kampen voor het aanschaffen van pannen, dus voor het dekken der huizen met minder brandbaar materiaal, ontvangen. Ook worden contracten met tichelaars in 1324 afgesloten en wordt de eerste stadstichelarij of steenoven verhuurd. Later komen er nog andere tichelarijen bij, o.a. naast de Korenmarkt. In 1326 werden gelden aan de stad geleend, voor het onderhouden en bewaren der stadsmuren. In 1336 en 1337 worden groote partijen steen geleverd voor het bouwen van den stadsmuur om het bovendeel der stad.
Wederom worden gelden opgenomen ter bestrijding van de kosten.
Kampen neemt in de XVe eeuw zóó in om vang toe, dat, door het steeds grootere inwonertal, neringdoenden buiten de muren waren gaan wonen. Een verbod, dat geen ambacht buiten de muren en geen nering aldaar gedreven mocht worden, maakte in 1462 uitbreiding van de stad noodzakelijk. In 1465 legt men de fundamenten voor nieuwe muren, die 8 voet dik en 27 voet hoog gemetseld zullen worden. In deze muren waren aan den IJsselkant 3 poorten en 11 waterpoorten gebouwd; aan de landzijde 5 poorten.
Als men nagaat, dat tusschen iedere poort een rondeel en een toren de eentonigheid der muren onderbraken en dat aan de rivierzijde 20 torens waren, dan begrijpt men, dat de stad in die dagen een sterken indruk maakte. In 1493 was het geheele werk voltooid. Van de poorten is zonder twijfel de witte poort de oudste.
Na afbraak van de poort over de brug, de Vischpoort, is zij de eenige aan de rivierzijde. Aan de landzijde zijn nog 2 poorten gespaard gebleven, alle andere zijn aan het toenemend verkeer ten offer gevallen.
De Korenmarktspoort.
Kampen was oudtijds verdeeld in twee hoofdwijken: de Boven- en de Buitenwijk. Hieruit groeiden later binnen de ommuring vier wijken of espels: het Boven-, het Horst-, het Broeder- en het Buitenespel genaamd.
Het Bovenespel droeg ook den naam Overespel en de oudste poort, de „Overste poorte”, reeds in 1313 vermeld, is zonder twijfel de thans witte poort, bekend als Korenmarktspoort. In de XIVe eeuw bestond zij uit een eenvoudig vierkant gebouw, hetwelk tegen het einde derzelfde eeuw aan de rivierzijde van twee ronde torens voorzien werd. Zeker was zij de voornaamste toegangsweg van de stad, zoo lang het veer aan haar voet lag. Achter de poort toch lag de Korenmarkt, waaraan zij haar naam ontleend heeft, in de XIVe en XVe eeuw de markt eener wereldberoemde koopmansstad, in de onmiddellijke nabijheid van de hoofdkerk, de St. Nicolaas- of Bovenkerk, het Oude Richthuis en het begin der hoofdstraten: Oudestraat, Nieuwstraat, Hofstraat en Waterstraat (thans Voorstraat). Van de Korenmarktspoort geldt voor alles de zegswijze: „Eenvoud is het kenmerk van het ware”, want iedere mode heeft deze poort getrotseerd en zij is en zal blijven de monumentale bezienswaardigheid van Kampen. Zij was oorspronkelijk in rood baksteen opgetrokken en het sprookje, dat haar kleur wit was, om des nachts den schepen bij slecht weder gelegenheid te bieden, veilig aan te leggen, wordt te niet gedaan door het feit, dat de stadsarchitect Nicolaas Plomp haar eerst, ter verhooging van het effect tusschen het groen der IJsselkade, omstreeks 1840 wit heeft laten maken. Het eenvoudige metselwerk wordt slechts door uittandingen onderbroken om de torens en onder den dakrand van het middengedeelte, terwijl aan de voeten der dakschilden wederom van 1 tot 7 uitspringende steenen het noodige relief aanbrengen, eer de achthoekige, met leibedekking voorziene spitse torens de cylindervormige torenvoeten afsluiten. De doorgang is vroeger veel breeder geweest. Ook van de Korenmarkt gezien, zorgt zij voor een fraaien doorkijk op de rivier. Zij is thans zeer bouwvallig, maar werd vroeger bewoond, voor gevangenis of militaire doeleinden gebruikt.
Quamen de Cellebroeders.
De Cellespoort heette vroeger de Horstpoort. Zij is aan de landzijde gelegen en ontleent haar naam aan het gelijknamige espel, waarin zij aan het einde van den Horstweg in het jaar 1465 gebouwd was.
Nadat in en na 1475 een klooster der Cellebroeders in de onmiddellijke nabijheid dezer poort aan het verrijzen was, waarin leeken, die naar den regel van St. Augustinus leefden, tot aan de Hervorming woonden, heeft de oorspronkelijke naam langzamerhand moeten wijken voor dien van Cellebroederspoort, in den volksmond verkort tot Cellespoort. Hoewel in het voormalige klooster de Weeshuizen gevestigd zijn en aldaar nog een gevelsteen getuigt: „Ao. Domini 1475 wilt doch besinnen, in September den 25 wel bedacht, Quamen de Cellebroeders te Kampen binnen. Begonnen dit klooster Ao. 81 volbracht”, bleef de tweede naam tot heden gehandhaafd, die van 1572 af voorkomt. Deze poort, tegelijk met den stadsmuur gebouwd, geraakte langzamerhand in verval.
Men besloot in 1607 de poort te vernieuwen en brak het bovendeel af, slechts een stuk muur bleef staan.
Het ontwerp voor deze nieuwe poort is van de hand van den schilder en gezworen landmeter van Overijssel Thomas Berentsz., wonende te Kampen. Hij kreeg voor zijn plannen een belooning van zestien ponden van twintig stuivers, welk bedrag niet hoog lijkt, doch in onze munt omgezet, een in die tijden belangrijke som vertegenwoordigde. Onder leiding van Mr. Berent Gerritsz. en zijn zoon Gerrit werden 57.000 oude steenen schoongemaakt en wederom gebruikt;
voorts gebruikte men nieuw baksteen en Bentheimer steen. De toren is een mooi en schilderachtig gebouw met twee massieve torens en een doorgang, die voor de verdediging aan de stadszijde breeder is dan aan de buitenzijde. In de fries vindt men den keizerlijken adelaar als herinnering, dat Kampen sedert 1495 een keizerlijke vrije stad was. Aan weerskanten prijken de schilden met het stadswapen en de Kamper kleuren, door leeuwen vastgehouden.
De gerestaureerde poort dient niet meer tot woning, doch de zes oude beelden van het Oude Raadhuis en een groot aantal gevelsteenen zijn in de tot één groote ruimte samengevoegde vertrekken opgesteld.
Poort-woning.
Het tweede sieraad, dat aan de landzijde behouden gebleven is, dankt mede zijn naam aan een klooster en wel dat der Minderbroeders. Bij verkorting spreekt men van Broederklooster, Broederweg en -poort, in het gelijknamig espel, noordelijk van de Cellebroeders-poort gelegen. Het is een mooi en schilderachtig gebouw met vier torens, door spitse dakpyramiden bekroond; in het midden een fraaie topgevel. Deze poort is na 1465 gebouwd, toen het verdere gedeelte van den nieuwen muur gemaakt werd. Haar trof eenzelfde lot als haar zusterpoort, want ook zij werd bouwvallig. In 1615 brak men haar bovengedeelte af; er werd — eveneens naar het ontwerp van Thomas Berentsz. — een nieuw bovenstuk op de fundamenten en het muurwerk geplaatst. Zij heeft steeds als woning dienst gedaan, voor stedelijke ambtenaren, van den Rector der Latijnsche School en zijn praeceptoren af tot die van lageren rang. Het is mede bekend, dat zij omstreeks 1700 dienst deed als gildekamer van het Chirurgijnsgilde, terwijl zij thans nog steeds door de gemeente Kampen verhuurd wordt.
C.J. WELKER.
– Welcker, C.J. (1940). De oude poorten van Kampen. De Kampioen, 57 (20), 306-307.