De Buiten-Veenepoort: Tot Renaissance-Poort verbouwd door Thomas Berendtsz in 1616 en afgebroken in 1844.

[afb. 1]

DE BUITEN – VEENEPOORT.

TOT RENAISSANCE-POORT VERBOUWD DOOR
THOMAS BERENDTSZ IN 1616 EN AFGEBROKEN 1844.

     De vesting Kampen was naar den Gelderschen kant, dus aan de Zuidzijde, bizonder versterkt. Want tegen het „strijdbre land van Gelder”, dat meermalen tegen den Bisschop van Utrecht den oorlog aanbond, waarbij dan Kampen, behoorende tot dit Bisdom, door de Gelderschen ook als prooi werd beschouwd, moest men voldoende veilig zijn.
Aan deze zijde had men dan ook twee vestingpoorten: de Binnen– en de Buiten – Veenepoort.

     Eerstgenoemd gebouw sloot aan de zuidzijde de Graafschap af en was in de 17e eeuw, vrij zeker ook door Th. Berendtsz, verbouwd tot Renaissance-poort met twee torens; zij werd in 1803 afgebroken en door een poort van klassieke architectuur, met pilasters, half-kolommen, architraven en één groote „schrale” boog, vermoedelijk een ontwerp van den Stads-architect Abr. Mart. Sorg, vervangen en daarna, in 1840, toen Kampen werd ontmanteld, werd ook deze klassieke poort geslecht.
     Beide poorten lagen niet in een verlengde, dus scheef tegenover elkander, want de Buiten-Veenepoort was gebouwd dwars over den IJsseldijk, bij de villa „Mary”, daar waar nu nog de kademuur van de Bovenhaven een knik laat zien.
     Deze situatie heeft men met krijgskundige bedoelingen zoo gemaakt.
     Wanneer nu de aanvaller laatstgenoemde poort mocht hebben veroverd, kon de stadsbezetting de vesting nog verdedigen door vanuit de Binnen-Veenepoort de aanvallers ter zijde onder flankvuur te nemen.
     Hieruit zien wij dus dat behalve het aesthetische- ook het militaire element werd bestudeerd. Eigenlijk moet men dan ook die oude stadspoorten beschouwen als militaire bouwwerken.
     Met meergenoemde Buiten-Veenepoort toont Th. Berendtsz zich weer een vol-bloed Renaissance-bouwmeester. Hij was dan ook in dien zin een voor zijn tijd kenmerkende persoonlijkheid.
     Het ontwerp van deze poort heeft weer het schilderachtige aan B.’s werken eigen. De geveltop, opgesloten door twee klauwstukken, overeenkomende met die der Broederpoort, bevat het Kamper wapen, waarboven een lijst; in het metselwerk zijn vier ronde, met zandsteen omlijste openingen en

verder wordt deze top met fronton en spits bekroond.
     Onder de lijst van de dakgoot zien wij een decoratief-werkend bogenfries. Ter weerszijden wordt de doorgang geflankeerd door twee leeuwen die als schildhouders het Kamper wapen en schild vasthouden.
     Onder genoemd fries was een steentje, waarop het jaar van den verbouw door Berendtsz werd vermeld: MDCXVI.
     Tot betere verdediging bouwde B. naast deze poort twee schuin-afloopende vleugelmuren, die tot in het water van de Bovenhaven en in dat der daar toenmalige Singelgracht doorliepen.
     Ons prentje laat zien de poort aan de buitenzijde. De IJsseldijk is hier, evenals dit nog het geval is aan de Bovenhaven, door een kademuur opgesloten, waartegen de Singelgracht (oude vestinggracht) aansluit.
     Voor Berendtsz’s architectuur zijn vooral kenmerkend de breede horizontale zandsteenen banden, waarop veelal paneelen, in het roode baksteenmetselwerk. Hij maakte van dit decoratieve motief, zoo wij zien, ook voor de Buiten-Veenepoort gebruik, terwijl wij die banden ook aantreffen aan de Cellebroederspoort en wat eenvoudiger aan de plantsoenzijde der Broederpoort alhier.
     Merkwaardig is, dat aan den gevel van de Hoofdwacht, aan de Markt te Zwolle, ook op zeer sprekende wijze deze zandsteenen banden te zien zijn. Dit gebouw, van 1614, wordt dan ook aan Berendtsz toegeschreven, die juist in die jaren voor Zwolle’s magistraat werkzaam was.
A.J. REIJERS.          

     Kampen, Juli 1935.
 
– Reijers, A.J. (1935). De Buiten-Veenepoort: Tot Renaissance-Poort verbouwd door Thomas Berendtsz in 1616 en afgebroken in 1844. Kamper Almanak, 1935/’36, 145-155.