|pag. 42|
Een memorandum:honderdvijftig jaar synagoge aan de Ijsselkant
Aan stromend water, op de hoek van een plein en gericht naar het Oosten – waar Jeruzalem ligt werd tegen het midden van de negentiende eeuw de te bouwen synagoge van de Nederlandsche Israëlietische Gemeente van Kampen opgetrokken.
Het gebouw werd, geheel in de stijl van het fraaie IJsselfront van toen, in wit pleisterwerk uitgevoerd. Stadsarchitect Nic. Plomp was de ontwerper van het in neo-dassicistische stijl ontworpen bedehuis; “Mijn huis zal heten een huis des gebeds voor alle volken”, luidde de hebreeuwse spreuk uit Jes. 56:7 in het fries van het voorfront.
Op 13 augustus 1847 – 1 eloel 5607 – vond de inwijding plaats. Aan deze gebeurtenis herinnert een zwarte steen, aangebracht aan de noordelijke wand in de gebedsruimte, met de namen van het kerkbestuur en van de bouwcommissie in gouden letters.
Herdenking van de inwijding
Van de opening van de nieuwe synagoge aan de IJsselkant werd uitvoerig verslag gedaan in de pers (onder meer in de Kamper Courant, die altijd met belangstelling het wel en wee van de joodse Kampenaren volgde). Bij het zeventigjarig bestaan in 1917 verscheen een Gedenkboek1, waarin de toespraken uit 1847 van Ph. Stibbe (de voorzitter van de joodse gemeente) en
I. Waterman (de secretaris, tevens de godsdienstonderwijzer) werden herdrukt. In 1922 werden er bijzondere diensten gehouden om de inwijding te herdenken.
In 1947, honderd jaar na de inwijding, moest de Nederlandse Israëlietische Gemeente van Kampen officieel opgeheven worden verklaard. Het gebouw was toen al in particuliere handen gekomen. In 1942 en 1943 waren de joodse inwoners van Kampen weggevoerd en in de Duitse concentratiekampen om het leven gebracht. Een steen – gedrukt als een stempel op het voorfront aan de IJsselkade – herinnert aan deze misdaad. Het ontzielde gebouw diende na afloop van de oorlog als pakhuis en garage. Het interieur werd daartoe gesloopt en in de zijgevel werden grote deuren aangebracht.
In 1981 werd de Stichting Synagoge Kampen opgericht – een initiatief van een groep ingezetenen uit alle gezindten – die zich ten doel stelde het gebouw, mede in het kader van stadsherstel, te doen renoveren.
Vanaf 1984 wordt de voormalige synagoge, inmiddels gerestaureerd, gebruikt als expositieruimte van de gemeente Kampen, de huidige eigenares. Leiding bij de restauratie had stadsarchitect ir. Rob G. Busser.
Bij de heropening van de voormalige synagoge werd bovengenoemde steen aangebracht, die de namen draagt van de 34 weggevoerde en niet teruggekeerde stadgenoten: “Een steen weent uit de muur” (Habakuk 2:11).2
Memorabel
Omdat het in augustus 150 jaar geleden is dat de synagoge werd ingewijd, volgt hier de aantekening over die gebeurtenis die Phinie Stibbe, de voorzitter van de Nederlandsche Israëlietische Gemeente in 1847, in zijn persoonlijk Memorandum opnam3:
Vrijdag 13 Augustus 1847 /1 Eloel 5607
“Heden werd de nieuwgebouwde Israëlitische Kerk, aan de IJsselkant plegtig ingewijd. Tot ontvangst van een talrijk auditorium, waren van weerszijden der kerk, tribunes van twee verdiepingen, smaakvol ingerigt en georneerd, aange-
|pag. 43|
Lito: Fragment IJsselfront van een kleurenlitho “Gezicht op Kampen” van G.J. Meyer (midden van de 19de eeuw); links de nieuwgebouwde synagoge aan de Ijsselkant (1847)
bragt, welke vol bezet waren, zoo door de voornaamste inwoners dezer stad als door de talrijke vreemdelingen van elders, terwijl het binnenste der Kerk door de authoriteiten en collegien en leden der Gemeente ingenomen werd.
Een orkest van 36 toonkunstenaars en 30 zangers, allen liefhebbers, de laatsten hiertoe expresselijk ingestudeerd, en uit Amsterdam door de Maatschappij der Rijn-en IJssel Stoomboot Maatschappij, gratis afgehaald en teruggebragt, werd door den verdienstelijken en beroemden heer A.P. Berlin, Ridder der Eijkenkroon enz. gedirigeerd.
De feestrede werd gehouden door den Heer I. Waterman, godsdienstonderwijzer alhier.
Als president van het Kerkbestuur en president der “Commissie tot stichting eener nieuwe Kerk’’ voor de Israëlitische Gemeente alhier, hield ik eene toespraak en deed ik verslag der werkzaamheden. Een en ander, benevens de feestgezangen en orde der inwijding, is in druk uitgegeven, ten voordeele van het kerkfonds, bij Belinfante & de Vita te Amsterdam. Dit feest is op de meest plegtige wijze en tot groot genoegen van alle aanwezigen gevierd.
Buiten mijne geldelijke toelage, werd er door mij en mijne echtgenote op dien dag eene groote fraaij bewerkte vergulde kerkkroon, aan de Kerk cadeau gemaakt.
Dit feest werd achtervolgd op Zaturdag en Zaturdagavond met een groot concert, in de stadsconcertzaal, gedirigeerd door den heer Berlin, waarbij alle authoriteiten en collegien, die den vorigen dag bij de kerkinwijding tegenwoordig waren, adsisteerden. De voorgedragene stukken waren allen expresselijk, zoo voor de kerkinwij-
|pag. 44|
Afbeelding: Programma der Kerkelijke Plechtigheid
|pag. 45|
ding als voor het concert, door den heer Berlin, daartoe gecomponeerd, werden onder ZEd. directie met de meeste juistheid uitgevoerd en oogstten de bijzondere en algemeene toejuichingen en bewondering in.
Het feest werd besloten door eene maaltijd en bal, hetwelk tot den volgenden ochtend duurde. Deze gebeurtenis zal nog lang bij de Israëlitische Gemeente en de inwoners dezer stad in aangename herinnering blijven.”
Jaap van Gelderen
_________
Gelderen, J. van (1997) Een memorandum: honderdvijftig jaar synagoge aan de IJsselkant. IJsselacademie, 20 (2), 42-45.