A
“De dito hebben Gecommitteerden des Kerkeraeds gerapporteerd:
1. Dat hun Achtb.de Verkiezing en Beroeping hadden geapprobeerd.
2. Verzocht (dewijl nooit te voren een vaste Voet van de forme der correspondentie tusschen den Kerkeraed en den Magistraet was gesteld, waer door somtijds eenige oneenigheden waren gerezen, of mogten rijzen) dat’ er bij deze occasie eene schriftelijke orde bij beide Collegien mogte worden gesteld, tot dien einde zeker Concept overleverende om aen den Kerkeraed gecommuniceerd te worden, waer over de Kerkeraed met hun Achtb. in onderhandelinge zijnde getreden, deze forme van correspondentie met contentement van beide Collegien is gesteld:
“Alzoo voor dezen somwijlen verschil is erresen tusschen den Ed. Achtb. Magistraet en E. Kerkeraed over de maniere en observantie aengaende de Beroepinge eenes Predikants; ZOO IS ‘T dat Burgemeesters, Schepenen en Raden, mitsgaders de Kerkeraed om zoodanige verschillen in het toekomende te verhoeden, eenpaerlijk op dato ondergeschreven hebben geresolveerd, dat zoo wanneer na dezen een Predikants plaetse zal komen te vaceren (’t welk God lang verhoede) de E. Kerkeraed als dan tot de Nominatie willende treden, zulks naer older gewoonte eerst aen den Magistraet te kennen zal geven, en daer over met hun Ed. Achtb. goede correspondentie houden, gelijk ook zulks zal geschieden zoo dik-en meenigmael als uit de genomineerde een minder getal eerst op acht, daer na op vier en eindelijk op twee personen zal komen en gesteld moeten worden en zullen telkens de genomineerde zoo wel van ’t minder getal als te voren bij den Kerkeraed aen den Magistraet gepresenteerd worden, omme bij hun Ed.Achtb. één of meer personen daer bij, of ook met correspondentie van den Kerkeraed of met goedvinden van beide Collegien daer af gedaen te mogen worden.
Zonder dat nogthans zoodanige bij-of afdoeninge op de laetste presentatie aengaende de twee personen zal geschieden.
Ende ten fine ’t gene voorschreven hier namaels geobserveerd moge worden, is hier van door orde en goedvinden van beide Collegien deze Acte alhier, en mede een Acte van gelijken inhoude in des Stads Memoriael geregistreerd. Actum den 31 May 1650
Was geteekend, in voorsz. Boek.
Hieronimus Alutarius, Pastor
Jan Schultink, Burgerm.
B
Extract uit het Register der Resolutien van Ridderschap en Steden, de Staten van 0verijssel, Zwolle den 10 April 1704,
“De Heeren Gecommitteerden tot het hooren van de Burgerm. van Steenwijk en die van den Kerkeraed hebben ter Vergaderinge gerapporteerd dat diezelve partijen hadden vergeleken in diervoegen; dat voor deze reize, zonder consequentie of praejudicie van iemand, de keur van de nu vacerende Predikants plaets zal worden gedaen door de Ledematen bij pluraliteit van stemmen, en zulks uit eene Nominatie van drie personen, te weten AEbinga en nog twee anderen, êêne bij de Magistraet en ééne bij den Kerkeraed te nomineren. Dat verders in het toekomende zich zullen reguleren na de Conventie van 1650, zoo nogthans dat bij het formeren van de eerste grote Nominatie eens Predikants maer zullen worden toegelaten worden om hun stemmen te geven de Kerkeraed “in tempore”: zullende ook de afgaende Leden niet geadmitteerd worden tot verminderinge van de groote Nominatie, maer alleen wanneer de electie uit de twee overblijvenden staet gedaen te worden, wanneer de laetst afgegane Leden van den Kerkeraed mede present zullen zijn”
Onderstond,
Accordeert met voorsz. Register
Was geteekend,
C.H.Lemker
|pag. 1|
C
“Gezien bij mij ondergeschreven de Requeste op den naem van den Kerkeraed van Steenwijk aen hun Ed.Mogende, Ridderschap en Steden, de Staten dezer Provintie van Overijssel, gepresenteerd den 21 Maert 1746, substantelijk houdende dat zij, in de plaetse van Dom. Petrus Hofstede, op den 24 February 1746, met pluraliteit van stemmen tot ordinaris Leeraer van de Gemeente van Steenwijk beroepen hebbende Dom. Joan Gerh. Hillers, die Beroepinge aen de Heeren van den Magistraet wel gepresenteerd, doch geweigerd zoude zijn te approberen, en verzoekende ten einde hun Ed. Mog. hen bij hun recht als van ouds wilden gelieven te mainteneren in deze tegenswoordige Beroepinge op Dom. Joan Gerh. Hillers als wettig naer het Voorschrift van het Convenant van den 31 May 1650, en hun confirmatoire Resolutie van hun Edele Mogende de Staten dezer Provintie van den 10 April 1704 uitgebragt, te approberen, of de Heeren van den Magistraet van Steenwijk te ordonneren zulks te doen, op het ordinaris Tractement van 700 honderd Guldens ’s jaers, zoo als de twéé laetste beroepen Predikanten genoten hebben, te betalen door den Rentmeester van het Kapittel of Kerkelijke Goederen, en wijders te supporteren alle de verdere onkosten, welke tot expeditie van deze Beroepinge zullen worden vereischt en reeds aengewend zijn, naer ouder gewoonte, met condemnatie ook van dezelve Heeren van den Magistraet in cas van verdere oppositie in de kosten hier over vallende. Mitsgaders het Bericht door de Heeren van den Magistraet der Stad Steenwijk, in conformité van het appointement op voorsz. Requeste verleend, daer tegens aen hun Edele Mogende ingezonden, substantelijk houdende, dat de Kerkeraed in tempore zullende treden tot het maken van eene groote Nominatie van Predikanten, ter vervullinge van een vacature, voor af volgens ouder gewoonte en gebruik altoos zich door hun Gecommitteerden aen den Magistraet zoude hebben geaddresseerd, met verzoek dat de Magistraet aen den Kerkeraed willen accorderen, om tot een Nominatie te mogen procederen, het gene ter occasie van deze Beroepinge met opzet zoude wezen verzuimd; mitsgaders op het einde een verzoek, ten einde hun Edele Mogende de Requestanten hun verzoek mogen gelieven te ontzeggen, en aen de Bericht geveren dus laten behouden die Gerechtigheden, waer van zij in deugdelijk onafgebroken en nooit wedersproken bezit zouden zijn, enz.
Beide deze handelingen met de documenten daer bij geannecteerd.
Mitsgaders, voor het derde, Extract uit het Register der Resolutien van hun Edele Mogende Ridderschap en Steden de Staten van Overijssel van den 16 April 1746, waerbij verstaen is dat voorsz. Requeste en Bericht met de annexe stukken door den Griffier gesteld zouden worden in handen van een “onpartijdig” Rechts-gepromoveerden, om Ridderschap en Steden daer omtrent te dienen van deszelfs advies, tegen aenstaenden Donderdag den 21 dezer. En dan vervolgens met een vereischte attentie gelettet hebbende waerop in dzen enigszins te letten stonde. Inzonderheit dat uit het document ten Berichte sub No. 4. geapplieerd is dat op den 1 April 1699 ter Vergaderinge van de H.H. van den Magistraet verschenen zijn Dom. Engelbertus Curtenius, Herman Kisteman en Wessel Gimsen, als Gecommitteerden van den Kerkeraed” te kennen gevende hoe dat, door het overlijden van wijlen Dom. Benthem, een Predikants plaets was komen te vaceren, en dat zulks met den eersten wel diende gesuppleerd te worden door een ander bekwaem Persoon, verzoekende van den Magistraet dat hun Ed. Achtb. aen de Kerkeraed gelieven te accorderen, van tot eene Nominatie te mogen procederen, het welke hun Ed. Achtb. hebben geaccordeerd”
Dat op den 7. Augustus 1703 als voorsz. zijn gecompareerd Dom. Henricus Bake, Jan van de Velde en Anthony van Biesen als Gecommitteerden van den Kerkeraed ” te kennen gevende hoe dat, door het overlijden van wijlen Dom. Engelbertus Curtenius, de ééne Predikants plaets waer komen te vaceren, en dat zulks met den eersten diende gesuppleerd te worden door een ander bekwaem Persoon, verzoekende van den magistraet dat hun Ed. Achtbare aen den Kerkeraed gelieven te accorderen om tot eene Nominatie te mogen procederen, het welke hun Edele Achtb. hebben geaccordeerd.”
|pag. 2|
En dat op den 11 February 1707 als voorsz. zijn gecompareerd de E. Berend Bonke en Henrikus Benthem, Med. Doctor, als Gecommitteerden uit de Kerkeraed ” te kennen gevende hoe dat, door het overlijden van den oudsten hunner Leeraren, Henrikus Bake, de eene Predikants plaets was komen te vaceren, en dat voorsz. Kerkeraed het ten hoogsten noodig en dienstig oordeelden dat deszelfs plaetse door een ander bekwaem Leeraer wederom wierde gesuppleerd, en over zulks geresolveerd waren met goedvinden van de H.H. van den Magistraet, om daer van een begin te maken en eene groote Nominatie te formeren, het welke de H.H. van den Magistraet goedgunstiglijk hebben toegestaan ”
En vervolgens uit het document ten Berichte sub No. 5 dat op den 12 Juny 1740 na bekomen audiëntie op den Raedhuize ter Vergadering verschenen zijn, de Eerwaerde Heer Johannes Sluiter Predikant, de E.E. Gerrit Woerink Ouderling, en Hendrik de Boer Diaken, Gecommitteerden uit de Kerkeraed, en hebben aen hun Ed.Achtb. ” te kennen gegeven dat, door het overlijden van den Eerwaerden Egbertus Lubeley, oudsten Leeraer in deszelfs plaetse ter behoorlijker tijd zoude moeten vervuld worden met een ander bekwaem Persoon, de Eerwaerde Kerkeraed wel genegen was begin te maken om eene grote Nominatie te formeren, verzoekende daer toe handopeninge en approbatie van den Magistraet, het welk door hun Ed.Achtb. is geapprobeerd ”
En eindelijk dat op den 10 May 1743 na verzochte en bekomene audiëntie zijn binnen gestaen de Predikant Metelerkamp, de Gerneensman Jan Kiers als Ouderling, en Dr. Tideman Diaken, Gecommitteerden uit den Kerkeraed, en “hebben voorgesteld, dat de Kerkeraed voornemens was eene groote Nominatie te maken van Predikanten tot suppletie van de plaets opengevallen door den dood van den Eerwaerden Heer Johannes Sluiter met verzoek van approbatie, consent en handopeninge, onder betuiginge dat de Leden van den Kerkeraed met alle goede correspondentie in de te doene Beroepinge zullen te werk gaen, waerop aen de verzochte approbatie, consent en handopeninge aen den Kerkeraed verleende, om ter bekwamer tijd eene groote Nominatie als voorsz. te mogen maken, en vervolgens ter nader goedkeuringe te presenteren ”
Vermits alle deze successivelijk door den Kerkeraed gemaekte commissien en gedane verzoeken, een onfeilbaer bewijs uitleveren, dat dezelve verplicht is, in cas van vacature alvorens tot het maken van eene groote Nominatie te treden, daer toe van den Magistraet permissie te moeten verzoeken, als buiten welke veronderstellingen het niet te begrijpen is, waerom het zelve tot daer aen toe op die wijze zoude zijn gepractiseerd en werkstellig gemaekt, immers deze al sederd den jare 1699 tot 1743 incluis, tot vijf onderscheiden reizen gecelebreerde handelingen verschaffen, naer bekende rechten, een recht van bezit, waer bij de Bezitter moet worden gemaintineerd.
Zoo dat wanneer op den 16 Juny 1745 Dom. Metelerkamp, de Ouderling Jan Nessink, en Diaken Gillis van Randen, gecommitteerd uit den Kerkeraed ter Vergaderinge van den Magistraet kwamen voor te dragen dat de tweede Predikant Hofstede tot Oostzaandam beroepen was, en zulks aengenomen hadde; mitsgaders op Zondag daer aen zijn afscheid zoude nemen, en daer door een vacature zoude ontstaen, de Kerkeraed dienstig had geoordeeld dat men spoedig tot een Beroepinge behoorde te treden, en ten dien einde eene groote Nominatie wilde formeren, gevende daer van kennis om dit werk met goede communicatie te verrichten. De Magistraet niet zonder groote redenen daer op tot antwoord hebben gegeven, dat van advies waren zulks nog te praematuur te zijn eensdeels, en anderdeels, dat de Leden van den Kerkeraed verplicht waren, en de voorgaande Acten medebragten, handopeninge te moeten vragen om tot het formeren van eene Nominatie te mogen treden. Wien ongeachtet de meerderheit der Leden van den Kerkeraed echter voortgevaren zijnde, zonder daer toe verkregen consent eene groote Nominatie te maken, die eerst op acht, naderhand op vier, en eindelijk op twéé te verminderen, en ver-
|pag. 3|
volgens uit dat twéétal een Predikant in de Gemeendte aldaer te verkiezen: zoo heeft men niet anders kunnen oordelen dan dat deze behandelingen aen een notoire informaliteit onderworpen, en alzoo van nul en geender waerde te erachten zijn, en dus de Magistraet van Steenwijk onverplicht de Keur te approberen, of eenige kosten door dezen wederrechtelijken handel veroorzaekt of nog te veroorzaken, te dragen.
Dit alles te meerder, om dat niet alle de Leden, welke de tegenwoordige Kerkeraed uitmaken, daer in toegestemd, maer twee daer van het zelve uitdrukkelijk tegengesproken, en op een fundament dat voor af handopeninge van den Magistraet geimpetreerd moeste zijn, daer tegen geprotesteerd hebben, als ten Berichte sub No.1 gelijk ook de Leden van den laetst afgeganen Kerkeraed, die tot vier in getale de Keur van een Predikant uit het twéétal volgens het gemaekte verdrag van den 31 May 1650 mede moesten helpen doen, op dat zelfde fundament zich daer van onthouden, en tegens dien handel als informeel geprotesteerd hebben, als ten Berichte sub No.2 zoo dat dit werk door den Predikant met zes Leden van den Kerkeraed in weerwil van zes andere daertoe mede berechtigde Leden, en tot vilipendie van den Magistraet tot zoo verre gedreven, te verwonderen is, dat dit eindelijk nog door een specieus voorgeven, als zoude dit uit hoofde van zekere Conventie van den 31 May 1650 en confirmatoire Resolutie van Ridderschap en Steden van den 10 April 1704 alles in goede ordre verricht zijn, nog onder het oog van de Ridderschap en Steden, op den name des Kerkeraeds van Steenwijk is gebragt. Deze Conventievan den 31 may 1650 en Resolutie van Ridderschap en Steden van den 10 April 1704 als de basis en het fundament van der Requestranten klachten in behoorlijke overweginge gebragt zullende moeten worden, zoo blijkt voort in het hoofd van die Conventie, dat dezelve het tegenwoordige poinct in quaestie noch koud noch warm maken kan, maer dat dezelve alleenig gemaekt en ingegae is over de maniere en observantie van de Beroepinge eens Predikants, luidende dat hoofd ” alzoo voor deze somwijlen verschil is gerezen tusschen den achtbaren magistraet en Kerkeraed alhier, over de maniere en observantie van de Beroepinge eenes Predikants, zoo is het dat Burgemeesteren, Schepenen en Raden, mitsgaders de Kerkeraed, in zoodanige verschillen in het toekomende te verhoeden, eenparig op dato ondergeschreven hebben geresolveerd enz. “Vermits nu het verzoek van de handopeninge een praeliminair poinct is, dat het maken en verminderen van eene Nominatie, mitsgaders de Beroepinge zelfs voorgaet, zoo is het evident dat over zoo een verzoek in deze niet gehandeld is, maer alleenig over de maniere van doen omtrent het maken van eene groote Nominatie, die te verminderen, daer uit een Keur te doen, en wie daer toe geroepen zoude worden, het gene dan bij vervolg, in die Acte ook successivelijk afgehandeld en beperkt word, gelijk ook bij de Resolutien van Ridderschap en Steden van den 10 April 1704, en dit is al het gene uit die beide Acten ” ad hypothesis ” eeniger mate kan getrokken worden, dus, dat niet alleenig het hoofd van die Acte, maer ook zelfs een ieder Lid van die, zoo vele bewijzen zijn dat daer bij over geen handopening gesproken, veel weiniger geconvenieerd is.
Men heeft met een bijzondere attentie hier omtrent moeten aenmerken het woord ” zullende ” het gene in die Acte voorkomt, en het welke daer niet wel anders begrepen kan worden, als ” sub intelectis verbis “, na bekomen consent, want anders kwam “zullende” dat de uitvoeringe van een bevel aenduidet daer niet te pas. Maer moest in deszelfs plaetse dan geschreven staen ” willende ”
Het welke wanneer aldaer op die wijze gevonden wierd, zoude er meer bedenkinge vallen en speculatien, of ook het tegenwoordige verschil onder bedekte termen in deze Conventie mede begrepen mogte zijn, het gene dan op de handelingen daer op gevolgd zoude moeten worden opgemaekt, doch ’t welk evenwel door de opgevolgde en hier voor ge-
|pag. 4|
passeerde handelingen, het tegendeel aenduidende, van zelfs zoude moeten verdwijnen.
Deze Conventie is wel een vrij oud instrument: maer, om dat het zelve de maniere op wat wijze de Verkiezing eens Predikants behelst, bij een ieder in verse geheugenisse. Want men heeft uit de stukken ten Requeste gevoegd, aengemerkt dat het zelve ter occasie van een te doene Beroep in de Kerkeraed opgelezen word, en, is dit nu de waerheit, zoo is het zeker abusief dat de Kerkeraed in vorige tijden ooit geoordeeld heeft dat het verleenen van handopeninge daer bij aen den Magistraet afgesneden was, trouwens de tegenswoordige en de afgegane Kerkeraed zijn daer omtrent ook niet van één gevoelen, en de Predikant Metelerkamp na alle apparentie t’sederd den 10 May 1743 dien aengaende van gedachten veranderd. Om welke en meer andere redenen de ondergeteekende Rechts-gepromoveerde, wanneer der zaken Richter was, zoude erkennen en verstaen:
Dat de Requestanten in hun verzoek ten Requeste gedaen behoorden te worden verklaerd, niet te wezen ontvangkelijk. Aldus bij ondergeschreven geadviseerd binnen Zwolle den 20 April 1746
w.g.
A. v. Muiden
|pag. 5|
D
Het verbaal betreffende het beroep van Ds. de Blanche -26 nov. 1748
“De Leden van den ouden en nieuwen Kerkeraed geconvoceerd zijnde, om een Verkiezing van een Tweeden predikant te doen, erkennen met pluraliteit van 8 Stemmen, dat de Magistraet uit hoofde van het recht van Correspondentie, bevoegd was in het onderhevig geval Dnus de Blanche eligibel te verklaren; zijn derhalven met rejectie van de daer tegen gedane Protestatien, als geheel en al buiten applicatie zijnde, overgegaen tot eene finale Verkiezing, en hebben dus, met eenparige stemmen van acht Leden, tot tweeden Predikant dezer Gemeente verkoren den Eerwaerden en Hooggeleerden Heer de Blanche, Predikant te Scherpenzeel in Vriesland, en daervan de Acte geformeerd, gezegeld en geteekend, en verders en Corps ter Approbatie aen den Ed. Achtb. Magistraet gepresenteerd ”
|pag. 6|
E
“Edele Agtbare Heeren Burgemeesteren
Schepenen en Raden, mitsgaders de Gemeensluiden der
Stad Steenwijk
De ondergeteekende Burgeren en Ingezetenen van Steenwijk met leedwezen ziende dat sedert eenige jaren herwaert eenige inconvenienten zijn ingeslopen in de bestieringe van de Stad, het Capittel, de Memorie, als andersins, waaromtrent wel redres van nooden ware; dat ook tot hun groot ongenoegen de tweede vacerende Predikants plaets al nog is onvervult gebleven, en de Kerkeraed onder diverse voorgevens tot hier toe niet in staet gesteld is, een verkiezinge van een nieuwen Predikant tot genoegen der gemeinte, in de plaets van Dnus Hofstede, die nu drie jaren is vertrokken geweest, te doen; dat ook kwade gebruiken gemaekt worden van improbatien, excusatien en diergelijke verwerpingen van nominatien ende beroepinge van Predikanten; hebben ter redresseringe van zulks goed gevonden UEDl. Agtb. door hunne Gecommitteerden te verzoeken navolgende poincten aan hun te accorderen en die, voor zoo veele dezelve betrekkelijk zijn tot het bestier der regeringe in het toekomstige, voor een altoosduurende resolutie door den vollen Raed, Meenthe en minder Meenthe te arreseteren.
1. Dat de ontheiligingen van des Heeren Allerheiligsten naam en dag kragtdadig geweerd en de schenners van die, ingevolge de geëmaneerde plakaten zonder conniventie worden gestraft.
2. Dat de Kerkeraed alhier, in haer volle vigeur zal blijven behouden dat regt, het welke haer ingevolge de Acte van Conventie van 1650, gevoegd bij de confirmatie deszelfs door Ridderschap en Steden in 1704, is competerende, en dat diezelve Acte continueren zal gelijk voorheen de forme van correspondentie tusschen den Magistraat en Kerkeraed, zonder dat de Kerkeraed zal benoodigd zijn in het doen eener beroepinge of het maken der nominatien iets boven, behalven, of ter contrarie deze Conventie te doen.
3. Dat de Magistraet in het toekomende geen Nominatie des Kerkenraeds, zij het grotere, ‘zij kleenere of ook geen wettige beroepingen van brave, geleerde en voor deze gemeente bekwame Predikanten moge excuseren, improberen, disapproberen of op eenigerhande wijze verwerpen.
4. Dat de tegenwoordige Nominatie van twee Predikanten, zijnde Dom. Busscher te Norch, Dom. Perizonius te Veendam moge worden geapprobeerd, en de oude en tegenswoordige Kerkeraed gercommandeerd om zoo haest doenlijk daer uit een verkiezinge of beroep moge worden geapprobeerd.
5. Dat het tractement voor ieder der beide Predikanten moge worden gefixeert en altoos blijven op een somme van 700 guldens, en aen hun ook het Classicale en Synodale geld worden betaeld, zonder daervan in ’t toekomende iets af te trekken, en dat behoorlijke zorg voor de betalinge daer van zal worden gedragen.
6. Dat om hetzelve zoo veel te beter te effectueren het Rentampt van ’t Capittel altijd zal worden bekleed door een bekwaem persoon uit de Burgerije, geen Gemeensman, Secretaris of Burgemeester zijnde; stellende genoegzame reële cautie voor zijn manienee van Penningen en dat dezelve, tot Gemeensman, Secretaris of Burgemeester verkoren zijnde, de facto zal vervallen zijn van zijn Rentampt.
7. Dat de tegenswoordige Rentmeester van ’t Capittel binnen den tijd van drie dagen, aen de Gecommitteerden uit de Burgerije zal ter hand stellen een staet van ’t Capittel zoo als ’t zelve zich tegenswoordig, zoo ten opzigte van deszelfs profitabelen als schadelijken staet, bevind, en een diergelijken staet zoo als hetzelve zich heeft bevonden bij het aenvaerden van zijn Rentampt; met eene specificatie der schulden, die gedurende zijne administratie zijn gecontraheerd en der Landerijen die in voorschreven tijd verkogt zijn en hoe veel dezelve hebben opgebragt.
|pag. 7|
8. Dat voorschreve Rentmeester binnen den tijd van agt dagen, aen Gecommitteerden uit de Burgerije moge ter handen stellen een specifique en complete rekeninge van zijn administratie, ontfangst en uitgave, gedurende den ganschen tijd zijner bedieninge, bekleed met de bewijzen tot verificatie strekkende.
9. Dat in ’t toekomende de rekeningen van den Rentmeester van het Capittel mogen worden afgehoord door Burgemeesteren, Gemeensluiden, de Predikanten, een’ Burger Ouderlink en Diacen, uit de Kerkenraed, zoo dat dubbelden van de vorrsz. rekeningen in handen van gemelde drie Collegien ieder afzonderlijk worden gestelt om geëxamineert te worden, en dezelve agt dagen daer na door de gezamentlijke Collegien als boven gesloten en getekent.
10. Dat de Capittel en alle andere Collegiale Landen publiquelijk bij openbare veilinge moge worden verhuurd.
11. Dat de Diakenen zelven mogen ontfangen de Armoortjes van verkoopingen en het gene aen den armen behoort.
12. Dat mede het Rentampt van de Memorie altijd zal worden bekleed door een bekwaem persoon uit de Burgerije, geen Gemeensman, Secretaris of Burgemeester zijnde, stellende genoegzame cautie voor zijne manience van penningen, en dat zoodanig een Rentmeester tot voorsz. ampten verheven zijnde, en dezelve accepterende, daer door van zijn Rentampt zal wezen vervallen.
13. Dat ook de tegenwoordige Rentmeester binnen den tijd van drie dagen aen Gecommitteerden uit de Burgerije zal overgeven aen’ staat van de Memorie goederen, opkomsten, schulden, zoo als dezelve zich bevonden heeft bij het aenvaerden van zijn Rentampt, en eenen zoo als dezelve zich tegenswoordig bevind, mitsgaders een lijste der proeven, die nu nog begeven zijn en wanneer, en welke nog vaceren.
14. Dat de gezeide Rentmeester binnen den tijd van agt dagen aen gemelde Gecommitteerden zal doen ter handen stellen rekening van zijne gansche administratie, en ontfangst en uitgave, bekleed met de bewijzen tot verificatie strekkende.
15. Dat mede de ampten van Rentmeester en Vader van het Gasthuis altijd zullen bekleed worden door bekwame personen uit de Burgerije, geen Burgemeesters, Secretaris, of geen Gemeensluiden zijnde, stellende genoegzame reële Cautie voor haar manience van penningen.
16. Dat de Rentmeester van ’t Gasthuis aen Gecommitteerden moge ter handen stellen een staat van het Gasthuis, zoo profitable als schadelijke, boek-en obligatie van schulden, en wanneer dezelve zijn gemaekt.
17. Dat alle leverantien van eetwaren en andere benodigdheden aen ’t Gasthuis publiquelijk aen de minstaennemende zullen worden besteed.
18. Dat de Stads Thesaurier aen Gecommitteerden uit de Burgerije moge overgeven een staet van de Stadsschulden, lasten, uitgaven, inkomsten, revenuen, effecten, vastigheden en generalijk van den profitabelen en schadelijken staet van de Stad, zoo als dezelve was bij de aenvaerdinge van zijn Thesauriers plaets voor de eerste mael, en zoo als dezelve tegenwoordig zich bevind.
19. Dat hij mede in handen van Gecommitteerden moge stellen rekening van zijn geheele administratie gedurende den tijd dat hij Thesaurier geweest is, bekleed met de bewijzen tot verificatie deszelfs strekkende.
|pag. 8|
20. Dat de Heeren van den Magistraat aen Gecomitteerden uit de Burgerije zullen doen Rekening, bewijs en reliqua van het Schoorsteengeld, gedurende den tijd van twintig jaren herwaert.
21. Dat de Heeren van den Magistraet in het toekomstige de manience van het Schoorsteengeld zullen aenbesteden aen de minstaennemenden, onder conditie dat bij het Comptoir zal voldoen en stellen vier sufficante borgen voor de leverantie van de penningen aen ’s lands Comptoir.
22. Dat de Heeren van de Magistraet aen Gecommitteerden uit de Burgerije mogen doen rekeninge, bewijs en reliqua van de verpondinge die de Stad in aenslag is hebbende, ten minsten sedert den tijd van twintig jaren herwaert.
23. Dat aen de Burgeren, die de Beesten verloren hebben in dezen zomer en nog verliezen mogten tot den eersten September incluis, moge worden gerestitueert ’t Opslaggeld dat daer van betaeld hebben.
24. Dat voortaen voor Opslaggelt niet meer zal gevorderd worden als voorheen gebruikelijk is geweest, te weten voor een Paert ƒ , van een Koe ƒ , van een Pinke ƒ .
25. Dat ook Burgemeesters aen Gecommitteerden uit de Burgerije mogen doen rekeninge, bewijs en reliqua van den ontfangst van de Beesten ter Meenthe opgeslagen, sedert den tijd van twintig jaren herwaert.
26. Dat voortaen alle Stads timmeragien en werken, onderhoud van dijken en vaerten, gelijk ook alle werken van ’t Capittel, Memorie en ’t Gasthuis, mitsgaders alle leverantien van Materialen aen de minstaennemenden publiquelijk zullen worden aenbesteed.
27. Dat voortaen dubbelden van de rekeningen van de Stad, het Gasthuis en de Memorie zullen worden ter hand gesteld aen Burgemeesteren, Gemeensluiden en twee Gecommitteerden uit de Burgerije, om geëxamineerd te worden en dezelve agt dagen daer na te sluiten.
28. Dat Gecommitteerden ” ad audiendas illas rationes ” voor dezen jare zullen wezen dezelven, en in hare plaetse voor den toekomende jare anderen zullen kiezen, en dezelve bij het doen van rekeninge laten aentekenen en zoo vervolgens alle jaren.
29. Dat ook Burgemeesteren aen Gecommitteerden uit de Burgerije zullen doen rekeninge, bewijs en reliqua van ’t geprovenieerde voor het behoud van de Stads Lombert, en het product daer van in het toekomstige op Stadsrekening stellen.
30. Dat de Dieptol en de Stads Accijnsen bij provisie niet zullen worden gemaend ter tijd en wijlen daer op van ’t een en ander een vaste voet met zijn Doorlugtige Hoogheit onzen Erfstadhouder zal wezen beraemt.
Het welk zijn doende de ondergeteekenden onder inwagtinge dat UEDl. Agtb. niet zullen difficulteeren hun remonstranten voorsz. verzoeken toe te staan, als wanneer remonstranten daer op mede de Agreatie van zijn Doorlugtige Hoogheit, den Heere Prince van Oranje onzen Erfstadhouder zullen tragten te erlangen, confererende bij irresolutie van UEDl. Agtb. of onverhoopten afslag deze gansche zaek aan het hoogwijs advijs en de decisie van opgemelde zijne Hoogheit den Prinse onzen Erfstadhouder, belovende Remonstranten, indien iemand moge ondernemen de Regenten ter zake van deze poincten eenige overlast te doen, als dan hun devoir te zullen aenwenden en zoo noodig de sterke hand te verleenen om opgemelde Regenten voor overlast en foeles te bevrijden.
Was geteekent enz.
|pag. 9|
F
Extract uit het Protocol van Criminele Zaken der Stad Steenwijk
Doodvonnis over Harmen Coops Fledderus
“De Hoogwelgeborene Gestrenge Heer Hendrik Baron van Ysselmuiden.
Heer tot Zwollingerkamp en het Hooge Huis, Land-Commandeur der Balie des Riddelijken Duitschen Ordens binnen Utrecht, Landdrost van Vollenhove en der Heerlijkheid Kuinre, enz., enz., enz. De Edele Achtbare Heeren Burgemeesteren, Schepenen en Raden der Stad Steenwijk gezien, gelezen en geëxamineert hebbende de Examens en Confessien van den Gevangen Harmen Coops Fledderus, mitsgaders de Stukken, Bewijzen en Informatien ter nakominge van de Resolutie van Ridderschap en Steden, de Staten van Overijssel:
Waer uit gebleken is dat Harmen Coops Fledderus, Gevangen, oud vier en derig jaren, geboortig van Fledder, bereids voor eenige jaren bij decreet van het Hof van Vriesland, na examinatie der genomene informatien gelast om wegens betigte ondernomen Vrouwenkragt op het gedemolieerde Blokhuis geïnhasteerd en gezet te worden, en daer op uit de Provintie gevlucht, in het voorleden jaer 1748 de oproerige Vergaderingen, binnen Steenwijk ten zijnen Huize gehouden heeft, en de Opstokers en Aucteur van dezelven en een van de voornaemste aenvoerders en oproerigen aldaer geweest is.
Dat de Gedetineerde in ’t bijzonder des nachts tusschen den 9 en 10 Junjj laetstleden, het volk zoo in als buiten zijn Huis op de Wal heeft beschonken, en hetzelve in zijne presentie door zijn Vrouw aengezet is, om ten zijnen Huize het eerst de Glazen in te slaen, enz., en dat dezelve aen het hoofd van dit ’t zamengebragte Complot geweest is, en andere ingezetenen met dreigementen aengezet heeft om mede te gaen.
Dat de Gedetineerde, een der voornaemste der Aucteuren en Teekenaer geweest zij van een oproerig Request, regtdraets aenloopende tegen een uitdrukkelijk Vonnis, door Ridderschap en Steden, de Staten dezer Provintie en wettige Souvereinen van dit Landschap, omtrent het Recht van Beroep en Approbatie der Magistraet van Steenwijk, over het beroepen van Predikanten uitgesproken, mitsgaders strekkende tot veranderinge van de geheele wijze van Regeringe, Bestuur en Politie binnen Steenwijk.
Dat dezelve tot het teekenen van dien, eerst ten zijnen Huize en naderhand bij Peter Wijben, Vergaderingen belegt, het Volk ontboden, en tot het teekenen aengeraden en aengezet heeft, daer toe doende voorgeven als of dat zoude wezen te toonen goed Prins te zijn, en dat hij bestierder van dit alles geweest zij, niettegenstaende het Verbod door de Heeren Gedeputeerden uitdrukkelijk gedaen.
Dat de Gedetineerde zich aen het hoofd gestelt heeft van eene zoogenaemde Compagnie binnen Steenwijk, eigener auctoriteit, buiten kennis van de Staten van Overijssel, van zijne Doorluchtigste Hoogheid, den Heere Erfstadhouder, en buiten weten en tegen dank der Magistraet van Steenwijk opgericht en daer toe een Piek ontboden heeft.
Dat hij opentlijk, op den 12 November 1748, door de Stad Steenwijk tot de werving de Trom heeft laten roeren en het Volk heeft doen verzoeken en, deze Trom op het Stadhuis gehaeld zijnde, in persoon dezelve van de Magistraet heeft komen wederom eischen; ja bij verweigeringe en verbod aldaer in de Vergaderinge gedreigt een tweede Trom aenstonds bij de Straten langs te zullen laten slaen, het welke op de uitdrukkelijke verweigeringe van den Magistraet ook in het werk heeft doen stellen, in zoo verre, dat hij met zijne zoo gedoopte Mede-Officieren daer bij met een Piek gewapend, geadsisteerd heeft, en zulks uit ordre van den Magistraet door een Stads Bode wederom verboden zijnde, echter daer mede heeft doen voortvaren.
Dat de Gedetineerde op denzelfden 12 den November, ’s avonds omtrent negen uren, bij den President Burgemeester Kroeven met eenigen zijner Mede-Complicen gegaen is en van denzelven met Dreigementen en groote Onbescheidenheid de trom, door de Magistraet opgehaeld, wederom, of acht Guldens in de plaets, geëischt heeft.
|pag. 10|
Dat dezelve, nadat hij zich met zijne verbodene Compagnie tot het houden van de Wacht alternativelijk hadde willen indringen, en door de Magistraat een behoorlijke Burgerwacht was aengesteld en gepubliceerd, dat een ieder dezelve zoude hebben te respecteren en ongemoeid te laten, op poene van als Verstoordres der gemeene ruste gestraft te worden op den 16 November 1748, ’s avonds laet, en in de nacht zich aen het hoofd van een menigte ’t zamengeraept Volk gestelt en dezelve geleid heeft, zingende: Gecommitteerden boven, de Burgemeesters onder, die het andere meent, die slaet de Donder.
Dat hij vervolgens de Schildwacht geattaqueert heeft, roepende:
Ik schijt wat in u, en in uw Kapitein, en in alle Burgemeesters, en daer na de Burgerwacht geïnjureert en aengetast, zelfs de Sabel tegen den Hopman getrokken heeft.
En dat de Gedetineerde op den 11 November 1748 geweld tegen de justitie gepleegt, Jan Stevens van Doldersum, door het Verwalter Scholten Gerechte van Steenwijk gearresteerd, uit het arrest geholpen en de Dienaers van de Justitie daer bij geweldadig aengegrepen en mishandelt heeft.
Alle het welk zijn groote en verregaende Misdaden, strekkende tot verderf van den Lande, en van de grootste en verderfelijkste gevolgen zijnde, in een Land van Justitie niet te dulden, maer anderen ten afschrik, voornamelijk in de Aucteuren en Voorgangeren, te straffen.
Welgemelde Heeren Richteren, God en de Justitie voor oogen nemende, doende Recht met ingenomen Advijs van een zeer voornaem Rechtsgeleerden dezer Provintie, condemneren den gedetineerden Harmen Coops Fledderus, om, ter gewooner plaetse van Criminele Justitie gebragt zijnde, aldaer met de Koorde gestraft te worden, dat er de Dood na volge, en dat zijn dood Ligchaem met een ketting om den hals geklonken; tot een af schrikkelijk exempel van anderen aldaer zal blijven hangen.
In Steenwijk den 24 April 1749
(Is geteekend.)
H. van Isselmuiden
J. Bernars Albertus Teltink
A. Kroeven H. Ten Broecke
(Onder staet) pro Extractu.
Borch. Ten Broecke.
|pag. 11|
G
Reglement van Prins Willem IV dd. 12 november 1749.
“Wij Willem Karel Hendrik Friso …….. salut ” Doen te weten …. enz.
” ZOO IS ‘T, dat Wij, op het gehoorde Rapport, voorts ingenomene Consideratien en Advis van voornoemde Onze Gecommitteerden, hebbende alles uitvoerig onderzogt, goedgevonden hebben, met relatie tot de voornaemste pointen van Doleantie en aengewezéne Abuisen, als anderen, welken Onze voorzieninge en redres vooreerst en meest nodig hebben, tot welwezen der gemelde Stad Steenwijk, te statueren de navolgende Artikelen, gelijk Wij die zelven statueren bij dezen, omme voortaen als een vaste politique Ordonnantie en Reglement binnen die Stad te worden geobserveerd en nageleefd.
Art.I. Dat de Plakaten en Ordonnantiën op het behoorlijk vieren en waernemen van den Zondag en andere, zoo algemeene als bijzondere Verbods-, Feest en Bededagen, gelijk niet min tegens het ligtveerdig Vloeken, Zweeren en daer door Ontheiligen van den hoogstgeduchten en ontzaggelijken Naem Gods geëmaneerd, stiptelijk zullen worden agtervolgd en nageleefd. Ten dien einde, behalven het voorsz. strafbare misbruik van ’s Heeren Allerheiligsten Naam, als nog op het strikte zal zijn en blijven verboden, op Zon- en Feestdagen, het frequenteren van Herbergen, het plegen van allen opentlijken Arbeid, Handteringe, Veilinge en Koopmanschap, op de boete daer tegens gestatueerd, welke de Magistraat van de Contraveneurs van dien, wie dezelven, tot observantie dier Plakaten des noods, wijders procederen zoo en als naer behooren; blijvende niet te min stand houden de modificatie bij ’s. Magistraets Resolutie en Publicatie van den 14 Maert 1746, omtrent het bestellen op Zondagen ’s morgens voor zeven uuren, van verderfelijke Goederen, welken met Veerschepen ’s avonds of ’s nagts te voren zijn aengebragt; en zulks dan nog niet anders, dan ter erkentenisse van Burgemeesteren in der tijd.
II. Dat omtrent Beroepingen van Predikanten zal worden geobserveerd en nageleefd de Conventie tusschen den Magistraet en Kerkeraed op den 31 May 1650 ingegaan, met de confirmatoire Resolutie van dien, bij Ridderschap en Steden den 10 April 1704 genomen, benevens de opgevolgde Decisien sub datis 21 April 1746, 12 Maert 1748, en laetstelijk 19 April 1749, deels bij Ridderschap en Steden, deels in hun Edele Mog. name bij de Heeren Gedeputeerde Staten dezer Provintie afgegeven; wordende hogtans aen den Magistraet serieuselijk gerecommandeerd en aenbevolen, om, ten aenzien van de Improbatie eenes Beroeps, bij den tijdelijken en ouden of afgeganen Kerkeraed gedaen, niet anders dan met alle Prudentie, Moderatie en Onzijdigheid te procederen, daer omtrent in allen opzichten dusdanig handelende, als in goeden Gemoede, tot welwezen van de Kerk in het Generael, en van hunne Gemeente in het bijzonder, zullen bevinden meest oirbaer te zijn.
III. Dat het Tractement der twee Predikanten, sederd eenige jaren van ƒ 837-16-0 wezende gereduceerd tot op 700 Guldens, ook deze laetsgemelde somme als nog bij tegenswoordigen oudsten Predikant wordende genoten, en de jongste nu onlangs op een minder tantum beroepen, daer mede nevens het nader toegelegde Supplement voor Huishuur te vrede zijnde, het voor het tegnswoordige wel daer bij kan worden gelaten: Edoch, dat bij een komstige Vacature en Beroep het Tractement voor een ieder van beide Predikanten zal zijn en blijven gefixeerd op 700 Guldens, zonder meer; gelijk dan ook de tegenswoordige jongste of tweede Predikant, wanneer de oudste mogt komen te worden, als dan terstond het voorsz. volle Tractement van 700 Guldens, in voegen als boven, zal genieten. En op dat zulks te beter moge geschieden, en de Tractementen precis alle jaren kunnen worden betaeld, zoo word den Magistraet hier mede aenbevolen, om zorg te dragen dat het Rentamt van het Kapittel, waer uit onder anderen der Predikanten Gages vallen, met meerdere menage en ordre, dan
|pag. 12|
tot dus verre is geschied, worde geadministreerd, op dat deszelfs staet van tijd tot tijd moge verbeteren, het inkomen accresceren en aenwinnen. Als wanneer ook aen den Magistraet word gerecommandeerd wederom een Rector, wiens plaets thans is vacerende, te beroepen.
IV. Dat het recht van begevinge van gezegde Rent-Amt van het Kapittel, als mede dat van de Memorie, wel zal blijven als van ouds aen die van den Magistraet.
Edoch, dat in het toekomende die zelfde beide Rent-Amten niet zullen mogen confereren op Leden van den Magistraet of op den Sekretaris, maer op andere ordentelijke en welbemiddelde bekwame Personen, wezende Groot-Burgers en van de ware Gereformeerde Religie; Even gelijk tot Rentmeester in het Gast-of Proveniershuis ook geen ander dan zulk een gequalificeerd Persoon zullen aenstellen, zonder daer toe te mogen een Suppoost van de Stad; zelfs zoodanig dat, wanneer iemand, een der voorschreve Rent-Amten bekleedende, tot de Magistrature of het Secretariaet gepromoveerd, tot Bede of diergelijken Suppoost van de Stad respectivelijk als boven aengesteld wierde, dezelve als dan ipso facto van des Rent-Amts bedieninge zal wezen ontzet en het zelve moeten quiteren, om terstond bij den Magistraet aen een ander bekwaem Persoon, gequalificeerd als boven, te worden begeven.
En word ter dezer Occasie in het generael vastgesteld, dat geene Stads Amten of Bedieningen zullen mogen worden geconfereerd, dan op gequalificeerde Burgeren, professie doende van de ware Gereformeerde Christelijke Religie.
V. Dat voornoemde Rentmeesters, zoo wel de tegenwoordige, als komstig aan te stellen, gelijk niet min de Stads Thesaurier, tot securiteit hunner administratie zullen moeten stellen sufficiante Cautie,
| namelijk de Thesaurier ter somme van | ƒ 3000 0 0 |
| Rentmeester van het Kapittel | 2500 0 0 |
| Die van de Memorie | 1500 0 0 |
| En van het Gasthuis of Proveniershuis | 3000 0 0 |
welken daer tegens konnen en moeten zorg dragen dat bij alle Verpagtingen en Verhuringen of diergelijks t’hunner securiteit wederom genoegzame Borgen worden gesteld; of zal, bij faute van dien, ten hunnen lasten staen het geen men bij die zelve Pagters mogte te kort komen.
VI. Dat de Thesaurier en voorschreve Rentmeesters precise jaerlijks, zonder een jaer over te slaen of het eene in het andere te laten loopen, wegens hunne administratie en bewind zullen moeten doen behoorlijke verantwoording, bewijs en reliqua;ten dien einde telkens, binnen twee maenden na expiratie van hun administratie jaer, aen den Magistraet in duplo overgevende hunne Rekeningen, om als dan ten spoedigsten te worden afgehoord.
Dat die Rekeningen zullen moeten wezen behoorlijk in het net geschreven, hebbende in het hoofd een inscriptie, continerende de benoeming van het Corpus, waer van gerekend word, en aen wie dezelve word gepresenteerd, den naem des Rendants, en het jaer over welk die Rekeninge is loopende; zijnde daer benevens gefolieerd; over alles geschikt in een goede forme, en gezuiverd van alle confusien; duidelijk volgens een daer van geformeerde of nog te formeren Ligger en en Lijste, benoemende de Gronden, Landen, Huizen en andere Percelen, waer uit de jaerlijksche Pachten, Koorn-Geld-Renten en diergelijke worden genoten; distinguerende boven dien dezelve Landerijen en Percelen met nommers, ten einde die na een vaste ordre op elkander te laten volgen;daer benevens, bij verandering van Eigenaer, des voorgaenden naem te laten blijven, en met additie van het woordje modo, of diergelijks, den naem van den tijdelijken Possesseur of Proprietaris te zetten, zoo en als een en ander voor dezen altoos gebruikelijk is geweest, doch sederd eenigen tijd veelmalen niet zonder aenleidinge tot confusie geommitteerd geworden; doende wijders de folia, waer op de vaste Percelen en de ordinaire posten van ontfang staen, ten aenzien zoo van het getal dier Posten en Percelen als anders,
|pag. 13|
t’elken jare accorderen, op dat de successieve Rekeningen, ten minsten in dat stuk mogen convenieren, en ten reguarde dier Landerijen enz. beter kunnen worden nagegaen.
Dat, omtrent de Uitgave, al mede zoo veel doenlijk, een en dezelfde ordre bij alle Rekeningen zal worden gehouden; stellende voor aen de ordinaire of vaste posten, als van Verpondingen, Grondpachten of Uitgangen, Renten, Tractementen en diergelijke, latende daer op volgen de extraordinaire Uitgaven, en laetstelijk hetgeen de Rendant komt te genieten; alles hehoorlijk bekleedende met Quitantien, ook daer zulks nodig met ’s Magistraets Ordonnantiën, die mede niet anders zullen mogen passeren als gequiteert.
VII. Zijnde wijders, op het stuk van de Ordonnantiën, onze ernstige wille dat dezelve( tot welk Rent-amt, administratie of soort van uitgave ook moge specteren) niet zullen mogen worden geslagen bij een Magistraets Persoon, noch buiten den Raed, maer in senatu, ten minsten drie of vier van de Leden daer present wezende, door welken ook de Ordonnantiën zullen moeten wezen onderteekend en door den Sekretaris gecontrasigneerd; uitgezonderd alleenlijk in geringe en ordinaire zaken, tot het departement den Bouwmeesters gehoorende, waer van het tantum of beloop niet excedeert de somme van tien Guldens, als wanneer door den Bouwmeester de Ordonnantie daer op wel provisioneel zal worden gesteld; edoch zal dezelve ter eerstvolgende Vergaderinge zulks rapporteren, om daer van de noodige aenteekeninge of registrature te worden gemaekt.
Dat ten dien einde een speciael Ordonnantie-Boek zal worden vervaardigd en op het Stadhuis gehouden, wezende gedivideerd in vier respecten, na de vier bijzondere corpora, waer in door den Sekretaris zullen moeten worden op haer tijd en plaets geregistreerd alle de geslagene Ordonnantiën, van welke nature dezelven ook mogen zijn, zonder onderscheid klein of groot, met expresse intentie door en aen wien, uit wat hoofde en tot wat somme die zijn geslagen; welk Boek bij het afhooren der Rekeningen zal moeten bij der hand en voor elk open liggen, om te kunnen worden nagezien en tegen de Ordonnantiën is het nodig geconfronteerd, zulks dat te gelijk hier mede word verboden het afgeven of slaen van Ordonnantiën in vago, zonder uitdrukkinge van den Persoon, ten wiens behoeve, de oorzaek waer uit, enz.
Dat eindelijk geene Rekeningen van Stads Bazen, Werklieden, Arbeiders, Leveranciers en diergelijke, (welke buiten dat specifiek, met uitdrukking van tijd en dag, doch niet in het gros moeten ingesteld zijn) zullen mogen worden geordonneerd, zelfs niet in senatu, veel min betaeld, dan na te voren zullen zijn geëxamineerd, en na goed bevind, eigenhandig geattesteerd bij den Rentmeester, onder wiens bewind zijn gehoorende, ook mede conjunctim bij den Bouwmeester, indien de zaak in deszelfs departement is loopende: zullende bij manquement van een als ander, waer omtrent merkelijke defecten zijn bevonden, die posten niet mogen in uitgave geleden worden.
VIII. De respective Rendanten zullen daerenboven bij de inbrenging der gedane betalinge van jaerlijksche Renten en Tractementen uit hunne Rent-Amten verschuldet (welke niet zullen mogen laten verloopen ) gelijk ook bij andere posten, daer zulks applicatie vind, moeten exprimeren den precisen met de Quitantien accorderenden Verschijndag, op dat gezien kan worden tot hoe verre zijn aenbetaeld.
Eindelijk de restanten met alle naerstigheid invorderen, en bij geen inkomen, des noods, daer van bij elke Rekeninge een aparten Staet overgeven, voorts doen blijken van behoorlijke en regtelijke devoiren bij hen tot inninge derzelven aengewend, op poene, dat dezelven, bij gebreke van dien, ten hunne laste zullen worden uitgetrokken.
IX. Dat de afhooring en sluiting van alle de voorschreve Rekeningen zal moeten geschieden in goede ordre, en zoo distinctelijk dat de Ordonnantiën en Quitantien naer behooren kunnen worden geëxamineerd en gecancelleerd, generaellijk in allen opzichte met alzulken accuratesse als daer toe word vereischt.
|pag. 14|
Dat gelijk bij die van den Thesaurier gebruikelijk, alzoo ook bij het afhooren van alle de overige Rekeningen, behalven den Magistraet, zullen present wezen de Gemeensluiden, ten minsten vier Gecommitteerden van die zelve, uit hunlieder midden jaerlijks daer toe te nomineren, aen welke, des requirerende, zoo door den Magistraet als door den Rendant, alle gedesidereerde elucidatie en opening op voorkomende posten of gemaekte bedenkinge zal worden gegeven, dewelke voorts de sloten dier Rekeningen mede zullen onderteekenen, en van derzelver staet en bevind in den hunnen rapporteren.
X. En op dat het belang der samentlijke corpora of derzelver administratien, mede in aenzien der Verpachtingen te beter moge behertigd, ook alle ongeoorloofde praktijken en collusien afgesneden worden, zullen de Bouw- en Weide- of Groenlanden, na voorgaende Publicatien, niet anders dan in het openbaer, ten overstaen van Magistraet en Gemeensluiden, voor den tijd van zes of drie jaren, na dat men, volgens gelegenheid des tijds, omtrent een of ander respectivelijk meest oirbaer zal bevinden, mogen worden verpacht of in hure uitgedaen.
Ten ware na gedane publieke ophanginge, of ook (goede en erheffelijke redenen zich daer toe voordoende) zonder die zelve, eene onderhandsche Verpagtinge van een of ander Perceel nuttiger mogte worden bevonden, als wanneer in zulken singulieren cas, en voor dat mael van het voren gestatueerde zal mogen worden gerecedeerd.
XI. Dat om de Inkomsten der Stad en Corpora (welken sedert eenigen tijd veel zijn verminderd, ook dagelijks meer en meer komen te declineren) zoo veel mogelijk te verbeteren en op den ouden voet te herstellen, bij den Magistraet daer op zal worden toegelegd, dat in het generael de menage in alles worde betragt, en wel in het bijzonder alle onbehoorlijke en onnodige Consumptien of Verteringen, ten laste van het Gemeen, het zij binnen, het zij buiten het Stadhuis worden nagelaten.
Dat ten reguarde der publieke Gebouwen, alle notabele Reparatien, veel meer nieuwe Timmeringen, niet anders zullen worden gedaen, dan na voorgaende Resolutie van den Magistraet, bij publieke aenbestedinge, op goede daer van gemaekte Bestekken, zonder daer omtrent wenige praeferentie tot illusie van dit praescript, aen de ordinaire Bazen of Werkluiden der Stad, te mogen geven.
Dat geringere Reparatien en Timmeringen, gelijk ook zoodanige anderen, schoon van eenige importantie, van welken met voegen geen regt Bestek kan worden geformeerd, dan evenwel nog niet als onder behertinge van de meeste menage, met afsnijdinge van allen onnoodigen arbeid en kosten, onder het gestadig opzicht van den Bouwmeester, zoo als ook in gevallen, alwaer dit plaets grijpt, mede van den Rent-of Kerkmeester respective, waer onder het werk behoort, zullen geschieden.
Dat, om te praevenieren alle misbruiken van Drank, op rekening van de Stad te halen of te consumeren, voortaen geen Bier of andere Drank aen de Arbeiders, zoo weinig als aen des Stads Dienaren, zal mogen worden gegeven, veel min die zelve in Herbergen of andere Plaetsen, om zulks te halen, gewezen.
Maer zal men alle de gene, welke in Stads dienst geëmploieerd worden, betalen in gelde naer mate de Daghuren, in onderscheidinge van Zomer en Winterloonen, zijn vastgesteld.
XII. Dat om specialijk de revenues van de Thesaurie, zoo veel doenlijk, te beneficeren, voortaen aen diezelve, ten behoeve van de Stad, zal worden bekeerd en ingebragt, al het geen wegens Hoorngeld en Bezaeide Landen, het Schoorsteen of Vuursteden-geld, voorts Dienstboden-, Paerden-geld en reliqua, voor een zekere somma in Redemptie zijnde, na betaling dier Redemptie-penningen; item het gene van de Verpondinge, na voldoening aen het Provintiale Comptoir van het aengeslagene tantum van dien komt over te schieten, zonder het zelve surplus van een of ander ten particulieren nutte te diverteren:
|pag. 15|
wordende niettemin aen den Magistraet gelaten, en zelfs gerecommandeerd om uit al zulken surplus of residuum, wanneer het zelve van consideratie word bevonden en des Stads Finantien zulks permitteren, eene generale geproportioneerde verligtinge, zoo in het Schoorsteengeld als Verpondinge, in specie bij den opslag ter meenthe en ook naer bevind of geschapenheid van zaken in andere middelen, aen hunne Burgeren en Ingezetenen te laten jouisseren.
XIII. Dat, om voor te komen alle confusien, welken uit de verscheidene Collecten en Collecteurs kunnen ontstaen, tot den Ontvang van voorsz. Middelen, zoo lang de Redemtie zal duren, en mede van de Verpondinge over de Stad, deszelfs Bouwkampen, item Groen-of Weide-landen, Meenthe en overige Domeinen, gelijk ook van de Landerijen van Particulieren in de vrijheid leggende, een speciale Ontvanger of Beurder tegen genot van vier per cent van het beloop zijnes ontvangs op aenstaende Petri ad Cathedram 1750, bij den Magistraet zal worden geauthoriseerd en aengesteld: verkiezende daer toe een bekwaem Persoon uit de Burgerije, Gereformeerd en Gequalificeerd als voren, mits dezelve doende stellen sufficiente cautie ter somme van ƒ 3000.
XIV. Dat dezelve de voorsz. Middelen, en in het bijzonder de Verponding over alle de Landerijen, welken daer aen subject zijn, volgens een pertinente opneming, en daer van te formeren Ligger, specialijk omtrent de Bouwkampen zal ontvangen: zonder uit gunst of bij oogluikinge iemand daer van te eximeren of vrij te laten.
Vervolgens jaerlijks in maniere, als hier voren vastgesteld, overgeven en doen behoorlijke rekening, welke gadaen en gesloten zijnde, alsdan het Slot zal worden overgebragt in de Thesaurie, ten behoeve van de Stad, te wotden verantwoord.
Als zijnde omtrent deze en vorensgemelde middelen niets billijker dan dat het gene uit Belastingen, bij het Gemeen gedragen wordende, komt over te schieten, ook wederom ten voordeele van de gemeene zaek worden aengewend.
XV. Om evenwel den Magistraet, welke voorgeven tot het profijt van de voorschreve residua beregtigd, immers sedert lange jaren daer van in possessie vel quasi te wezen, hier omtrent te gemoet te komen, vinden Wij goed, aen de eene zijde, dat van dezelve wegens de voorleden jaren en tijden geen verreekening, noch verantwoording dezen aengaende zal worden afgevorderd: en teffens aen de andere zijde dat hunlieder Gagie of Tractement, als Schepenen, zoo tot dus verre uit de Thesaurie is geweest zestien Goudguldens in het toekomende jaarlijks met en na den Keurdag, in 1750 aenvang nemende, zal worden verhoogd tot veertig Goudguldens, uit de Thesaurie bij continuatie te betalen.
XVI. Dat om van ‘ gelijken het Rent-Amt van het Kapittel, het geen bijzonder in merkelijk verval is geraakt, na mogelijkheid in een’ beteren staet te brengen, het gene Wij verhoopen dat in het vervolg bij den Magistraet met de vereischte attentie in allen opzichte en gelegenheden wijders zal worden behertigd, en dus Onze goede attentie in dezen gesecondeerd, hebben Wij dienstig gevonden:
Dat, bij provisie en tot nadere dispositie, wanneer dat Rent-Amt eenigszins zal zijn hersteld, het jaerlijksche vaste Stoel- en Bankgeld in de groote of St-Clemenskerk, bij Resolutie van Raed en Meenthe, op den 19 Julij 1711 beraemt en nader in diverse respecten, na de differentie der Zitplaetsen, gedefinieerd, edoch sederd eenige jaren exact en zonder conniventie moeten ingemaend en voortaen bij den tijdelijken Kerkmeester ontvangen worden, om te samen met het overige Stoel en Bankgeld, het gene, bij verkoop of verval door versterf van alzulke Stoelen en Banken, in gezeide Kerk provenieert, ook benevens zijnen vorderen gewoonlijken ontfang, te weten van Verkooping- en der Groeven, openen derzelver, Luiden der Klokken, en wat dies meer jaerlijks voor den Magistraet en Leden uit de Meenthe verantwoorden het slot richtig in het Rent-Amt van het Kapittel tot deszelfs subsidie ter verdere verrekeninge, en het doen der noodige uitgaven tot reparatie der Kerken, als anders overgebragt te worden.
|pag. 16|
Zullende bij den Kerkmeester voor ontvang en administratie van een en ander een jaerlijks Tractement van twintig Goudguldens worden genoten; des zal hij van het openvallen der Stoelen telkens den Magistraet moeten adverteren, op dat dezelve alsdan mogen worden begeven of verkogt, in conformité der Resolutien dien aengaende in vorige tijden genomen, met voorbehoud van het regt der Kerke; van welke begevinge dan de Magistraet wederom aen hem Kerkmeester zal doen kennisse hebben, ten einde hij de namen der nieuwe Bezitteren op zijn Register kan zetten, en die zelve aenspreken.
XVII. In reguarde van de Bank van Leeninge binnen deze stad, alzoo geoordeeld word dat dezelve vrij meerder zal renderen, wanneer neffens het Huis, waer in het zelve word geëxerceerd, publieken den meestbiedenden voor zekere jaren worde verpagt en verhuurd, waer door dan ook de revenuen van het Rent-Amt van de Memorie (ten behoeve van welke een en ander is komende en verrekend word) merkelijk zal komen te accresseren; zoo is Ons goedvinden, dat na expiratie van de loopende jaren van het Octrooi, de Verpagtinge van het houden der Bank, te gelijk met de Verhuringe van het Huis, na voorgaende tempessive Publicatien, bij Couranten als anders te doen, in het openbaer aen den meestbiedenden komen te geschieden; edoch zonder eenig beding pro introitu of van voormede, immers niet anders dan ten voordeele alleen van het voornoemde Rent-Amt: en zulks op de conditien van het Octrooi, deswegens op den 1 januarij 1703 gearresteerd, voorbehoudens nochtans alle noodige ampliatien tot verbeteringe van dien, casu quo, en naer bevind van zaken, bij den Magistraet te maken; zullende te gelijk, om den Bankhouder alleszins bij het Octrooi te maintineren, door nadrukkelijke Resolutien, Publicatien, in het bijzonder door een stricte Executie van dien, alle Bijlombaerden, of het stil beleenen van Panden, op alle wijzen hebben te weren en tegen te gaen.
XVIII. Dat, aenbelangende den Opslag ter Meenthe, om op te passen dat vreemde en onberegtigde Paerden en Runderbeesten van dezelve geweerd worden, de Gezworens in hun regt:, om dezelve te mogen schuttenen tot alle verdere opzicht over de Meenthe zullen worden gemaintineerd.
Dat ten dage van den voorschreven Opslag, waer bij de Gemeensluiden ten minsten twee à drie zullen present zijn, de namen der genen, dewelke uit hoofde van hunne beregtigheid, hun Vee willen doen opdrijven, in een speciael Boek, daer toe te houden, zullen worden aengetekend, met uittrekkinge van het tantum, bij een ieder voor Opslag-geld wordende betaeld, om in overeenkomst van dien, deszelfs montant bij den Thesaurier naer ouder gewoonte te worden ontfangen en verrekend, te weten separaet en afzonderlijk van de Verpondinge en andere Middelen, welke ieder bij zijn respect zullen verblijven, voorts gebeurd en verantwoord worden.
XIX. Concernerende het St.Catharinen Gast- of Proveniers-Huis, alzo deszelfs staet, ongeagtet van tijd tot tijd vele en merkelijke sommen van Kost- of Inkoopspenningen zijn ingekomen, echter meer en meer is verachterd, zoodanig dat voor en na van dexzelfs vaste Goederen zijn verkogt, Penningen genegotieerd, en diergelijke decrescementen veroorzaekt, waer uit endelijk des geheelen Huizes ruïne onvermijdelijk schijnt, en daerom Onze voorzieninge in het bijzonder mede komt te vereischen, te meer, alzoo ’er geen generael Reglement op het Gasthuis word gevonden, en dat het geen bij de Stadskeuren, in aenzien van het zelve Huis staet gedisponeerd, niet naer behooren word agtervolgd.
ZOO IS ‘T, dat Wij, tot alle mogelijke ordre en redres van zaken, bij provisie, en tot dat op vereisch dien aengaende nader zullen komen te disponeren, hebben goedgevonden en geordonneert, gelijk wij doen bij deze:
|pag. 17|
Dat ter betere en getrouwere behertiginge van ’s voornoemden Huizes welzijn, edoch buiten deszelfs last of kosten, de twee jongste Leden van den Magistraet zullen wezen Opperprovisoren, en daer benevens de twee oudsten uit de Gemeensluiden dagelijksche of toeziende Provisoren.
Dat die zelfde vier Provisoren ten minsten alle Maend (zonder evenwel andere tijden, wanneer zulks mogte nodig zijn, hier mede uit te sluiten) op een’ zekeren vast te bestellen dag, nevens den Rentmeester, in het Huis zullen vergaderen, alsdan alles onderzoeken en nazien, zich zoo door den Rentmeester als Binnenvader en Binnenmoeder van alles doen geven de noodige openinge; inzonderheid mede van de gevoerde menage, vereischte noodwendigheden, ingekomene Rekeningen, die zelve examineren en naer bevind ter voldoeninge ordonneren, op en over alles de noodige voorzieninge doen, en in het generael de zaken zoodanig bestieren, als tot beste van het Huis en deszelfs wederopkomst zullen vinden te behooren.
Dat de Rentmeester neerstig en getrouwelijk zal administreren alle Goederen, Huizen, Landerijen en andere ongereede als gereede Effecten, volgens een vaste Ligger, daer van ten eersten te formeren; de Pagten, Huren, Renten en andere inkomsten vlijtig inmanen, pertinent aenteekenen, en zoo van ontvang als uitgave accuraet boekhouden; zonder eenige van die revenues bij nalatigheid of anders te mogen laten verloopen, bij poene, dat wanneer niet zal kunnen aentonen, tot invorderinge van dien, prompte middelen en devoiren te hebben aengewend, de schade, daer bij geleden, ten zijnen laste zal worden gebragt.
Dat van zijn eigen Goed, Geld, Koorn en diergelijks niet zal mogen vermengen onder ’s Huizes Goederen, enz. ook aen het Huis geenerhande leverantie hebben, van wat naem of aert die moge zijn, maer alle noodigen voorraed, waer van het Huis niet mogte zijn of met meerder voordeel anders zoude kunnen worden voorzien, ten meeste menage en minsten prijze, mits goede waer zijnde, ter bekwamer tijd opdoen: edoch merkelijke behoeften, als van Slagtbeesten, Verkens, item zoodanige Provisien, welke bij de partije of in quantiteit kunnen en behooren te worden opgedaen, niet als met voorkennis van samentlijke Provisoren inkoopen, en die alsdan op derzelver Ordonnantie betalen.
Dat bij ontvang van Kost- of Inkooppenningen, afgeloste Kapitalen of andere summen van consideratie, na voorgaende immediate kennisgevinge zal vragen en afwagten het goedvinden der Provisoren of des noods van den Magistraet, omtrent het emplooi dier Penningen, ten einde die zelven niet onder hem te behouden, noch vrugteloos leggen te laten.
Dat van de exspiratie der Pagtjaren van ’s Huizen Erven, Landerijen, enz. de Provisoren tijdig vooraf zal adverteren, ten einde die bezorgen dat daer van nieuwe Verpagtinge worde gedaen, zonder dat eenige Verpagtingen van Landerijen uit der hand zullen mogen doen, ten ware (gelijk boven Art.X) om zonderlinge redenen, en dan nog niet anders dan met voorkennis en consent van Raed en Meenthe.
Dat jaerlijks, zonder meer jaren in een te trekken, van zijn bewind zal moeten doen pertinente verantwoording, rekening, bewijs en reliqua, regulerende zich daer omtrent naer het prescript van het zesde Artikel, zoo verre op des Gasthuizes Rekeninge applicatie vind.
Ordonnerende Wij voorts dat, tot meerder dagelijks opzicht, ook volgens het geen voor dezen gebruikelijk is geweest, in het Huis hun vaste woning en verblijf zullen hebben en houden een’ Binnevader en Binnemoeder; waer toe op Petri eerstkomenden door den Magistraet bij Advies der opper- en toeziende Provisoren zullen worden aengesteld twee ordentelijke en daer toe bekwame Personen uit de Burgerije, welke de menage zullen voeren en de dagelijksche directie van het Huis hebben; mits van alle aen hun voorkomende zaken, van eenig belang zijnde, aen den Rentmeester (die ook t’elkens, buiten de gezette Vergaderings-dagen, zoo dikwils het hem noodig of goeedunkt, in het Huis zal komen) kennis gevende, en met den zelven goede correspondentie houdende.
|pag. 18|
Dat daer benevens met den Kostkooperen aen eene Tafel zullen eeten, die zelven het versprokene bij de Inkoops-contracten doen hebben en erlangen, voorts alleszins tragten dien conform genoegen te geven, op dat door zulken goed bestier en tractement meerdere Menschen van elders mogen worden aengemoedigd en herwaerds genoodigd.
Die zelven niet te min houdende in goede ordre, achtervolgens de Poincten daer toe op den 1 Decmber 1733 beraemd. Eindelijk en in het generael in en over alles, ten voordeele van het Huis te doen en zich te gedragen, gelijk een goede getrouwe Binnenvader en Binnenmoeder betaemt.
XX. Dat om de Domeinen en andere ongereede Goederen, tot de Stad, de twee Geestelijke Corpora en het Gasthuis gehoorende, zoo verre nog in wezen zijn, ten behoeve derzelver te conserveren, voortaen daer van geene verdere Verkoopingen noch andere alienatien zullen mogen geschieden; immers niet, als om zeer pregnante redenen van absolute noodzakelijkheid of merkelijk nut, bij Raed, meerdere en mindere Meenthe, gezamentlijk en eenparig goedgekeurd, en dan nog niet uit der hand, (gelijk nogtans bevonden word nu en dan gedaen zijn) maer aleen in het openbaar, na voorgaande tijdige en behoorlijke Publicatien; en mits ook de daer van provenierende Penningen wederom ten voordeele van het Corpus, waer uit de alienatie geschied, worden belegd, of doch anders utiliter geëmploieerd.
XXI. De Magistraet bij hunne Resolutie van den 1 Maert 1727 hebbende goed gevonden en vastgestelt, dat de Beurs van de Aelmoesenieren des Stads Armen zoude worden geconsolideerd met de Beurs van de Diakonie Armen dezer Gemeente, onder bijgevoegde toezage, dat alsdan bij de Penningen van de gewoonlijke Omgang en Collecten, bij den Aelmoeseniers Bursarius te doen, en van al het gene voormaels ten profijte der Stads Armen pleeg te komen, als van Verpagtingen der Lands en Stads Middelen, Armen oortjes van Verkoopingen van Vaste Goederen, en het geen verder in de Armebussen op den Raedhuize of van elders, bij voorbeeld van Legaten, of van andere Giften word ingezameld.
Dat die combinatie daer op is geschied en alsnog subsisteert, maer de aenbeloofde contributie dier Armen-oortjes en andere profijten niet altoos nog behoorlijk gevolgd.
Zoo ordonneren Wij, dat wel de voorschreve vereeniginge dier Armebeurzen verder zal stand houden; edoch dat ook teffens tot die geconsolideerde Beurzen mede zullen moeten gebragt worden alle vorens geallegeerde en andere, zoo ordinaire als extraordinaire voordeelen, welke voor dezen alleen ten behoevevan de Aelmoeseniersbeurd der Stads-Armen plagten gegeven of verzameld te worden.
En wel inzonderheid de opgemelde Armen-oortjes, welke volgens Resolutie van Raed, Meenthe en Mindere Meenthe, van den laetsten Maert l654 ten behoeve en tot voorstand van den Armen, is gezet geworden op ieder Goudgulden van alle Verkoopingen en Verbuitingen van onroerende Goederen, voorts van alle Collaterale Successien, gelijk mede den duit per Goudgulden van alle Verkoopingen bij Executie; zoo als eindelijk het aendeel in de Breuken, zoo verre het zelve bij Statuit of Sententien, ten behoeve van den Armen word toegelegd en bepaeld; generalijk alleswat voor dezen aen de Aelmoeseniersbeurs of Armen pleeg te komen en gegeven te worden, buiten eenige reserve; en zonder dat ook die Breukportien, Armenoortjes en verdere hier bovengenoemde of ongenoemde provenues zullen mogen worden achtergehouden, of tot andere einden gediverteerd, veel min dat de distributie van dien door iemand anders, dan door den Bursarius van de Diakonie-Armen zal mogen geschieden; wordende ter dezer occasie den Magistraet gerecommandeerd, om tot ontlastinge van den Diakoniestaet daer op acht te geven, dat vreemde Personen van gering vermogen, zich met’er woon binnen deze Stad niet komen neder te zetten, ten zij, tot redelijk genoegen van Raed en Meenthe, Borge stellen, dat noch zij, noch hunne Kinderen tot
|pag. 19|
laste der Diakonie of Armenbeurze zullen vervallen; doende overzulks hunne Publicatie van den 15 April 1738, zoo ten reguarde van het voorschreve inkomen van Vreemdelingen, als van het agterblijven of agterhalen van Soldaten-Vrouwen en Kinderen gearresteerd, stiptelijk na derzelver inhoude executeren.
XXII. En alzoo Wij, tot Ones misnoegen worden geïnformeerd, dat niettegenstaende bij des Stads Plebisciten goede ordre beraemd en voorzieninge gedaen word omtrent verstorvene onmondige Kinderen, in aenzien zoo van het bewijs, als goede administratie van derzelver Goederen, evenwel dien aengaende grovelijk word genegligeerd, door het veeltijds nalaten van den hertrouwenden Vader of Moeder en Momboiren te constringeren tot overgifte van een’goeden en pertinenten Inventaris; door der minderjarigen Kinderen ongereede Goederen buiten regtelijke authorisatie en decreet te laten verkoopen, de Kooppenningen van dien niet behoorlijk te doen inmanen, in der overledene Momboiren plaets geen anderen te stellen, de Momboiren niet te houden tot jaerlijksche Rekening of verantwoording, en wat zulke misbruiken en overtredingen van Stads-Keuren en andere Rechten, ten behoeve van Pupillen en Minderjarigen geïntroduceerd, meer gevonden worden.
Zoo ordonneren en bevelen Wij mits dezen, dat die van den Magistraet, als Over-Momboiren, daer op exact zullen hebben te letten; dat der verstorvene Onmondigen Zaken en Goederen naer behooren worden behertigd, geadministreerd en geconserveerd; verordenende ten dien einde getrouwe en welbemiddelde Momboiren; doende die zelven voor hunne administratie genoegzame Borge stellen, ook jaerlijks rekenen en verantwoorden; boven al niet toelatende het Verkoopen van vaste en ongereede Goederen, anders dan om genoegzame redenen, bij speciale authorisatie en Decreet, na voorgaende cognitie van zaken, en na alvorens de consideratien van der Pupillen naeste Verwanten van de Verstorvene zijde te hebben gehoord, behoorlijk te verleenen en af te geven, en wat dies meer; zullende de Magistraet, in het een of ander nalatig bevonden wordende, zoo wel als de Momboiren, daer voor in hunne Personen en Goederen, als particulieren, wezen convenibel en aensprekelijk.
Gelijk dan al wijders den Magistraet word gelast, omtrent desolate Boedels, gelijk ook vervallene Erffenissen van de zulken, welke geene bekende Erfgenamen hebben nagelaten, te handelen, zoo en als tot behoorlijke bekendmakingen bij Publicatien in Couranten, enz. wegens al zulke jacerende herediteiten, voorts reddinge of vereffeninge dier Boedels, en voldoeninge der Crediteuren, als anders, naer rechte te doen, verpligt zijn.
XXIII. Concernerende laetstelijk het zoogenaemde Diep of de Grift, omtrent het jaer 1627 en zoo vervolgens, gegraven, aengezien niet alleen bij den aanleg is geoordeeld, maer ook in het vervolg met’er daed bevonden, tot merkelijken dienst der Stad, gerijf van Burgeren, Kooplieden en Schippers te verstrekken; komende boven dien den Tol bij Verpagtingen jaerlijks een merkelijke somma te renderen, het welke bij goede directie en onderhoud dier Vaert apparent is, dat van tijd tot tijd zal monteren, zelfs schoon al, naer de gedachten van zich des verstaende, de Tollijste in eenigen opzigte wierde gemodereerd.
Dewijl daer omtrent mede gefundeerde klagten aen Ons zijn voortgebragt, dat namelijk die Grift sederd eenige jaren herwaerds, en al nog bij continuatie zeer wierde genegligeerd, en daer door op vele plaetsen geheel ondiep is geworden, tot groote ondienst en schade van die gene, welke, dezelve moeten gebruiken, doch met hun geladene Schepen niet konnende tot aen de Stad komen, genoodzaekt zijn, tot zware kosten van Dagloonen als anders, vele van hunne Goederen te moeten ontschepen om met Pramen achter na te voeren, en evenwel verpligt den Tol te betalen.
|pag. 20|
Niet tegenstaende door aenwending van een gering gedeeltelijk der Tolpagt, wanneer slechts jaerlijksch de hand daer aen word geslagen, gemakkelijk in goeden vaarbaren staet zou kunnen worden onderhouden.
Zoo verstaen Wij, dat de Regenten der Stad Steenwijk, niet alleen bij de eerste bekwame tijd de voornaemste ondiepten, en daer het verder meest vereischt word, zullen laten uitgraven of uitbaggeren, ook bij de afgetredene Wallen en andere noodige plaetsen, behoorlijk verbreeden, ten einde de Schepen elkanderen kunnen wijken; doende zulks in het geheel of bij vakken, tot een zekere bepaelde diepte en breedte publiek aenbesteden, op conditiën, dat de Aennemers daer aen niet voldoende, het werk ten hunnen laste op den weerpenning met kortinge aen hun bedongen Loon, zal worden verbeterd.
Maer ook, dat daer inne jaerlijks met den zelfden iever worde voortgevaren, tot dat in goeden staet zij gebragt, zoo als het voor de Schepen, thans daer op varende; behoort, en daer in dan vorders altoos geconserveerd.
En op dat het gunt voorschreve te rechte worde agtervolgd, zullen twee Leden uit den Magistraet en twee uit de Gemeensluiden, specialijk en nominatim worden aengesteld en gecommitteerd, ook bij versterf of ander defect, t’eikens een ander in des overledenen of deficierenden plaets gesurrogeerd, ten einde om te hebben het departement van het generale opzigt en directie over deze Vaert, en daer bij specialijk te letten en toe te zien, dat de voorschreve uitgraving of uitbaggering behoorlijk, en zoo dikwijls noodig, kome te geschieden; voorts deze aengaende alles te bezorgen, het geen tot standhoudinge dezer Grift in een goeden, ordentelijken en navigablen staet, ten meesten dienste voor het Gemeen, zullen bevinden te behooren.
En dewijl ter goedmakinge der voorschreve kosten, zoo als niet min tot alle mogelijke herstel der vervallene Stads Finantien, met het heffen van dien Tol voor als nog niet mag worden gediscontinueerd, zoo zal dezelve na expiratie van de loopende Pagttijd, al wijders naer gewoonte in het openbaer aen de meestbiedende voor twee à drie jaren, of zoo veel korter of langer, als zal worden geoordeeld meest voordeelig te zijn, tegens prestatie van genoegzame cautie, worden verpagt.
En aengezien het daer voor word gehouden, dat, ongeagtet eenige verminderinge van den Tol, de Tolpagt even wel door apparente meerdere frequentie van Vaert, na gedane meliorisatie door verdiepinge en verbreedinge der Grift, met’er tijd meer toe dan afnemen zal, zoo word mits dezen aen den Magistraet gerecommandeerd, en aen derzelver prudentie overgelaten, om met advis en concurrentie der Gemeensluiden, ook na verhoor van Schippers en Kooplieden, tijdig voor de eerstkomende Verpagtinge, de Tollijst hier en daer, zoo veel mogelijk en dienstig geordeeld word, te modereren.
Eindelijk reserveren Wij aen Ons de ampliatie en interpretatie dezer Politique Ordonnantie en Reglement, zoo en als Wij zulks naer gelegenheid van tijd en zaken zullen vermeenen te behooren; Lastende elk en een’ieder, dien zulks aengaet, om zich naer den inhoude, van dien te reguleren.
En op dat niemand hier van eenige ignorantie zoude pretenderen, zal deze worden gepubliceerd en geaffigeerd, ter plaetzen waer men gewoon is zoodanige Publicatie en Affixie te doen.
aldus gearresteerd in ’s-Gravenhage den 12 November 1749.
( Was geteekend )
PRINCE d’ORANGE en NASSAU.
( Onder stond )
(L.S.) Ter Ordonnantie van zijn Hoogheid
En gecontrasigneerd
J. de Back.
|pag. 21|
H
Wij Willem Karel Hendrik Friso, bij der gratie Gods, Prins van Oranje en Nassau enz. enz, enz. Allen den genen, die dezen zullen zien of hooren lezen, Salut: Doen te weten: Dat, Wij in ervaringe gekomen zijnde, dat binnen de Stad Steenwijk tegen vele luiden Criminele Procedures waren geëntameerd, en daer over binnen die Stad groote commotien ontstaen, Wij daerom genoodzaekt zijn geworden, in het gepasseerde jaer 1749, Heeren Commissarissen derwaerts te zenden, omme alles naeuwkeurig te examineren, en daer van aen Ons het vereischte raport te doen.
Dat ons uit het raport ten klaersten is gebleken, dat, door de voorschreve Luiden bevorens geklaegt zijnde over vele Misbruiken en Abuizen, welke van tijd tot tijd, zoo in het Politique als Finatiele Huishouden, waren ingeslopen, de Magistraet der voornoemde Stad door die klachten zoo gevoelig is geraekt geweest, dat de voorschreve Luiden op een verregaende wijze, door allerlei accusatien en imputatien zijn gepersecuteerd, zommigen van hen in Gevangenissen geworpen, en tot zware straffen gecondemneerd, waer van’er ook eenigen zijn geëxecuteerd geworden; niettegenstaende de voorschreve Klachten naderhand bij onderzoek van zaken, zoo rechtmatig zijn bevonden, dat Wij ook die Abuizen, bij Ons Reglement van den 12 November 1749 hebben geredresseert, en zonder dat door de voorschreve Luiden bij het doen van hunne klachten eenige excessen zijn begaen, waer door zij de voorschreve. Persecutien, Gevangenissen en Straffen zouden hebben gemeriteert.
Dat onder de vorens gementioneerde Personen zich bevinden Harmen Coops Fledderus, dewelke bij Vonnisse van den 24 April 1749 is gecondemneerd, om, ter gewoner plaetse van Criminele Justitie gebragt zijnde, aldaer met de Koorde gestraft te worden dat ’er de Dood na volgt, en dat zijn doode Lichaem met een Ketting om den Hals geklonken, tot een afschrikkelijk exempel van anderen aldaer zou blijven hangen; en welk vonnis tot zoo verre is geëxecuteerd, dat dezelve is opgehangen; edoch dat bij wege van gratie deszelfs doode Lichaem bij de Galg is begraven geworden.
Cornelis Groen, die, bij Vonnisse van den 17 February des zelfden jaers, voor den tijd van drie jaren is geconfineerd in het Provintiale Tugthuis; welke zaek met die praecipitantie is behandeld, dat, niet tegenstaende vele Burgeren zich aen Ons, bij Requeste, onder anderen mede voor den zelfden Cornelis Groen, hadden geadresseert, en dat Request, ingevolge Ons Appointement van den 28 January daer bevorens, reeds op den eersten February was gekomen in handen van den Magistraet, om Ons daer op te dienen van Bericht, echter buiten Onze kennis met de voornoemde condemnatie en executie van dien is voortgevaren.
Mr. Hillebrand Tuttel, Gerbrand Vogelzang en Jan Thomasz, die gedurende den tijd van zeventien weken in een stricte en harde Gevangenisse binnen Steenwijk en te Vollenhove zijn opgesloten geweest, doch dewelken door de voorschreve Heeren Commissarissen ” sub Cautione de sistendo ” zijn gerelaxeerd en ontslagen geworden.
En eindelijk Alexander Pieterson, Hendrik de Boer, Pieter van der Licht, Arent en Andries van Lubek, welken zich uit de voorschreve Stad Steenwijk hebben moeten absenteeren, en daer door voorkomen de gevreesde incarceratie, die dezelven, zoo niet allen, immers de meesten van hun, ongetwijfeld zouden hebben moeten ondergaen.
En dewijl de Justitie en billijkheid vereischt, dat alle de voornoemde Luiden worden gesubleveerd van de voorschreve Condemnatien, Cautien “de sistendo”, en van alle het gene daer toe eenige relatie heeft, en vervolgens derzelver Memorie en Personen in hunnen goeden naem en faem hersteld.
ZOO IS ’T, dat Wij, uit kragte van de authorisatie, door Ridderschap en Steden, de Heeren Staten van Overijssel, bij hunne Edele Mogende Resolutie en Missive van den 10 Juny dezes jaers aen Ons verleend, hebben goedgevonden te annuleren en te niet te doen alle de voorschreve Criminele Procedures, met de daer op gevolgde Decreten en Vonnissen, welke tegen de voornoemde Luiden in de jaren 1748 en 1749 op eenige wijzen zijn ge-
|pag. 22|
houden, genomen, gewezen of geëxecuteerd; als mede op te heffen de voorschreve gepresteerde Cautien “de sistendo”, met alle de gevolgen en aenkleven van dien; zoo als Wij al het zelve annulleren, te niet doen en opheffen bij dezen; houdende mitsdien de Memorie van den voornoemden Harmen Goops Fledderus ongekwetst en in haer geheel, even als of hij uit kragte van het voorschreve Vonnis, tegen hem gewezen, niet ter Dood was gebragt, hier bevorens gemeld, en dewelken, of met ’er daed onder eenig Crimineel Vervolg of Condemnatie hebben gelegen, of uit vreze voor dezelve zich buiten de Stad Steenwijk hebben moeten absenteren, volkomen herstellen in hunne eer en goeden naem; zonder dat uit de voorschreve Proceduren bij iemand ooit of ooit eenige kwade illatien of verwijt, zoo ten nadeele van hunne Memorie en Personen, als van hunne Vrouwen, Kinderen en Familien zal mogen worden getrokken of gedaen, directelijk of indirectelijk
Gelastende en ordonnerende niet te min, om redenen, wel expresselijk, dat niemand van de voorsz. Personen of derzelver Erfgenamen eenige Actie van Injurie, of tot Vergoedinge van Kosten, Schaden en Interessen, ter zake voorschreven, tegen de gene, die in de vorensgemelde jaren als Rechters hebben gefungeert of eenig Lid van die, noch derzelver Erfgenamen, zal mogen institueren; dat ook niemand, wie hij zij, de voorschreve Leden of derzelver Vrouwen, Kinderen en Familie daer over met woorden of daden zal vermogen te injurieren, molesteren of op eenige wijze incommoderen; aijs zijnde Onze uitdrukkelijke wille en begeerre, dat al het gene met betrekkinge tot het gunt voorschreve is voorgevallen en gepasseerd, zal zijn en blijven gemortificeerd, vergeten en vergeven, en dat alle Burgers en Ingezetenen in eenigheid zullen leven, en voorts betragten al het geen aen gehoorzame Burgers en Ingezetenen, tot welzijn van de gemeene rust betaemt; op poene dat die gene, welken ter contrarie zullen doen, anderen ten exempel op het rigoureuste zullen worden gestraft.
En op dat niemand hier van ignorantie hebbe te pretenderen, zal deze ter gewoner plaetse binnen Steenwijk worden gepubliceerd en geaffigeerd, zoo als zulks behoort.
Gegeven onder Onze Handteekening en Vorstelijk Zegel, in ’s Gravenhage den 24 July 1750.
(Was geteekend)
PRINCE d’ORANGE & NASSAU
(Onder stond)
Ter Ordonnantie van zijne Hoogheid
(En gecontrasigneerd)
J. de Back.
|pag. 23|
I.
|pag. 24|
|pag. 25|
J.
OAS, inv. 68, Naamlijst van de afgezette en nieuw benoemde Magistraat, dienaren e.a. officianten (1750).
Het betreft hier een concept. Waarom of waarvoor deze lijst is opgesteld is volgens de opsteller van de inventaris, P. Berends, niet bekend.
Stads ampten en der Geestelijke Collegien binnen Steenwijk
| Present bekleed | Nieuw genomiseerden |
| Het Scholtamt – Vacant | Dr. Hilbrand Tuttel in cas |
| Zes Borgemeesteren | het obtineerde tot Bouwm. |
| A. Kroeven, Th. | Arend Vedder – Bouwm. |
| A. Teltink | Dr. Hilbrand Tuttel |
| J. Bernars | Jacobus Dijkshoorn |
| F. Ram | Jan Nessingh |
| Gill. Barth Van Randen | Gerbrand Vogelsangh |
| Nie. Adolf Benthem | Volkert ter Swege |
| Secretaris van de Stad | Het Schoutamt geobtineert |
| Hermannus Ten Broeke | wordende door Dr.Tuttel |
| Pieter van der Licht | |
| 12 Gemeensluiden | |
| Hermannus Hagen | Meinart Tuttel |
| Hidde Veltkamp | Arent Talen |
| Egbert Lampe | Jacobus Verschuil |
| Willem Hoogland | Andries van Lubek |
| Michiel Snoek | Klaas Berents Steunebrink |
| Hilbrand Krop | Arend van Ruinen |
| Albert Bloemen | Dr. de Bock |
| Adriaen Varnhage | Albert Arendsbergen |
| Peter Mensen | Roelof Nessink |
| Jan Blok | Volkert ter Swege |
| één Vacant | Adriaan Schurink |
| Jan Cornelisz | |
| Hendrik Kuper | |
| Van de ouden konden blijven | |
| Jan Kiers | |
| Egbert Lampe | |
| 2 Gerigtbooden | |
| Dirk Buissink | Deze kan blijven |
| Jan Santink | Alexander Pieterson |
| Hendrik de Boer | |
|pag. 26| |
|
| Berend Steunebrink | |
| Coopmansbode | |
| Jan Thomasz | |
| Jan Kiers | Arent van Lubek |
| Koster | |
| Everhard Deutelius | Hendrik de Boer |
| Berend Steunebrink | |
| Markmeester | |
| Albert Abercrombie | Abram Stelting |
| heeft hetzelve gekocht | Lucas Buissing |
| en zoude om die reden | Jan van Os |
| kunnen blijven | Ysebrant Hendriks |
| Stadsomroeper | |
| Lucas Dennekamp | Jannes Cristoffel |
| Varkensschouwer | |
| Siemon Tinga | Gerrit van Oenen |
| Gossem Gerritz | |
| 4 Ratelwagters | |
| Jacob Credit | Deze kan blijven |
| Christ ( ? ) | Hendrik Heinhuis |
| Hendrik Steffens | Jan van Oenen |
| Abram Grevelink | Jan Greve |
| Berend Ruin | |
| Hendrik de Vries | |
| Klaas Keizer | |
| 2 bierdragers | |
| Jacob Credit | -Die kan blijven |
| Jan Credit | Wessel Roelofs |
| Armjager | |
| Vacant | Hendrik de Vries |
| Wessel Roelofs | |
| Doodgraver, orgeltreder, Stondeslager is één persoon | |
| Hendericus Lodewijks | Deze kan blijven |
|pag. 27| |
|
| Eekweger | |
| Elias Krop | Dit ampt heeft vanouds ingevolge de gildebrief van het schoenmakersgilde bekleed geweest door een broeder van voorn.gilde |
| Arent Mulder | |
| Dirk Blankertz | |
| Jan Boutsma | |
| Geurten van Os | |
| Zwolse Veerman | |
| De Wed. Drenth-Veneman | |
| Deze is oud en soude konnen blijven soo lang leefde ent volgens in deszelfs plaatse |
|
| Cornelis Groen | |
| Blokzijlse Veerman | |
| word bekleed door Jan Kiers die een Schuit voor 2 gis zelfs daarop roeit |
Ysebrand Hendriks |
| Ykmeester | |
| van de droge maat | |
| Willem Hoogland | Jan klaassen |
| Albert van Rein | Wopke Jacobs |
| idem van de natte maat en de gewigten |
|
| Rector | |
| vacant | |
| Schoolmeester en orgelist | |
| Marten Jaarsma | is oud en zoude konnen blijven anders de knegt van de Heer van Yrst |
|pag. 28| |
|
| Cathechiseermeester en Lieketrooster |
|
| Jan van der Zweerde | David Leo |
| Stads Med. Docter | |
| vacant | Dr. de Bock |
| Stadschirurgijn | |
| Fred. August Kok | is niet nodigh, anders Douwe Gestema |
| Rentmeester | |
| Capittel | |
| Adriaan Varnhage | Meinert Tuttel |
| Memorie | |
| Obbo Spanjaard | Roelof Messink |
| Gasthuis | |
| Albert Bloemen | Arent van Ruinen |
| Ontvanger van de Redemptie | |
| Hilbrand Krop | Arent Tuttel |
| Wybe ten Wolde | |
| Kerkmeester | |
| A. van der Zweerde | Jacobus Verschuil |
| Arent Talen | |
| Gasthuis Binnenvader en binnenmoeder |
|
| Jansen en zijn vrouw | Jan Steltink |
| Cornet en zijn vrouw | |
| P. van der Licht en vrouw | |
| Hendrik Harms Mulder en vrouw | |
| Hendrik de Boer | |
| De Wede. Klaas Van de Rumpte | |
| Wedu Gerrit Busink | |
Hoewel de opsteller van de inventaris, P. Berends, vermeldt dat deze lijst een onbekende bestemming had, lijkt het mij toe dat de rechterkolom een kandidatenlijst voorstelt voor de op dat moment, zomer 1750 – nog te begeven ambten.
|pag. 29|
K.
|pag. 30|
Literatuur
- F. de Bas, F.J.G. ten Raa en J.S. Wijn, Het Staatsche Leger, VI, 1568-1795, Breda – ’s-Gravenhage, 1911.
- P. Berends, Het oud-archief der stad Steenwijk, ’s-Gravenhage, 1918.
- H. Berkhof en O.J. de Jong, Geschiedenis der Kerk, Nijkerk, 19738.
- H. Bruinenberg, Duizend jaar Steenwijk, Steenwijk, 1966.
- R. Dekker, Holland in beroering. Oproeren in de 17de en 18de eeuw, Baarn, 1982.
- H.A. Diederiks, De collecteurs van de gemene landsmiddelen in Amsterdam en omstreken in de tweede helft van de achttiende eeuw. In: Tijdschrift voor Geschiedenis, 90e jaargang, 1977, pag. 484-502.
- H. van Dijk en D.J. Roorda, Sociale mobiliteit onder regenten van de Republiek. In: Tijdschrift voor Geschiedenis, 84e jaargang, 1971, pag. 306-328.
- W.J. Formsma, De nieuwe geschiedenis staatkundig beschouwd. In: B.H. Slicher van Bath e.a., Geschiedenis van Overijssel, Deventer, 1970.
- R. Fruin, Geschiedenis der Staatsinstellingen in Nederland tot den val der Republiek (Ingeleid en bijgewerkt door I. Schöffer)
- J. Geesink en H.J. Moerman,
a – De Tijd van Jan de Witt, pag. 571-573.
b – De Tijd van Willem III, pag. 573-576.
c – Tweede Stadhouderloos Tijdperk, pag. 576-579.
d – Willem IV en Anna, pag. 579-581.
In: G.A.J. van Engelen van der Veen e.a., Schets der geschiedenis van Overijssel sedert 1580, Deventer, 1931.
|pag. 31|
- P. Geyl, Revolutiedagen te Amsterdam (Augustus – September 1748). Prins Willem IV en de Doelistenbeweging, ’s-Gravenhage, 1936.
- P. Geyl, Geschiedenis van de Nederlandse stam, deel IV, 1701-1751, Amsterdam/ Antwerpen, 1962.
- K.H.D. Haley, De republiek in de tijd van het eerste stadhouderloze tijdperk 1650-1672. In: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 8, pag, 266-281, Haarlem, 1980.
- J. Hartog, De Oranjepredikanten en hunne tegenstanders, Rotterdam, 1875.
- J.A. van Houtte, Economische en Sociale geschiedenis van de lage landen, Zeist, 1964.
- F. Houttuyn, Steenwijk beroerd en weer tot rust gebragt, Amsterdam, 1755.
- M. de Jong Hzn, Joan Derk v.d. Capellen, Staatkundig levensbeeld uit de wordingstijd van de moderne democratie in Nederland, Groningen / Den Haag, 1922.
- J.A.F. de Jongste, Een bewind op zijn smalst. Het politiek bedrijf in de jaren 1727-1747. In: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 9, pag. 44-59, Haarlem, 1980.
- J.A.F. de Jongste, De republiek onder het erfstadhouderschap. In: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 9, pag. 73-90, Haarlem, 1980.
- S.F. Klijnsma, Geschiedkundige Herinneringen aangaande de voormalige vestingen Steenwijk, Kuinre en Blokzijl. Meppel, 1853.
- W. Koning, Harmen Coops Fledderus, Steenwijk, 1909.
- W. Logtmeier, Steenwijk en de revolutie van de 18e eeuw, MO-scriptie, Noordelijke Leergangen, Zwolle, 1981.
- J.H.E. Meesters, De Steenwijker Meenthe, een bijdrage tot de marke- en stadsgeschiedenis, Zwolle, 1881.
|pag. 32|
- Nederlandsche Jaerboeken inhoudende een verhaal van de merkwaerdigste geschiedenissen die voorgevallen zijn binnen den omtrek der Verenigde Provinciën sedert het begin van het jaar 1747, Jaar 1748, de delen I en II, Amsterdam, 1747-1766.
- N.N., Kronijk van Steenwijk, Steenwijk, z.j.
- J. van der Poel, Sijmen betaal! Belastingen toen en nu, Alphen aan de Rijn, 1966.
- J.P.J. Postema, Tussen graaf en maire. Bijdragen tot de geschiedenis van Steenwijk en omstreken voornamelijk in de 16e en 17e eeuw, Kampen, 1987.
- J. en A. Romein, De Lage Landen bij de zee, III4, Zeist, 1961.
- L.J. Rogier, Eenheid en scheiding, Utrecht / Antwerpen, 19682.
- L.J. Rogier, De ware vrijheid als oligarchie 1672-1747. In: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 7, pag. 195-212, Utrecht / Antwerpen, 1949-1958.
- D.J. Roorda, De republiek in de tijd van stadhouder Willem III 1672-1702. In: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, deel 8, pag. 282-296, Haarlem, 1980.
- D.J. Roorda, Partij en factie. De oproeren van 1672 in de steden van Holland en Zeeland, een krachtmeting tussen partijen en facties, Groningen, 1978.
- G.J. Schutte, De lange weg naar het herstel van Oranje (1703-1747). In: J.A. Bornewasser e.a., Geschiedenis der Nederlanden, deel II, Amsterdam / Brussel, 1977, pag. 225-227.
- B.H. Slicher van Bath, Een samenleving onder spanning; geschiedenis van het platteland van Overijssel, Assen, 1957.
|pag. 33|
- H. Spreen, De belastingen en inkomsten van de stad Steenwijk voor 1795. In: Historische Mededelingen. Officieel orgaan van de Historische Vereniging Steenwijk en Omstreken III, 1986, no. 2, pag. 43-47.
- A. Telting, Stadregten van Steenwijk, Overijsselsche stad -, dijk – en markerechten, I, 10e stuk, Zwolle, 1891.
- O. Vries, Geschapen tot ieders nut. Een verkennend onderzoek naar de Noordnederlandse ambtenaar in de tijd van het Ancien Régime. In: Tijdschrift voor Geschiedenis, 90e jaargang, 1977, pag. 328-349.
- Joh. de Vries, De economische achteruitgang der Republiek in de achttiende eeuw, Leiden2, 1968.
- W.F. Wertheim en A.H. Wertheim – Gijse Weenink, Burgers in verzet tegen regentenheerschappij. Onrust in Sticht en Oversticht 1703-1706, Amsterdam, 1976.
- C.H.E. de Wit, De Nederlandse Revolutie van de Achttiende Eeuw, 1780-1787. Oligarchie en Patriciaat, Oirsbeek, 1974.
|pag. 34|
– Spreen, H. (1988). Kerkelijke en burgerlijke bewegingen in Steenwijk 1745-1750. (Scriptie M.O.). Geschiedenis, Noordelijke Leergangen, Zwolle.