Appendix betreffende bedrijfslokaties in de binnenstad van Kampen in verband met mogelijke bodemverontreiniging, 1875-1940

APPENDIX

[ ]
[Blanco]
[ ]

Appendix betreffende bedrijfslokaties in de binnenstad van Kampen in verband met mogelijke bodemverontreiniging, 1875-1940.

behorende bij de
doctoraalscriptie
‘hinderwet en leefklimaat
in kampen, 1875-1940’
rijksuniversiteit utrecht
r.e.j. prins
kampen, april 1991

[ ]

[Blanco]

[ ]

1. Inleiding

Al eerder werd door historici onderzoek gedaan naar bodemverontreiniging als gevolg van industriële activiteiten aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.
Zo kwam in Leiden een samenwerkingsverband tot stand tussen sociaal-economische historici en de Directie Milieu van de Gemeente Leiden. Men stelde zich tot doel om aan de hand van archiefmateriaal een bestand aan te leggen van bedrijfslokaties in de gemeente Leiden over de periode 1850-1988.
In plaats van het selecteren van potentieel bodemverontreinigende bedrijven heeft men in Leiden een lijst aangelegd van vrijwel alle bedrijfsvestigingen die men in de loop van het onderzoek tegenkwam. Volgens de onderzoekers had dit drie voordelen:

  1. men hoefde zich niet bezig te houden met de vraag wat precies onder bodemverontreinigende produktievormen moest worden verstaan;
  2. men kon snel een overzicht presenteren van bedrijfslokaties waarvan het voor de Directie Milieu duidelijk zou zijn welke bedrijven nader onderzocht moesten worden;
  3. uit wetenschappelijk oogpunt zou het interessant zijn over een overzicht te beschikken van bedrijven en lokaties over een periode van meer dan 130 jaar.1 [1. Jeurgens, Ch., H.A. Diederiks en P.K. Doorn, Historische bedrijfslokaties en bodemvervuiling in de gemeente Leiden. Onderzoeksverslag over de periode 1850-1880 (Leiden 1988).])

In Hilversum werd door Pelgrim een soortgelijk onderzoek verricht. De vraagstelling van Pelgrim was tweeledig:

  1. Waar hebben in Hilversum in de negentiende en het begin van de twintigste eeuw fabrieken gestaan, wat voor fabrieken waren dat, hoe groot, hoe lang zijn ze in werking geweest, etc.?
  2. Welke produktieprocessen, en vanaf wanneer, geven aanleiding om te vermoeden dat er industriële bodemverontreiniging heeft plaatsgehad?

De beantwoording van de eerste vraag leverde geen grote problemen op, alhoewel het onderzoek moeizaam verliep omdat belangrijk bronnenmateriaal verloren was gegaan. Minder eenvoudig bleek de beantwoording van de tweede vraag, aangezien de gegevens over de bedrijfsvoering van bepaalde bedrijven ontbraken. Toch werd een lijst samengesteld van fabrieken die ‘met grote waarschijnlijkheid’ bodemvervuilend gefunctioneerd hebben.
Door na te gaan waar deze fabrieken stonden verkreeg Pelgrim een overzicht van mogelijke vervuilde lokaties. Deze lijst vormde een aanvulling op de provinciale lijst met bodemverontreinigings-lokaties.2 [2. Pelgrim, Egbert J. ‘Industriële bodemverontreiniging in Hilversum’ in: Historisch-Geografisch Tijdschrift 8 jrg. (1990) nr. 1 blz. 24-33. Pelgrim, E.J. De ontwikkeling van de industrie in Hilversum 1830-1914 (Doctoraalscriptie Hilversum 1987).])

Inmiddels verscheen van de hand van Nieuwkoop een in opdracht van de provincie Noord-Brabant verrichte studie naar potentieel verontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland. Op deze studie volgden ‘Bedrijfsactiviteiten en bodemverontreiniging in het verleden in Noord-Brabant’ en ‘De prioriteitsstelling van potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Noord-Brabant in de periode 1800-1950’.3 [3. Nieuwkoop, J.A.W., Potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland (Eindhoven 1988). Nieuwkoop, J.A.W., Bedrijfsactiviteiten en bodemverontreiniging in het verleden in Noord-Brabant (Eindhoven 1989). Nieuwkoop, J.A.W., De prioriteitsstelling van potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Noord-Brabant in de periode 1800-1950 (Eindhoven 1989).])

|pag. 1|

_______________↑_______________

Door het verschijnen van deze drie studies verkreeg men een beter beeld van verontreinigende produktiemethoden in het verleden. Historisch onderzoek naar bodemverontreiniging in het verleden hoeft daardoor niet te blijven steken bij het aanleggen van bedrijfslijsten, zoals in Leiden het geval was.
Historici kunnen door gebruik te maken van deze studies bij het opsporen van potentieel bodemverontreinigende lokaties veel selectiever te werk gaan. Vergeleken met de aanpak in Leiden kan men efficiënter werken en is er meer tijd om de lokaties ondubbelzinnig duidelijk aan te wijzen.

In het verslag over de bedrijfslokaties in Leiden in de periode 1850-1880 staan vele bedrijven, waarvan de ligging onbekend is.
Van andere bedrijven wist men alleen de wijk en het wijknummer (het oude adressysteem) te achterhalen. In de meeste overige gevallen is alleen de straat, waar de bedrijfslokatie gelegen was bekend, en ontbreekt het huisnummer. Doordat er in 130 jaar veel veranderd is in het stratenpatroon en de huizen voortdurend hernummerd zijn is met spaarzame vermeldingen van straat èn huisnummer nog geen sprake van een duidelijke beschrijving van een lokatie.

Was men in Leiden bij het samenstellen van de lijst selectiever te werk gegaan, dan had men wellicht de potentieel ernstig bodemverontreinigende bedrijven met behulp van kadastrale archieven beter kunnen lokaliseren.

Het onderzoek naar lokaties in de binnenstad van Kampen, waar mogelijk ten gevolge van vroegere industriële activiteiten de bodem is verontreinigd, werd verricht in samenwerking met het Bureau Bodemsanering van de Provincie Overijssel.

2. Probleemstelling

De saneringsprojecten die het Bureau Bodemsanering van de provincie Overijssel leidt, betreffen doorgaans lokaties die bij de provincie worden aangemeld. Er zijn diverse pogingen ondernomen om te komen tot inventarisatie van mogelijk vervuilde bedrijfslokaties op basis van archiefmateriaal.
Eén en ander resulteerde in een aantal inventarisatierapporten.
Om het inzicht in de tot dan gerealiseerde inventarisaties te bevorderen verscheen in 1990 het ‘Evaluatieverslag inventarisatie bodemverontreinigingsgevallen in de provincie Overijssel’. In dit verslag wordt onder anderen aandacht besteed aan de inventarisatie op basis van de archieven van de Kamers van Koophandel. Het bestand bevat alle bedrijven die sinds 1945 in deze archieven voorkomen.
De beschrijving van een lokatie (al dan niet verdacht) bestond onder anderen uit het vermelden van het adres, dat het bedrijf destijds had. Enige zekerheid omtrent de exacte ligging van een

|pag. 2|

_______________↑_______________

lokatie verkreeg men hierdoor niet, aangezien de huisnummering vaak aan verandering onderhevig was.
Een overzicht van bedrijvigheid vóór 1945 heeft het Bureau Bodemsanering nog niet samengesteld. Daarom bestaat bij de Provincie Overijssel, net als in Noord-Brabant, de behoefte om een beter inzicht te krijgen in lokaties die ten gevolge van vroegere bedrijfsactiviteiten vervuild kunnen zijn geraakt.
Een onderzoek op basis van de hinderwetbescheiden naar potentieel verontreinigde lokaties in de binnenstad van Kampen betekent in zekere zin een case-studie. Voor het eerst kon gebruik worden gemaakt van de studies van Nieuwkoop bij een systematisch onderzoek in Overijssel.

Het onderzoek is verricht vanuit de volgende vraagstelling:
Welke inrichtingen in de binnenstad van Kampen, in bedrijf in de periode 1875-1940 kunnen we, op grond van informatie over het Produktieproces dat werd gehanteerd, aanmerken als mogelijke bodemvervuilers en waar waren deze gelegen?

3. Bronnen

In het gemeentearchief van Kampen bevinden zich de hinderwetbescheiden van 1875 tot en met 1954. Ook enkele vergunningen ingevolge het KB van 1824 zijn bewaard gebleven. Daartegenover staat dat de bescheiden van 1901-1904 verloren zijn gegaan.
Men mag van geluk spreken dat zoveel hinderwetbescheiden in Kampen ontsnapt zijn aan vernietiging. Immers, de mogelijkheid om vervallen hinderwetvergunningen te vernietigen wordt door ministeriële besluiten van 1948 en 1983 geboden. De Vereniging Nederlandse Gemeenten raadt aan alleen de vergunningen te bewaren en de correspondentie te vernietigen. Heel wat materiaal kon verloren zijn gegaan.4 [4. Geraedts, F.F.J.M., ‘De Hinderwetbescheiden, 1811-1952’ in: Broncommentaren IX (z.pl, z.jr.) blz. 52-79, aldaar 59-60.])
De hinderwetbescheiden van Kampen zijn tot en met 1954 openbaar en goed toegankelijk voor onderzoekers, aangezien ze in dossiervorm werden gearchiveerd. Dit betekent, dat veel zoekwerk om de procedure van een vergunning te achterhalen bespaard kan worden.
In plaats van een chronologische rangschikking van hinderwet-stukken betreffende verschillende vergunningen zijn de bescheiden in Kampen met bijbehorende correspondentie, dan wel afschriften, bewaard gebleven in de originele dossiermappen die chronologisch geordend zijn in archiefdozen.
Veel gemak ondervindt de onderzoeker van twee ingangen op de hinderwetbescheiden, over de periode 1855-1933 en 1934-1954. Registers konden op twee manieren worden aangelegd: alfabetisch op naam van de aanvragers/vergunninghouders of alfabetisch op straatnamen. In de gemeente Kampen is indicering op beide wijzen geschied, wat bij een onderzoek voordelen biedt.
De ingangen vermelden:

  1. de naam van de aanvrager/vergunninghouder;
  2. het adres van de inrichting (behalve enkele gevallen waarbij een oude wijkindeling en huisnummering werd gehanteerd dan wel

    |pag. 3|
    _______________↑_______________

    het kadastrale nummer van het perceel, waarop de inrichting gelegen was);

  3. de aard van de inrichting;
  4. het jaar waarin de vergunning werd verleend;
  5. het volgnummer van de vergunning.

Onderzoeksmethode

Bij de hierna volgende lijst van lokaties in Kampen waar mogelijk ten gevolge van vroegere bedrijfsactiviteiten bodemverontreiniging heeft plaatsgehad, moet een aantal opmerkingen over de samenstelling van deze lijst gemaakt worden:

  1. De lijst is samengesteld naar aanleiding van bewaard gebleven hinderwetdossiers. De dossiers van 1901-1905 zijn verloren gegaan.
  2. Op de lijst staan alleen inrichtingen die in de binnenstad gelegen waren. Het gebied dat als binnenstad aangemerkt wordt is de oude stad, gelegen tussen de IJssel en de voormalige Stadssingel, aan de noord- en zuidzijde begrensd door de Buitenhaven en Bovenhaven.
  3. Alleen inrichtingen worden vermeld waarvoor tussen 1875 en 1940 een hinderwetvergunning voor oprichting, uitbreiding of wijziging werd aangevraagd.
  4. Wanneer reeds vaststond dat een inrichting nooit tot stand is gekomen (vergunning geweigerd; van oprichting afgezien) werd vermelding achterwege gelaten.
  5. Voor selectie van de potentieel (ernstig) bodemverontreinigende inrichtingen is de lijst die Nieuwkoop hiertoe heeft aangelegd arbitrair gesteld.5 [5. Nieuwkoop, J.A.W., Potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland (Eindhoven 1988) blz. 11-15.])
    In overleg met het Bureau Bodemsanering van de provincie Overijssel werd besloten de vermelding van slagerijen achterwege te laten. Gelet op het kleinschalige karakter van deze inrichtingen kan men verwachten dat bodemverontreiniging nauwelijks heeft plaatsgehad. Nieuwkoop stelt overigens uitdrukkelijk dat bij ‘de vertaling naar individuele bedrijven’ zijn lijst met de nodige voorzichtigheid gehanteerd dient te worden.6 [6. zie noot 5, blz. 9.])
  6. De indeling van de inrichtingen is overeenkomstig de Standaard Bedrijfsindeling (SBI) van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Deze indeling wordt algemeen geaccepteerd en gebruikt.7 [7. Centraal Bureau voor de Statistiek, Standaard Bedrijfsindeling (s.b.i. 1974), deel 2: systematische bedrijfsindeling (Voorburg 1974).])
  7. De adressen die op de lijst voorkomen zijn de adressen zoals deze toentertijd werden genoteerd. In de meeste gevallen stemmen ze niet overeen met de huidige adressering. Er

    |pag. 4|
    _______________↑_______________

    bestaat voor de binnenstad overigens een concordantie op de huisnummering.8 [8. Hoven, H.W. van den. Concordantie op de huisnummers van de binnenstad van Kampen (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4672]. Hoven, H.W. van den. Concordantie op de huisnummers van de Oudestraat: (even) (en) (oneven) (Kampen 1985) 2 delen. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1683 – 1684]. Hoven, H.W. van den, 100 jaar wonen in Kampen op de Oudestraat: de oneven zijde, vanaf de Bovenkerk gezien: rechts (Kampen 1985) 3 delen. Deel 1, nummers 1 tot en met 73; Deel 2, nummers 75 I, 75 tot en met 147; Deel 3, nummers 149 tot het eind, bij 241. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1716-1718]. Hoven, H.W. van den. Register van huizenvernummering 1879 (Kampen 1986). Hoven, H.W. van den, Topografische atlas van Kampen 1807-1887 (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4673].])

  8. De kadastrale nummers zijn de nummers die in alle hinderwetdossiers, die betrekking hebben op een bepaalde inrichting, werden aangetroffen. Alle percelen liggen in Sektie F, de kadastrale aanduiding van de hele binnenstad.
  9. Gegevens over de periode waarin een inrichting werkzaam was, zijn ontleend aan de hinderwetbescheiden zelf. Enkele malen werd ook van andere bronnen gebruik gemaakt (literatuur, kranteberichten, enz.).
  10. De lijst is vergeleken met het databestand dat in opdracht van het Bureau Bodemsanering is samengesteld aan de hand van de gegevens van de Kamers van Koophandel na 1945.
    De inrichtingen op de door mij samengestelde lijst die niet in dit bestand voorkomen, zijn door mij aangeduid als zijnde bij Bureau Bodemsanering niet bekend.


|pag. 5|

_______________↑_______________

5. Overzicht van de potentieel bodemverontreiniqende inrichtingen in de binnenstad van Kampen. 1875-1940.
 

Standaard-bedrijfs-indeling Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
? Oliestook-
inrichtlng
Voorstraat 132 1139 1932 014 1933 016 H. Bosch nee
25.7 Meubelfabriek Kerksteeg 4
Kerksteeg 4 en 6
Buiten Nieuwstraat 89
6136,
9362,
9363
1921 033 1922 012
1922 041
1924 028
1928 011
J. Biesterbos/
Fa. Biesterbos en
Van Dijk/N.V. Kamper
Electrische Meubel-
fabriek
ja
25.7 Meubelfabriek Blauwehandsteeg 1623,
4475,
9824
1895 073 1912 011 verdwenen
vóór 1928
E.G. Engelen/
N.V. Kamper Stoom-
meubelfabriek
nee
25.7 Meubelfabriek Graafschap 6240,
6241,
6242,
6243,
6244
1908 015 J. Tjemmes nee
25.7 Meubelmakers-
werkplaats
Oudestraat 250 9180 1925 003 A.J. Arends nee
25.7 Meubelfabriek Blauwehandsteeg
achter perceel
Oudestraat 29
11078 1928 027 1929 015 G.J. de Groot nee
25.7 Meubelfabriek Marktgang 8
IJsselkade 7
9896 1932 007 Meubelfabriek
‘De Eendracht’/
J.C. Meulenbelt
nee

 

|pag. 6|

_______________↑_______________

 

Standaard-bedrijfs-indeling Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
25.7 Meubelfabriek Molenstraat 14 11741
(deel)
1935 008 1935- C. Koopman ja
27.1 Boek- en steen-
drukkerij
Groenestraat 93
Groenestraat 99
6743,
9187
1893 030 1905 008
1913 002
1922 030
1931 015
1893- G.Ph. Zalsman/
Ph. Zalsman
nee
27.1 Drukkerij Oudestraat 32
Hofstraat 21
1684,
9935
1921 004 1921 035
1922 018
1923 017
1931 005
1921- J.H. Kok ja
27.1 Drukkerij en
zetterij
Voorstraat 8 en 10
hoek Vergietensteeg
9507,
9631
1931 026 1931- J.H. Kok nee
27.1 Drukkerij Voorstraat 43
Voorstraat 43-45
10240,
10375
1937 021 1937 024
1938 026
1937- W.C. de Jong nee
27.1 Boekdrukkerij Oudestraat 15 5632 1913 011 1913- B. Kannegieter nee
27.1 Boekdrukkerij Boven Nieuwstraat 101 1183 1914 010 C. de Jong nee
27.1 Drukkerij 7241 1907 009 nee
27.1 Drukkerij Hofstraat 97 10803 1920 027 J.F. van Hanswijk
Penning
nee
27.1 Boek-, courant en
handelsdrukkerij
Morrensteeg 2 8706 1917 002 1922 039 1917- C. de Jong nee
27.1 Drukkerij Boven Nieuwstraat 110 7389 1923 011
(uitbreiding)
Fa. L. Boerman en Co ja
27.1 Drukkerij Burgwalstraat 20 4228 1920 013 L. Boerman nee
27.1 Drukkerij Oudestraat 9 6692 1926 001 voorheen
loodgieterij
J. Bouwes nee
27.1 Boekdrukkerij Oudestraat 151 1214,
11243
1929 016 1935 010 1929- J. Bouwes ja
27.1 Drukkerij Buiten Nieuwstraat 74 6150 1933 009 Fa. Bos en Borrias nee

 

|pag. 7|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
27.1 Drukkerij Oudestraat 32 1936 015 C. de Jong nee
27.1 Stads- Boek- en
Courantdrukkerij
Sint Jacobsteeg 4 5759 1881 111
(uitbreiding)
1895 066 reeds vóór
1881
L. van Hulst nee
29.4 Magnesiumfabriek
Produktie van
magnesia carbonica
magnesia usta
carbonas natricas
en gegolfd karton
IJsselkade 68
IJsselkade 84
IJsselkade 108
9328,
9329,
9791
1905 005 1905 030
1906 015
1909 008
1911 006
1915 002
1916 001
1930 010
1937 011
1905-1956 B.J. Roelofsz/
N.V. Chemische
Fabriek ‘Kampen’
nee
29.5 Verfmalerij Oudestraat 136 5759 1930 031 Fa. B.W. Poortenaar ja
29.71 Zeepziederij
(ook azijnmakerij
en bergplaats
gedistilleerd)
Bovenhavenstraat 7149,
7357
1887 042 1904 013
1923 060
in 1923 op-
richting in
voormalige
ijzergieterij
Fa. Walkate en
Rodenberg
nee
29.9 Vetsmelterij Olieslagersteeg 6439 1905 028 H. Holtrust nee
32.2 Porceleinbeschil-
deringswerkplaats
Botervatsteeg 18 715 1898 020 J. Tjemmes nee
32.2 Porceleinfabriek
Produktie van
porcelein en
faience
Weversteeg 2
Voorstraat 124
8369, 9384 1904 004 1905 007
1905 019
1907 008
1904- J. Waiman/
Waiman en Scholtz
nee
34.1 Smederij en
constructie-
werkplaats
Bovenhavenstraat 8
Bovenhavenstraat 10
9576 1915 012
(uitbreiding)
1921 011
1928 015
1894-
(na 1932)
J.B. Hammers/
Fa. Hammers en Co.
ja
34.1 Smederij met
felsmachine
Burgwa1 36 11081 1922 043 1923 004
1924 011
1924 043
F.R.P. Verdoorn nee
34.1 Smederij en
ijzerperserij
met ondergrondse
benzinetank
(in de bodem op de open ruimte voor het perceel
Bovenhavenstraat 14)
Bovenhavenstraat 18
Bovenhavenstraat 14
10029 1929 007 1932 018
1932 026
K. Vos/N.V. Texas
Company
ja

 

|pag. 8|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
34.5 Orgelfabriek
voortgezet als
smederij
Hofstraat 25 en 26 10000 1911 013 1920 001
1921 007
Fa. Proper en Van
de Wal/A.B. Looman
nee
34.7 Bakkerijgereed-
schapswerkplaats
Buiten Nieuwstraat 66 11650 1939 028 C. Veldman nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat 256/
Karpersteeg
7233 1909 004 W.J. Bruins nee
34.8 Blikslagerij Boven Nieuwstraat 107 10843 1914 008 1920 002 E.J. Rook nee
34.8 Koper-, lood-,
zink- en blik-
slagerij,
smederij
Buiten Nieuwstraat 53 5675,
10769
1918 007 1923 051 1918-
na 1945
H.J. Schreuder/
A.B. Looman
ja
34.8 Koper-, lood-,
zink- en blik-
slagerij
Voorstraat 6 3867 1923 024 T. Smit nee
34.8 Koper-, lood-,
zink- en blik-
slagerij
Olieslagersteeg 5 1923 028 A. van den Berg nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Boven Nieuwstraat 78 5979 1928 008 1928- W. Schinkel nee
34.8 Loodgieterij,
koper- en zink-
werkerij
Kerksteeg 7 560 1929 009 vóór 1929
kuiperij
H. Booy nee
34.8 Zinkwerkerij,
moffel- en ver-
nikkelinrichting
Oudestraat 169 11234 1934 001 A. Zwanepol-Brijder nee
34.8 Blikslagerij Marktsteeg 1 6699 1934 002 J. Kolleman nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Burgwal W. 4 nr. 210 445 1880 076 G. Beks nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat W. 4 nr. 690 598 1878 056 P.L. Jansen nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Buiten Nieuwstraat 30 775 1806 030 1886-
(in 1905
aanwezig)
J.J. Bruins ja

 

|pag. 9|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat W.4 nr. 511 873 1877 046 H.J. Groen nee
34.8 Blikslagerij Hofstraat 108 9474 1919 006 E.J. Rook nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Broederstraat W.3 nr. 150 1003 1889 066 H.J. Groen nee
34.8 Blikslagerij Voorstraat W. 3 nr. 13a 1036 1879 063 G. Mol nee
34.8 Blikslagerij Oudestraat 131 1122 1893 039 1894 049 op achter-
kamer le
verdieping
G. van Aalderink nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat 84 1499 1883 128 1883-
(in 1905
aanwezig)
A. van den Berg nee
34.8 Loodgieterij,
petroleum-
bewaarplaats
Bredesteeg 1
Bredesteeg 3
1636 1896 077 1922 015 na 1921
petroleum-
bewaarplaats
H. Boer/
Mij. Petrolifère
ja
34.8 Loodgieterij Hofstraat W. 2 nr. 301 1722 1886 025 W.J. van Osch nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Speldemakerssteeg
W. 2 nr. 295
1724 1878 051 1878-
(in 1905
aanwezig)
W. van der Kamp nee
34.8 Loodgieterij Boven Nieuwstraat
W. 2 nr. 80
1944 1889 064 N. Westerhof nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Hofstraat W. 1 nr. 228 1964 1888 052 K.M. Bremer nee
34.8 Loodgieterij Oudestraat 11 1995 1892 011 1892-
(in 1905
aanwezig)
H. van Olst nee
34.8 Loodgieterij Geerstraat W. 1 nr. 203 2007 1885 013 H. van Olst nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat 100 2022 1881 099 na 1888
bakkerij
J.H. van Grafhorst nee

 

|pag. 10|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat 3
Oudestraat W. 1 nr. 158
Oudestraat W. 1 nr. 186
2064,
2071,
2072
1879 064 1883 132
1895 068
1879-
(in 1905
aanwezig)
G. van Aalderink nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Venestraat W. 1 nr. 332 2992 1877 048 reeds vóór
1877
D. Buisman nee
34.8 Loodgieterij Boven Nieuwstraat 115 3958 1892 013 H. Berghuys nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Muntplein W. 1 nr. 270 4120 1882 118 P.L. Jansen nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat W. 4 nr. 812 5790 1880 094 P.L. Jansen nee
34.8 Loodgieterij Buiten Nieuwstraat 63 5797 1897 005 1897-
(in 1905
aanwezig)
H. Boer nee
34.8 Blikslagerij Hofstraat W. 2 nr. 317 5836 1878 059 A. v.d. Berg nee
34.8 Loodgieterij Burgwal W. 4 nr. 239 6007 1886 034 W.J. van Osch nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Buiten Nieuwstraat 76 6149 1894 057 G. van Aalderink nee
34.8 Loodgieterij,
koper- en blik-
slagerij
Kerksteeg 1 6550 1897 008 J.M.C. Baars nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Oudestraat 68 6803 1899 039 1899-
(in 1905
aanwezig)
H. Jansen nee
34.8 Loodgieterij Oudestraat 11 6892 1894 045 1894-
(in 1905
aanwezig)
na 1926
drukkerij
H. van Olst nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Boven Nieuwstraat W. 2 nr. 219 7035 1880 089 S. Jansen nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij
Hofstraat 148 7320 1892 008 1897 001 1892-
(in 1905
aanwezig)
E.J. Rook nee

 

|pag. 11|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
34.8 Loodgieterij IJsselkade 11 8529 1894 048 H. Boer nee
34.8 Loodgieterij Oudestraat 97 ? 1901 – 1901-
(in 1905
aanwezig)
A. Bruins nee
34.8 Koper- en blik-
slagerij met
veldsmidse
Hofstraat 79 1173 1926 005 M. van Stratum nee
34.9 Emai1lefabriek Boven Nieuwstraat W. 3 nr. 236 1257 1880 087
(uitbreiding)
1881 103 1851-1914 J. Berk nee
34.9 Smederij Burgwalstraat 22 8347 1922 024 A. Landa ja
34.9 Smederij Kerksteeg 14 9845 1923 036 J. Sneeloper nee
34.9 Smederij Voorstraat 101 9722 1909 010 1920 029 H. Karel nee
34.9 Smederij Voorstraat 16 9630 1914 001
(uitbreiding)
1921 039
1922 008
D. Wensink nee
34.9 Smederij Voorstraat 83 9555 1920 004 1922 031 G. Aalderink JWzn nee
34.9 Smederij Voorstraat 99 9725 1924 009 1928 021 D. van den Noort/
Fa. Wed. Van den Noort
nee
34.9 Smederij Oudestraat 224 639 1925 024 G. Wzn. Modders nee
34.9 Smederij Voorstraat 98 4052 1926 015 1929 024 J.J. de Velde Harsen-
horst
nee
34.9 Smederij Buiten Nieuwstraat 126 5628 1935 009 J.R. Figge ja
34.9 Smederij Voorstraat 15 9709 1938 025 Fa. C. en L. Veldman nee
34.9 Smederij en
blikslagerij
Sint Jacobsteeg lb 9472,
10804
(deel)
1918 006 1922 025
1939 030
A. Landa/L. Veldman nee
34.9 Smederij Oudestraat W. 4 nr. 781 384 1887 044 J. Wielink nee

 

|pag. 12|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
34.9 Smederij Koornmarkt W. 1 nr. 100 2074 1876 036 A.E.W. de Rooy nee
34.9 Smederij Voorstraat 18 2093 1890 079 H.J.H. Figge nee
34.9 Smederij Hofstraat 2 2221 1892 024 H.J. Reurslag nee
34.9 Smederij Oudestraat W. 4 nr. 711 2930 1877 043 J. Wielink nee
34.9 Smederij Burgwal W. 4 nr. 285 3166 1880 081 reeds
vóór 1880
J.W. van den Noort nee
34.9 Smederij Graafschap 17 4012 1899 031 G. Rietberg nee
34.9 Smederij Koldenhovensteeg 6 4051 1893 026 H.M. Meulenbroek nee
34.9 Smederij Voorstraat 49 4117 1895 064 A.W. Tuimelaar nee
34.9 Hoef- en
rijtuigsmederij
Koornmarkt 18 5488 1899 036 A. Hansma nee
34.9 Smederij Oudestraat 54 (50)
Hofstraat 36 (39)
5818,
6869
1895 062 1898 021
1898 025
1895-
(in 1905
aanwezig)
G. Telder ja
34.9 Smederij Oudestraat 100 5915 1899 033 1899-
(in 1905
aanwezig)
F.C.D. Weiters nee
34.9 Smederij en
spijkermakerij
Bregittensteeg 2 (164)
IJsselkade
6903,
6904,
6905
1884 011 1897 011 1884-
(in 1905
aanwezig)
H. v.d. Berg en
J.J. Chollier/
H. Eikelboom
nee
34.9 Smederij Buiten Nieuwstraat 100 5947 1887 036 G. Bosch nee
34.9 Smederij Keizerstraat 4 6549 1890 075 1890-
(in 1905
aanwezig)
H. Binnekamp nee
34.9 Smederij Buiten Hofstraat 61 1885 016 1885-
(in 1905
aanwezig)
J.W. van den Noord nee
34.9 Smederij Buiten Nieuwstraat
W. 4 nr. 460
1885 017 G. Meester nee
34.9 Smederij Voorstraat 153 8538 1897 003 J. Westenberg nee

 

|pag. 13|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
34.9 Smederij Oudestraat 304 406 1891 002 1926 016 1891-
(in 1905
aanwezig)
G. Bosch nee
34.9 Grof- en
kachelsmederij
Oudestraat 1046 1876 038 J. Westenberg nee
34.9 Smederij Hofstraat 83 9322 1912 006 J. Stuurop nee
34.9 Smederij Oudestraat 197 8677 1920 017
(uitbreiding)
M. Modders nee
34.9 Smederij Buiten Hofstraat 15 2927 1921 014 vóór 1921
chemische
ververij
H. Eikelboom nee
34.9 Smederij Voorstraat 123 1093 1893 028 reeds vóór
1893
(in 1905
aanwezig)
D. van den Noort nee
34.9 Smederij Voorstraat 128 1119 1900 045 1900 047 1900-
(in 1905
aanwezig)
H. de Lange nee
34.9 Smederij Boven Nieuwstraat 112 1256 1894 052 1895 070 1894-
(in 1905
aanwezig)
H. Verdam nee
34.9 Messensmederij Hofstraat 1493 1891 003 J.J. Belle nee
34.9 Smederij Hofstraat 63 1501 1894 053 H. Held nee
34.9 Messensmederij Geerstraat W. 1 nr. 841 1694 1886 024 J.J. Belle nee
34.9 Smederij Boven Nieuwstraat
W. 1 nr. 278
1897 1884 010 J.J. Belle nee
34.9 Smederij Geerstraat W. 1 nr. 832 1934 1886 028 R.H. van der Meulen nee
34.9 Smederij Boven Nieuwstraat 9
Boven Nieuwstraat
W. 1 nr. 255
1968,
1971
1887 038 1894 054 A. Bosch nee

 

|pag. 14|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
34.9 Hoefsmidswerk–
plaats
9269 1905 003 Departement van Oorlog nee
34.9 Smederij Plantage 1 ? 1902 – 1902-
(in 1905
aanwezig)
J.P. van den Berg nee
34.9 Smederij Voorstraat 32 ? 1902 – 1902-
(in 1905
aanwezig)
A. Hansma nee
35.7 Machinefabriek en
ijzergieterij
Bovenhavenstraat 2 10255
10256
1885 – 1910 009
1911 009
1913 003
1917 008
1922 026
1923 010
Fa. W.E. Penning/
Machinefabriek
‘De IJssel’/Fa. Snoep
nee
Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan de Bovenhavenstraat waarop de scheepswerf annex metaal- gieterij gelegen is verontreinigd is met metalen (cadmium en lood) aromatische verbindingen en polycyclische koolwaterstoffen.
37.4 Scheepswerf met scheeps
(dwars)-
helling en
smederij
Buitenkade 8
Buitenkade 3
IJsselkade
6299,
6300,
6301,
6302,
9060,
10487
1904 018
(uitbreiding)
1905 004
1908 003
1915 017
1916 009
1921 010
E. van Goor/
W. van Goor/
N.V. IJsselwerf
ja
40.2 Watergasfabriek De la Sablonièrekade —- — 1874- Gemeente Kampen
Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan De La Sablonièrekade waarop de gasfabriek gelegen was verontreinigd is met polycyclische koolwaterstoffen, aromatische verbindingen (benzeen en andere aromaten) en minerale oliën.
40.2 Watergasfabriek Bolwerk 1906 013 1927 005 1906- Gemeente Kampen
(kadaster: 5218, 5219, 5400, 5402, 5651
5652, 5653, 6416, 6415, 7251, 7253, 7254,
8636, 9884, 15399)
Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan het Bolwerk waarop de gasfabriek gelegen was verontreinigd is met minerale oliën, polycyclische koolwaterstoffen en cyanide.

 

|pag. 15|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
66.3 Ondergrondse
benzinetank
Hofstraat 40-42 9386 1931 013
(uitbreiding)
American Petrol
Company
nee
66.3 Petro1eumbewaar-
plaats
Voorstraat 77 9557 1910 001 P.H. Werff nee
66.3 Petroleum- en
benzinebewaar-
plaats
Buiten Nieuwstraat 78 5889 1915 003 1921 022 Mij. De Automaat ja
66.3 Petro1eumbewaar-
plaats
Boven Nieuwstraat 26 9102 1922 032 Mij. Petrolifère nee
66.3 Ondergrondse
benzinetank
(in trottoir)
Oudestraat 64 11074 1924 022 American Petrol
Company
nee
66.3 Ondergrondse
petroleumtank
Boven Nieuwstraat 128 1925 009 Mij. De Automaat nee
66.3 Ondergrondse
petroleumtank
Graafschap 40 2226 1925 009 1929 019
1929 032
Mij. De Automaat nee
66.3 Ondergrondse
petroleumtank
IJsselkade 049 1925 009 Mij. De Automaat nee
66.3 Ondergrondse
benzinetank
(in de bodem onder
de voer van
de open plaats)
Burgwalstraat 34 7523 1925 021 Bataafse Import Mij. nee
66.3 Ondergrondse
benzinetank
Plantage 7 11267 1925 026 Bataafse Import Mij. nee
66.3 Ondergrondse benzinetank
(in de bodem voor
het perceel)
Oudestraat 152 11250 1928 018 American Petrol
Company
ja
66.3 Ondergrondse
benzinetank
IJsselkade/Van
Heutzplein voor
Oudestraat 228
11495
11950
1930 013 1931 019
1937 020
1939 028
American Petrol
Company
nee

 

|pag. 16|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
66.3 Benzinepomp
(tank in de
bodem onder de
straat aan de
IJsselkade)
IJsseIkade/tegenover
Karpersteeg
4038,
11245
1930 015 1932 017 Bataafse Import Mij. nee
66.3 Ondergrondse
benzinetank en
petroleumbewaar-
plaats
(tank in de
bodem onder het
perceel)
Burgwa1 94 6683 1932 016 1936 014
1938 027
1939 027
American Petrol
Company/M.J. Selles/
N.V. Ver. Petroleum-
Mijen ‘Sinfina’
nee
66.3 Ondergrondse
benzinetank
(in de bodem
onder het perceel)
Graafschap 39 11152 1936 019 American Petrol
Company
nee
68.2 Autogarage en
rijwielherstel-
plaats met
ondergrondse
benzinetank
Oudestraat 33
hoek Blauwehandsteeg
1621,
6884,
9388,
10356
1923 045 1923 053
1930 006
J.H.R. van den Noort nee
68.2 Rijwiel en motor-
handel met
benzinepomp
Oudestraat 42 11080,
11662
1923 058 1926 008
1927 026
1937 022
J.W. Wolters/
Bataafse Import Mij.
nee
68.2 Autogarage met
ondergrondse
benzinetank
(in de bodem onder
de vloer van
de garage)
Boven Nieuwstraat 66 1407,
1416
1930 005 1930- Bataafse Import Mij. nee
68.2 Autogarage met
ondergrondse
benzinetank
(tank in de
bodem onder
de stoep)
Koornmarkt 22 9702 1931 025 1932 027 N.V. Texas Company nee
68.2 Autogarage met
ondergrondse
benzinetank
Hofstraat 41
Hofstraat 43
10834,
11300
1921 023 1923 047
1935 008
N.F. Jonkers/
N.V. Texas Company
nee
68.2 Autogarage met
ondergrondse
benzinetank
(tank onder
de garage)
Hofstraat 46 9495,
9496
1930 007 nee

 

|pag. 17|

_______________↑_______________

 

Standaard-
bedrijfs-
indeling
Soort inrichting Adres destijds Kadaster vergunning verleend uitbreiding/
wijziging
operationele periode naam aanvrager lokatie bekend
72.1 Autobusonderneming
metaalbewerking,
smederij en veld-
smidse met
ondergrondse
benzinetank
Graafschap 22
Graafschap 24-26
7663,
7664,
11329
1905 013
(uitbreiding)
1926 018
1928 006
1930 001
1933 013
1933 026
voorheen
smederij
Rietberg
Fa. Stutvoet en Van
Dooren/ Goudsche Olie-
handel/Ov. Benzine-
en Oliehandel
ja
(onder de stoep voor het perceel)
Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel aan de Graafschap waarop de garage gelegen was verontreinigd is met lood, zwavelsulfiden en minerale oliën.
98.3 Chemische stoffen-
ververij, kunst-
wasserij en
moiré-inrichting
Buiten Nieuwstraat 13 2926,
2927
1882 122 1882-1921
(na 1921
smederij)
S.B. Kannegieter nee
Een in opdracht van de Gemeente Kampen verricht bodemonderzoek wees uit dat het perceel waarop de textielfabriek aan de Buiten Nieuwstraat gelegen was verontreinigd is met cadmium en kwik.
98.3 Stoffenververij Boven Nieuwstraat 111 8488 1900 054 1900-
(in 1905
aanwezig)
O. Akkerman nee

 

|pag. 18|

_______________↑_______________

6. Samenvatting en conclusie

Ten aanzien van de resultaten van het onderzoek was ik aanvankelijk wat sceptisch gestemd. De vele sigarenindustrieën die Kampen in de onderzoeksperiode kende en de belangrijkste industriële activiteit vormden, doen niet vermoeden dat de bodem van de Kamper binnenstad sterk vervuild is geraakt. Bovendien leek de binnenstad, doordat ze zo was volgebouwd, niet een plek waar veel bodemverontreiniging kon plaatshebben. Er was eenvoudig nauwelijks een omgeving die men kon vervuilen.
Bedrijfsactiviteiten hadden vooral plaats in voormalige woningen, die een gemetselde vloer hadden. Industrieel afval zal hierdoor niet direct in de bodem zijn terechtgekomen, maar veel eerder via het riool het oppervlaktewater hebben verontreinigd. Het afvalwater van de stad werd namelijk via een rioleringsgemaal aan het Bolwerk rechtstreeks geloosd in de IJssel.

De lijst van potentieel bodemverontreinigende inrichtingen in de binnenstad in de periode 1875-1940 telt 153 lokaties die voor nader onderzoek in aanmerking komen. Dit aantal is groter dan aanvankelijk werd verwacht.
De meeste geselecteerde lokaties betreffen de metaalprodukten-industrie die voornamelijk gevormd werd door smederijen en koperen blikslagerijen. Eveneens sterk vertegenwoordigd zijn de grafische industrie (drukkerijen) en de detailhandel (petroleum- en benzinebewaarplaatsen).
 

Bedrijfsgroep aantal percentage
Hout- en meubelindustrie 7 4,6%
Grafische Industrie, papierwaren 16 10,5%
Chemische Industrie 4 2,6%
Bouwmaterialen-, aardewerk- en glasindustrie 2 0,7%
Metaalproduktenindustrie 95 62,1%
Machineindustrie 1 0,7%
Transportmiddelenindustrie 1 0,7%
Openbare Nutsbedrijven 2 0,7%
Detailhandel 15 9,8%
Reparatiebedrijven voor gebruiksgoederen 6 3,9%
Transport-, opslag- en communicatiebedrijven 1 0,7%
Overige dienstverlening 2 0,7%
Niet geklassificeerd 1 0,7%
Totaal 153 100,0%

 
Overzicht van de potentieel bodemverontreinigende inrichtingen in de binnenstad van Kampen in de periode 1875-1940, volgens de indeling van Nieuwkoop naar bedrijfsgroepen.9 [9. zie noot 5.])

|pag. 19|

_______________↑_______________

Bij het Bureau Bodemsanering van de Provincie Overijssel waren slechts 18 door mij geselecteerde inrichtingen bekend. De inrichtingen die bij het Bureau Bodemsanering nog niet bekend waren verdienen een nader onderzoek.
Ik verwacht dat deze inventarisatie daarbij nuttig zal blijken te zijn, terwijl ik hoop dat bewezen kan worden dat de Kamper bodem niet ernstig verontreinigd is geraakt.

|pag. 20|

_______________↑_______________

7. Noten

Noten op pag. 21 zijn in de tekst opgenomen als zijnoten.

|pag. 21|

_______________↑_______________

8. Bronnen
 

Nieuw Archief Gemeente Kampen, Archief van het stadsbestuur 1813-1933:
Hinderwetvergunningen 1855-1933.
(index: geklapperd op persoonsnaam en adres)
2861 1855-1883;
2862 1884-1890;
2863 1891-1896;
2864 1897-1904;
2865 1905-1906;
2866 1907-1909;
2867 1910-1911;
2868 1912-1913;
2869 1914-1e halfjaar 1915;
2870 2e halfjaar 1915-1917;
2871 1918-1e halfjaar 1920;
2872 2e halfjaar 1920;
2873 1921;
2874 1922;
2875 1923;
2876 1924-1925;
2877 1926-1927;
2878 1928;
2879 1929-1e halfjaar 1930;
2880 2e halfjaar 1930-1931;
2881 1932-1933.
Archief van het Gemeentesecretarie. 1934-1945:
1.777.51 Verleende Hinderwetsvergunningen (146).
(ds 24-26) 1934-1944.
(index: geklapperd op persoonsnaam en adres)

 

|pag. 22|

_______________↑_______________

9. Literatuurlijst

  • Centraal Bureau voor de Statistiek, Standaard Bedrijfsindeling (s.b.i. 1974), deel 2: systematische bedrijfsindeling (Voorburg 1974).
  • Hoven, H.W. van den, Concordantie op de huisnummers van de binnenstad van Kampen (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4672].
  • Hoven, H.W. van den, Concordantie op de huisnummers van de Oudestraat; (even) (en) (oneven) (Kampen 1985) 2 delen. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1683 – 1684].
  • Hoven, H.W. van den, 100 jaar wonen in Kampen op de Oudestraat; de oneven zijde, vanaf de Bovenkerk gezien: rechts (Kampen 1985) 3 delen. Deel 1, nummers 1 tot en met 73; Deel 2, nummers 75 I, 75 tot en met 147; Deel 3, nummers 149 tot het eind, bij 241. [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, C 1716 – 1718].
  • Hoven, H.W. van den, Register van huizenvernummering 1879 (Kampen 1986).
  • Hoven, H.W. van den, Topografische atlas van Kampen 1807-1887 (Kampen 1987). [Bibliotheek Gemeentearchief Kampen, B 4673].
  • Jeurgens, Ch., H.A. Diederiks en P.K. Doorn, Historische bedrijfslokaties en bodemvervuiling in de gemeente Leiden. Onderzoeksverslag over de periode 1850-1880 (Leiden 1988).
  • Nieuwkoop, J.A.W., Bedrijfsactiviteiten en bodemverontreiniging in het verleden in Noord-Brabant (Eindhoven 1989).
  • Nieuwkoop, J.A.W., De prioriteitsstelling van potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Noord-Brabant in de periode 1800-1950 (Eindhoven 1989).
  • Nieuwkoop, J.A.W., Potentieel bodemverontreinigende bedrijfsactiviteiten in Nederland (Eindhoven 1988).
  • Pelgrim, Egbert J. ‘Industriële bodemverontreiniging in Hilversum’ in: Historisch-Geografisch Tijdschrift 8 jrg. (1990) nr. 1 blz. 24-33.
  • Pelgrim, E.J. De ontwikkeling van de industrie in Hilversum 1830-1914 (Doctoraalscriptie Hilversum 1987).


|pag. 23|

_______________↑_______________

 
– Prins, R.E.J. (1991). Appendix betreffende bedrijfslokaties in de binnenstad van Kampen in verband met mogelijke bodemverontreiniging, 1875-1940 behorende bij de doctoraalscriptie: Hinderwet en leefklimaat in Kampen, 1875-1940. (Doctoraalscriptie). Sociale en Economische Geschiedenis, Rijksuniversiteit Utrecht, Utrecht.

Category(s): Niet gecategoriseerd

Comments are closed.