KERKELIJKE AANTEEKENINGEN
TE
KAMPEN
______
De hier volgende aanteekeningen zijn getrokken uit de handelingen der zich noemende Oude, ware Gereformeerde Gemeente te Kampen, die zich, in ’t jaar 1617, van de gemeenschap der Hervormden in ’t geheim had afgescheiden, en aan welke, in September des volgenden jaars, bij resolutie der Stedelijke Regering de Broederkerk ten gebruike voor hare openbare godsdienstoefening werd gegeven. Zij zijn verspreid in een handschrift van twee folio-boekdeelen, loopende van den 2den September 1618 tot het laatst van 1641; doch hier en daar aanmerkelijk beschadigd. Het medegedeelde, ofschoon van geen groot gewigt, dacht mij echter te opmerkelijk om geheel te loor te gaan, als behelzende eenige weinige, van elders niet bekende bijzonderheden aangaande de dissentiërende gezindten hier ter stede; en kunnen mede dienen om de dwaasheden van vroegeren tijd te leeren kennen en den nu heerschenden geest van [pag. 114] verdraagzaamheid meer op prijs te leeren stellen. In hetzelfde handschrift vindt men ook onderscheidene berigten omtrent de zeden en gewoonten in het voorschrevene tijdvak, voor welke een volgend jaar misschien eenige ruimte zal aanbieden.
J. M. (=J. Moulin)
Kampen 9 Augustus 1844.
________
[pag. 115]
________________
1621. Den 28 Augusti. Dewyle men suspiceert dat van de Papisten op een sekere plaatse diverse vergaderinghen gehouden werden, is besloten daerop wel te letten om dienvolgens den A. Magistraet daervan te verwittigen. Den 5 Sept. Naedien openbaere superstitie des Pausdoms, van brandende kerssen te setten op de doden met open deuren, worden gepleeght, sullen de twe Borgemeesters als ouderlinghen hier comparerende met den Magistraet spreecken om sulx te beletten. 1626. Den 11 Octobris. Is den Kerckenraedt voorgestelt dat de Menisten stouter werden, veel ledematen verwerren ende verleyden, oock haere vergaderinghe vermeerderen; dit den Burgm te kennen gegeven zynde, hebben se gewenscht wat naerder openinghe te hebben. Den 25 Oct. Zyn eenighe persoonen voor den Kerckenraedt benaemt, de welcke Menisten zynde, haer in den houwelycken staedt vergadert hebben sonder eenighe Kerckelycke proclamatie in onse gemeente, het welcke tegen d’ ordonancie van Ridd. ende Steden, naemelyck onder anderen Jan Geurtchens de Jonge. 1627. Den 27 Martij. Is voorgestelt, alsoo de schrickelyke afgoderye van de H. Dryvuldigheyt geschildert te hebben in haere huysen,
[pag. 116]
daer over verscheydemael is bestraft en sulx niet en hebben wech ghedaen, wat hier in vorders gheschieden sal, is besloten , dat soodanich persoon ernstelyker noch wederom daer over sal bestraft worden. 1628. Den 30 Januarij. Is ooc voorgestelt, dat doch tsyner tyt gelet mochte werden op de glasen in de kercke staende, daer in noch groote afgoderye ghesien wert. Den 5 Martij. Is goedt ghevonden, dat van (Borgmr) Evt Rynvis de schilderyen op de orgelen, als onstichtig, sal begheert werden metten eersten te veranderen. Den 12 Martij. Heeft E. Rynvis belooft met eerster gheleghentheyt te sullen besorgen, dat de onstichtelyke schilderyen op het orgel moghen verandert werden. 1629. Den 7 Jan. Is voorgestelt, of men niet en sal d’ eenvoudige, al ist datse van diverse Religie zyn, Arminiaensch ende anders, besoecken ende onderrechten; hebben de bedienaren des goddelycken woords verclaert sulx altyt geschiet te syn; ende dat se noch meer daerin genegen zyn te doen, by aldien d’ ouderlingen ofte anders yemandt een diacon, ons aenwysinge sal doen daer eenige hope is van bekeringe ofte eenige vruchte te doen. 1630. Den 6 Januarij. Alsoo met droeffheyt in benabuerde steden wederom een groot vyer teghen de waere Geref. Religie ontsteken is in ’t onwettelyck deporteren van eenen Geref. leeraer, ende toestaen van prediken der Arminianen, teghen het placcaet van de Gene-
[pag. 117]
raele Heeren Staten, is voorgestelt, of men niet en sal wt den naem des kerckenraets d’ A. Mag. eerbiedelyck begroeten, dat haer A. believe haeren Gedep. in de General. HH. Staten te belasten, dat hy de waere Ref. Religie ende kercke allesins sal hebben voorstaen ende bevorderen, daer en teghen de factie der Arminianen naer haer. . . . . . . . . . . is dit wtgestelt. Eodem die à meridie. Over het voorgaende voorstel heeft de kerckenraet noodigh gevonden, dat wt haeren naem, den Ged. in de Gener. HH. Staten van dese stadt, als synde nu tegenwoordigh een lit des kerckenraets, dat hy gebeden werde, dese waere Geref. Religie ende kercke, naer het besluyt der Synodj Nationalis Dordracenae, sal naer syn wterste beste helpen voorstaen ende bevorderen, ende de factie voors. helpen weeren. Den 13 Jan. Heeft D. de la Planque rapport gedaen van het ghene hierboven geresolveert was den A. Mag. te groeten aengaende het weeren der Arminiaensche Factie, dat sulx d’ A: Mag. aengenomen hebben te bevorderen. 1632. Den 4 Januarij. Is rapport ghedaen aengaende de vergaderinghen der Luterschen ende der Paepschen schoolmeesteren leere der kinderen, ende heeft de Borgm in der tyt geantwoord, dat aengaende dit werck alrede ghoede ordre was ghestelt, ende vorders haer de verghaderinghen niet toegelaten werden. Den 22 Febr. Hebben oock beyde de Bor-
[pag. 118]
gemeesters, die present waeren, aengenomen, aan den Achtb. Magistraet voor te dragen, het weeren van den Paepschen Schoolmeester ende de vergaderinghe der Lutersen. 12 April. Alsoo noch verspeurt wordt, dat de vergaderinghe der Lutheranen gecontinueert, dat men sulx de Magistr. sal te kennen geven, om daerin te versien. 1634. Den 5 Novemb. Alsoo de Lutersche ende Arminianen wederom vergaderen, tot nadeel van Godes Kercke ende tot verleydinghe van anderen, is de Borgm teghenwoordigh versocht, sulx den Magistr., uyt naem des K. R. te willen voordragen, op dat in tyds daer in mach versien werden. Den 10 Dec. Is raport gedaen van het ghene uyt laste des Kerckenraedts was d’ A. Magistr. voorgedragen, nopende d’Arminiaense en Paepse vergaderingen, als mede dat het beelt, staende als een patroon op de candelaer (1) van de linnenweversgilde, Severinus, tot ergernisse van de suacken en de vromen, ende versterckinge van de Paepse in haer afgodery, gelyck merckelyck hoe langer hoe meer blyckt by ervaerentheyt. Hier de A. Mag. over begroet zynde en de saecke haer met ernst gerecommandeert, heeft tot antwoord gegeven, dat tot contentement des Kerckenraedts daer in sal versien werden.
[pag. 119]
Ende alsoo noch niet sulx was geschiet, werden de Borgm Ouderlingen, oude ende niewe, vermaent ende versocht, by d’ A. Mag. te willen bevorderen, dat sulx met den eersten mochte geschieden, om meerder ergernisse voor te comen. 1635. Den 18 Febr. Van wegen de Luytersgesinden, die by ons in haere vergaderinghen al langs so stouter werden ende eenighe van onse kercke dagelycs soecken af te trecken, is geresolveert, dat dese gansch nootwendige saecke door D. Praesidem ende Scribam aen den A. Magist. sal werden vertoont, dat haere E. gelieven dese beginselen tegen te staen. Den 27 Febr. Is voorgestelt, hoe sommige soo van de Paepse als Arminiaensgesinde haere kinderen in onse kercke niet en laeten dopen, ende voor goet geacht, dat dit mede aen den Mag. sal werden voorgedraghen, om daerin te handelen nae behoren. Den 29 Julij. Sal den A. Mag. geremonstreert werden de groote stouticheyt der Arminianen ende Lutersen, die niet alleen des sondaeghs, maar oock in de weecke opentlyck verghaderen, met versoeck dat daer in mach versien werden. Den 12 August. Alsoo de Arminiaense en Luterse vergaderingen niet op en houden, maer stoutelyck met groote menichte tsamen comen, dat Br Rynvis ende Secretarius Hoochstraeten (Br Sloot niet present synde,) sullen den E. A. Mag. uyt naeme des K. R. sulx weder voordraeghen, ende versoecken, alsoe haer
[pag. 120]
Ed. vaste belofte en toesegginghe heeft gedaen daerin te sullen versien, dat de K. R. mochte daervan de vruchten ende effecten sien, ende oock meerder onrust verhinderen. Den 26 Aug. Alsoo de Heeren hebben de Luterse vergaderinghen verstoort ende daerin haeren yver vertoont, ende de Arminiaense vergaderinghe noch niet en cesseert, so sal D. P. de Leonardi & D. C. Petraeus den A. Mag. daer over begroeten ende instantelyck versoecken dat die vergaderinghe moghen belet werden. Den 2 September. Is rapport geschied door Collega Petraeum ende my, dat wy den Borgmr in der tyd hadden aengesproken wt den naem des Kerckenraets, dat d’Arminiaense factie ende haer vergaderinge mochte gheweert werden, ende heeft Borgm in der tyt belooft daerin te willen versien. Den 4 Nov. Alsoo de Luterse predicant weder in de stadt gecomen is, tegen het expres verbod der Heeren, oock de Arminiaenen stoutelyck haer vergaderingen houden, alles tot nadeel van Gods Kercke, worden de Borgm teghenwoordich versocht te willen helpen arbeyden, hier in mach versien werden. 1638. Den 22 Junij. Alsoo geruchten gingen, dat een Arminiaens predicant hier in de stadt soude syn, ende onwillicheyt bij sommige borgeren ende haeren kinderen gespeurt werd, om tot het gehoor in onse Kercke te comen, is goetgevonden, dat de Pses Borgm in der tyt dese saecke sal bekent maecken, om daer in naer eysch te versien.
[pag. 121]
1639. Den 19 Maij. Is voorgestelt, dat de Arminianen in onse stadt zich verstout hebben, door seeckere vrouwpersoonen een requeste te presenteeren aen de Borgm. in der tyt, ten eynde haer mochte vryheyt tot haar exercitie gegunt, ofte ten minste by oogenluyckinghe toegestaen werden. Wert goet gevonden, dat het noodigh is, in dese saecke by tyds een waekend ooge te hebben, om soo schadelycke vergaderinghe voor te comen, ende geen nieuwe moeyte te crygen in onse Gemeente, die nu, Godt loff! in ruste is: en syn de H. Borgm. ledematen deser vergaderinghe versocht en gebeden, datse in desen dele willen arbeyden de waerheyt ten goede. Den 22 Maij. Men verstaet met droefheyt, dat door die Arminianen een request aen de Borgm. om aen de volle Mag. te presenteren is behandight geworden, in welck request se die predicanten falschlyk beschuldighen, dat dieselve soo hooge poincten in de Kercken leeren, dat d’Arminianen sulcke poincten niet connen hooren: sal dieselve Borgm., dewelcke het request is behandigt, uyt naem des Kerkenraets aangesproken werden door Psid. & Scribam, dat het request aan de A. Mag. overgelevert synde, geyvert werde, om nieuwe onrust in Gods Kercke voor te comen, ende met ernst te verhoeden. Den 31 Maij. Is aengemerckt, dat een litmaet, zijnde een Juffer, op pinxtermaendagh met een Paepsgezinde trouwen zal; is noodigh geacht, dat de Bruidt tot volstandigheid in der
[pag. 122]
waerheyt vermaent werde, ooc dat op de bruiloft voorgebouwet werde tegen alle ergernisse van dansen ende mommen; zullen Borgm. Keurbeeck ende Burgm. van Hel, als de naeste vrienden, aangesproken werden door den Praes. en D. Petraeum. 1640. Den 24 Januarij. Alsoo men bevond, dat de Remonstranten een Christelycke oeffeninghe (gelyck sy se noemen), als een Catechismus hebben laeten drucken, ende die opentlyc in de boeckebinders winckelen vercocht worden, waer door niet alleen die vervoert ende misleydt syn sullen in hare dwalinghen gestyft ende verders verwert worden, (als buyten de 5 artyckelen, oock andere grote dwalinghen dryvende), maer oock de jonge kinderen, sullende dese Catechismus, in plaatse van de Heydelbergse, conform der waerheyt, van kindsbeen af leerende, van jongs af werden vergist, ende also de schadelycke dwalinghen ende secten werden van tyt tot tyt gevoet: Is geresolveert, dat men serieuslyck sal den Ed. A. Mag. sulcx remonstreren, ende versoecken, dat die boecken mogen opghehaelt werden, ende de boeckbinders dese ofte diergelycke verboden werden te vercoopen, ghelyck oock is besloten van seecker onstichtelyck ende onchristelyck lietboeck hier gedruckt; ende met eenen versocht, dat de goede resolutie aengaende het drucken, vercoopen ende de visitatie der boeckbinders winckelen onderwylen mach in ’t werck ghestelt werden. Den 29 Januarij. Alsoo de Lutersen we-
[pag. 123]
derom beginnen haere vergaederinghen te houden, ende oock de Arminianen, word Borgm tegenwoordich, gebeden de Ed. Heeren der Mag. voor te dragen, op datter in mach behoorlyck werden versien, volgens haer vorige verscheyde mael genomene resolutie. Den 5 Februarij. Aengaende de Conventiculen van d’ Arminianen, Luytersse ende Papisten, die al wederom stout werden in onse stadt, die Borgm hier tegenwordigh verclaren, dat Haer E. sulx den A. Mag. hadden voorgestelt, en dat de Schout de novo serieuselyck was belast daerop te letten. Den 2 Sept. Nopens de knecht die van de Menisten seer aengevochten werde, verstaet men, dat hy van syn meester was afgescheyden, en verclaerde volstandich by de waere Religie te willen blyven; desgelycks van een andere dochter. Ende sal van de stouticheyt der Menisten ende de Arminianen, die toeneemt, praesentibus Consulibus, nader gesproocken werden. Den 9 Sept. Aangaende de stouticheid der Mennisten ende andere secten, als oock het verkoopen van Paepse ende andere schadelycke boecken, is goet gevonden, dat men met de Heeren Borgms, die eerstdaags in een school aen ’t examen sullen comen, hier van sal spreecken. Sal men vernemen, ofte de Menist van Emden sy van dat grouwelycke gevoelen, waerom eenighen uyt Groningherlant syn gebannen.
[pag. 124]
1641. Den 17 Febr. Men verstaet dat de Luterse continueren opentlycke vergaderinge ende rotteringhe aenstellen, het welc noyt van d’ A. Mag. is geleden geweest; daerom sal van Hare Achtb. versocht worden sulx te weygeren; sal doen Praes. ende Dierrick Hendrixen. Den 26 Maij. Alzoo verspeurt word, dat die Mennisten in dese stadt seer toenemen, verleyden en soecken uyt het gehoor van Gods woordt veel van onse gemeynte af te trekken; of men dan niet op middelen bedacht sal wesen hoe de Mennisten geweyrt ende gestut mochten werden; hiervan sal in meerdere vergaderinghen des Kerckenraedts gesproken worden. Den 2 Junij. Aengaende de saecke der Mennisten off wederdooperen, die in onse stadt dagelyx langs soo meerder ende stouter werden, soeckende verscheydene persoonen, selfs litmaeten der Gheref. Kercke, van ons tot haer te trecken: sal daer naerder op gelet werden. Den 9 Junij. Is voorgecomen de saecke der Mennisten, soeckende veele door schyn van heylicheyt te trecken; ende goet gevonden, dat Pses ende Scriba dit vertoonen sullen aen den A. Magistr., met aenwysinghe dat de Mennisten haere beloften voor haer WelEd. ghedaen, van haer stille te sullen houden, niet en beantwoorden. Den 24 Junij. Pses ende Scriba hebben gerapporteert, datse audientie versocht en ver-
[pag. 125]
kregen hadden; dat haere WelEd. belooft hadden met de eerste ghelegentheyt daerover te willen besoigneren ende te yveren ten beste van Gods Kercke. Alsoo in seecker gravamen van de Classe van Deventer voorgestelt wert, of het werck D. JAC. REVIJ, onlangs gedaen over de verbeteringe der psalmen, niet en behoorde in consideratie gebracht te werden, om in onse kercke te gebruycken, oordeelt de K. R., dat dese veranderinghe voor dit mael niet wel met stichtinghe sou connen geschieden, latende onder en tusschen die goeden loffelyken arbeyt D. REVIJ in syne waerde (2). Den 29 Aug. Verders sal geremonsireert werden het lopen der Mennistische Bisschoppen, de vergaderingen van de Luterse, Papisten ende Arminianen; oock van het lesen en lopen van Jutte Costers dochter, synde een clopjen, op t Eylant, ende andersints, dit sal niet alleen door Praes. ende Scriba mondeling, maer oock schriftelyck voorgesteld werden. Den 9 Sept. Is de novo weder voorgecomen de saecke der Mennisten, dewelcke by en onder ons alle dagen langs so meerder en stouter werden, soeckende door schyn van heylicheit, verscheyden liedens van onse Kercke tot haer te trecken; houwelyckende ende
[pag. 126]
trouwende vast met en aen de soodanighe als het haer selver wel gevalt, en hebbende dagelyx het lopen en draven van haer gewaende Bisschoppen; is geresolveert, dese gansche noodige saecke of nieuws weder aen den A. Mag. ernstich te vertoonen. Van gelycken, dat de Luyterse dagelycks onder ons langs soo stouter werden, op Sondagen doorgaens vergaderen en vele daer door uyt onse Kercke houden. Item, van de Remonstranten, hoese wederom op nieuws in onse stadt hier en daer vergaderen, synde seecker student van Campen alhier gecomen, de welcke van d’ Arminanen soude ingestelt wesen, om te mogen predicken. Dat by Haer E. A. in allen desen by tyts mochte voorsien werden, ende int bysonder gelettet op de dochter van Jutte Cost, de welcke als een Clopje, dagelycks haer laet vinden op de Camper-Eylanden, en elders hier ontrent, het volck voorlesende paepse schadelycke boecken. Dit sal door Praesidem ende Scribam by de eerste occasie den A. Mag. werden vertoont.
________